Toàn cảnh Phiên họp
Cho ý kiến về dự thảo Luật Dẫn độ, các đại biểu khẳng định, trong tiến trình hoàn thiện thể chế pháp lý về hợp tác tư pháp quốc tế, lần đầu tiên, hoạt động dẫn độ được điều chỉnh bởi một đạo luật độc lập, có tính khoa học, thay vì chỉ là một chương trong luật tương trợ tư pháp hiện hành. Điều này không chỉ bảo đảm tính chủ quyền pháp lý quốc gia, mà còn khẳng định trách nhiệm quốc tế và năng lực luật hóa các cam kết quốc tế của Việt Nam.
Việc xây dựng Luật Dẫn độ, nhằm tăng cường hợp tác quốc tế chặt chẽ, tăng độ phủ của luật về không gian, đáp ứng yêu cầu phòng, chống tội phạm trong tình hình mới. Dự thảo Luật dẫn độ là đạo luật thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược, vừa bảo vệ chủ quyền quốc gia, vừa hội nhập quốc tế có trách nhiệm, vừa nhân đạo và hiện đại trong quản trị công lý. Đại biểu tán thành cao với sự cần thiết ban hành luật và đề nghị Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 10; đồng thời, tin tưởng khi luật được thông qua sẽ trở thành công cụ pháp lý minh bạch, khả thi và có giá trị thực tiễn cao trong giai đoạn hội nhập mới.
Đại biểu tham dự Phiên họp
Quy định có tính nguyên tắc về cơ quan có thẩm quyền giữ người trong trường hợp khẩn cấp
Quan tâm đến quy định về thẩm quyền giữ người trong trường hợp khẩn cấp, đại biểu Vũ Huy Khánh – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh thể hiện sự thống nhất cao với nội dung trong Báo cáo giải trình, tiếp thu. Theo đó, Điều 33 của dự thảo Luật Dẫn độ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 đã có sự điều chỉnh, sửa đổi quan trọng. Tên của điều đã thay từ “bắt người trong trường hợp khẩn cấp để dẫn độ” thành “giữ người trong trường hợp khẩn cấp trước khi có yêu cầu dẫn độ” để bảo đảm đồng bộ với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 và phù hợp với tính chất của việc giữ người trong trường hợp này.
Đại biểu Vũ Huy Khánh – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh phát biểu
Đại biểu đồng tình với quy định tại khoản 4 Điều 33 giao Chính phủ quy định chi tiết điều này, nhưng để bảo đảm tính khả thi và phù hợp với tính chất của hoạt động này, đại biểu cho rằng cần tiếp tục nghiên cứu thẩm quyền giữ người trong trường hợp khẩn cấp. Theo đó, để đối tượng không bỏ trốn và thực hiện cam kết có trách nhiệm của Việt Nam trong các điều ước quốc tế và trong cộng đồng quốc tế, đây là vấn đề liên quan đến quyền con người, nên cần quy định có tính chất khái quát, tính nguyên tắc về nhóm cơ quan có thẩm quyền giữ người trong trường hợp khẩn cấp.
“Khi quy định thẩm quyền này cho các nhóm chức danh như vậy, cũng có cơ chế để giao quyền giữa cấp trưởng cho cấp phó để thực hiện và cấp phó thực hiện thì phải chịu trách nhiệm hoàn toàn theo quy định pháp luật và người giao quyền cho mình”, đại biểu Vũ Huy Khánh đề nghị.
Về nơi giữ người trong trường hợp khẩn cấp, dự thảo luật quy định: Nơi giữ người trong trường hợp khẩn cấp là cơ sở lưu trú người nước ngoài chờ xuất cảnh theo quy định của pháp luật Việt Nam. Theo đại biểu, quy định như vậy chưa thực sự phù hợp, bởi cơ sở lưu trú cho người nước ngoài theo quy định pháp luật Việt Nam hiện nay chỉ có một số cơ sở được thành lập theo Nghị định số 142 từ năm 2021. Nhưng chỉ có ở một số khu vực, không phải có tại tất cả các địa phương trên toàn quốc. Hơn nữa, tình huống phát sinh yêu cầu giữ người có thể xảy ra bất cứ đâu và cần phải thực hiện ngay. Vì vậy, nếu quy định cứng như dự thảo luật sẽ khó khăn trong quá trình áp dụng trên thực tế; đề nghị chỉ nên quy định đối tượng này sẽ được giữ tại cơ sở lưu trú theo quy định của pháp luật Việt Nam. Cơ quan công an có trách nhiệm bảo đảm an toàn tuyệt đối cho những đối tượng này trong thời gian bị giữ.
Bổ sung nguyên tắc bảo đảm quyền con người, quyền công dân
Cho ý kiến về nguyên tắc dẫn độ tại khoản 2, Điều 4, dự thảo luật quy định các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp nội bộ, phù hợp pháp luật và điều ước quốc tế. Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh đề nghị ban soạn thảo xem xét bổ sung thêm nguyên tắc bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Đây không chỉ là yêu cầu chính trị, pháp lý, mà còn là chuẩn mực quốc tế mà Việt Nam đang thực hiện theo Hiến pháp năm 2013 và Công ước chống tra tấn. Nguyên tắc nhân đạo cần được hiến định trong dự thảo Luật dẫn độ để khẳng định hợp tác tư pháp quốc tế của Việt Nam là hợp tác có điều kiện, có giới hạn và lấy con người làm trung tâm.
Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh
Cùng quan điểm trên, đại biểu Dương Khắc Mai – Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng đề nghị bổ sung nguyên tắc nhân đạo để bảo đảm quyền con người và phù hợp với các điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Quy định như vậy để thực hiện Hiến pháp năm 2013, đặc biệt là Điều 14, 16 và 20 về bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Theo đó, đại biểu đề nghị bổ sung thêm khoản c khoản 2 của Điều 4 theo hướng: “Không thực hiện dẫn độ trong trường hợp có căn cứ xác định người bị yêu cầu dẫn độ có nguy cơ bị tra tấn, bị đối xử hoặc trừng phạt vô nhân đạo, hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, xử lý vì lý do chính trị, tôn giáo, dân tộc.
Đối với quy định về bảo đảm nguyên tắc đặc thù trong dẫn độ, khoản 1, Điều 15 dự thảo luật quy định: Người bị dẫn độ không bị truy tố trách nhiệm hình sự về tội khác ngoài tội danh yêu cầu dẫn độ. Có ý kiến tán thành với quy định này, tuy nhiên đề nghị ban soạn thảo xem xét bổ sung trách nhiệm giám sát sau dẫn độ của cơ quan có thẩm quyền Việt Nam, cụ thể là Bộ Công an. Quy định rõ trách nhiệm định kỳ theo dõi, báo cáo việc thực hiện cam kết không truy tố thêm tội khác của nước nhận dẫn độ, nhằm bảo vệ công dân và bảo đảm tính minh bạch trong hợp tác tư pháp quốc tế.
Cần có cơ chế giám sát hoặc xử lý vi phạm sau khi dẫn độ
Đối với quy định về dẫn độ có điều kiện, khoản 2, Điều 13 dự thảo luật quy định: “Trường hợp cần yêu cầu nước ngoài đáp ứng điều kiện nhất định để Việt Nam đồng ý dẫn độ, Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài chấp nhận và cam kết thực hiện điều kiện này.”, đại biểu Dương Khắc Mai – Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho rằng, quy định này nhấn mạnh việc yêu cầu cam kết từ nước ngoài, nhưng chưa có cơ chế giám sát hoặc xử lý vi phạm sau khi dẫn độ, có thể ảnh hưởng đến tính hiệu quả và bảo vệ quyền lợi của người bị dẫn độ.
Đại biểu Dương Khắc Mai – Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng
Do đó, để đảm bảo tính khả thi và bảo vệ uy tín, quyền lợi quốc gia, đại biểu đề nghị bổ sung thêm cơ chế giám sát, do đó sửa đổi, bổ sung khoản này như sau: “Trường hợp cần yêu cầu nước ngoài đáp ứng điều kiện nhất định để Việt Nam đồng ý dẫn độ, Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài chấp nhận và cam kết thực hiện điều kiện này; đồng thời, theo dõi việc thực hiện cam kết của nước ngoài sau dẫn độ; trường hợp vi phạm, Việt Nam có quyền yêu cầu bồi thường hoặc áp dụng biện pháp ngoại giao tương ứng”.
Về xử lý trường hợp nước ngoài từ chối yêu cầu dẫn độ của Việt Nam tại Điều 25, đại biểu Dương Khắc Mai cho rằng, quy định như dự thảo luật chưa bao quát các trường hợp khác, như công dân Việt Nam phạm tội ở nước ngoài và bị từ chối dẫn độ, hoặc tội phạm xảy ra ngoài lãnh thổ của Việt Nam, nhưng ảnh hưởng đến lợi ích Việt Nam, có thể dẫn đến thiếu đồng bộ với các quy định khác trong Luật (như Điều 7 về các trường hợp có thể bị dẫn độ) và bỏ sót các vụ việc phức tạp.
Đại biểu tham gia Phiên họp
Vì vậy, đại biểu đề nghị sửa lại điều này theo hướng: “Đối với vụ án có người phạm tội (bao gồm người nước ngoài hoặc công dân Việt Nam) mà nước ngoài từ chối yêu cầu dẫn độ của Việt Nam, cơ quan lập yêu cầu dẫn độ chuyển hồ sơ vụ án đến Viện kiểm sát nhân dân tối cao để yêu cầu nước liên quan tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc áp dụng các biện pháp tương trợ tư pháp khác”, nhằm bao quát toàn diện các trường hợp và đồng bộ với các quy định khác trong Luật. Ngoài ra, bổ sung quy định giao Chính phủ quy định chi tiết về thời hạn thực hiện các thủ tục, cũng như cơ chế giám sát việc thực hiện các công việc có liên quan.
Sớm ban hành Nghị định khung về quản lý hồ sơ dẫn độ điện tử
Về các trường hợp có thể bị dẫn độ tại khoản 1, Điều 7, dự thảo luật quy định dẫn độ với tội danh có hình phạt tù từ 1 năm trở lên. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cho rằng, mức định lượng này quá thấp, dễ dẫn đến mở rộng phạm vi dẫn độ, cả với các hành vi ít nghiêm trọng. Do đó, đại biểu đề nghị ban soạn thảo xem xét nâng ngưỡng hình phạt tối thiểu lên từ 2 năm tù trở lên. Quy định như vậy vừa phù hợp với thông lệ của nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore; vừa bảo đảm hiệu quả hợp tác tư pháp, vừa tránh lãng phí nguồn lực hành chính cho các vụ việc nhỏ; đồng thời, thể hiện chính sách nhân đạo, chỉ dẫn độ đối với hành vi có tính nguy hiểm thực sự cho xã hội.
Đại biểu tham dự Phiên họp
Về trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong chuyển đổi số tại Điều 17, dự thảo luật đã giao cho Bộ Công an chủ trì, phối hợp với các cơ quan triển khai chuyển đổi số trong công tác dẫn độ. Đây là quy trình tiến bộ, song đại biểu đề nghị làm rõ chuẩn dữ liệu bảo mật và thẩm quyền xử lý dữ liệu xuyên biên giới. Do đó, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh đề nghị giao Chính phủ sớm ban hành Nghị định khung về quản lý hồ sơ dẫn độ điện tử, bảo đảm vừa bảo mật an ninh quốc gia, vừa tương thích chuẩn dữ liệu của INTERPOL và ASEANAPOL. Đây là điểm mang tính đột phá chiến lược, đưa Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong trong số hóa hoạt động tư pháp quốc tế.
Đối với các trường hợp từ chối dẫn độ tại khoản 1, Điều 41, đại biểu đánh giá cao quy định hiện nay đã bao quát các căn cứ từ chối pháp lý, như bảo vệ công dân Việt Nam, ngăn ngừa đối xử thiếu nhân đạo. Tuy nhiên, có ý kiến đề nghị ban soạn thảo xem xét bổ sung thêm căn cứ tình trạng sức khỏe đặc biệt hoặc bệnh hiểm nghèo của người bị yêu cầu dẫn độ, để thể hiện chính sách nhân đạo; đồng thời phù hợp với thông lệ của Liên Hợp Quốc về quyền con người trong dẫn độ và tị nạn.
Cho ý kiến về cơ chế liên quan đến hình phạt tử hình tại Điều 14, dự thảo luật quy định không thi hành án tử hình khi có yêu cầu của nước ngoài phải có ý kiến của Chủ tịch nước. Một số đại biểu chưa đồng tình với thẩm quyền này, do đó đề nghị bổ sung rõ cơ chế phối hợp, trình tự, thời hạn để tránh bị chậm trễ. Ban soạn thảo cần xem xét quy định cụ thể về thời hạn phản hồi của Chủ tịch nước kèm theo quy định liên thông giữa Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, Văn phòng Chủ tịch nước. Bởi, trong quan hệ hợp tác quốc tế, thời hạn phải phản hồi thể hiện uy tín và năng lực pháp lý của quốc gia, nếu chậm trễ sẽ ảnh hưởng đến tính tin cậy của Việt Nam trong thực hiện điều ước quốc tế song phương, đa phương.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng đã giải trình một số nội dung đại biểu nêu
Tại Phiên họp, thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo và cơ quan thẩm tra dự án Luật Dẫn độ, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng đã giải trình một số nội dung đại biểu nêu.
Về ý kiến đại biểu đề nghị bổ sung tình trạng sức khỏe của người bị yêu cầu dẫn độ để từ chối dẫn độ, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, nếu tiếp thu nội dung này thành một lý do để có thể từ chối dẫn độ sẽ rất dễ bị lạm dụng. Bởi, yếu tố tình trạng sức khỏe là một yếu tố không phải bất biến, nếu kiểm soát không tốt rất dễ bị lạm dụng cái yếu tố này. Do đó, khoản 2 Điều 36 cũng đã quy định lý do bất khả kháng, lý do chính đáng có thể là kéo dài thời gian chuyển giao sau khi có quyết định chuyển giao dẫn độ.
Đối với ý kiến của đại biểu về khái niệm dẫn độ có chuyển giao tài sản của người bị dẫn độ hay không, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng khẳng định Điều 37 của dự thảo Luật Dẫn độ đã quy định rất cụ thể về chuyển giao tài liệu đồ vật, tài sản của người bị dẫn độ.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cũng khẳng định, dự thảo Luật Dẫn độ là vấn đề mới trong tiếp cận xây dựng pháp luật, luật chỉ quy định khái quát những vấn đề thuộc thẩm quyền Quốc hội. Những vấn đề chi tiết về trình tự, thủ tục, thủ tục hành chính, những vấn đề thuộc thẩm quyền của Chính phủ, các cơ quan liên quan. Tiếp thu ý kiến đại biểu, cơ quan chủ trì thẩm tra tiếp tục phối hợp với cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, vấn đề gì thuộc thẩm quyền của Quốc hội sẽ cố gắng quy định cụ thể trong luật…
