(Pháp lý) - Bộ luật Hình sự (BLHS) 2015 quy định trách nhiệm hình sự (TNHS) của pháp nhân thương mại (PNTM), đây là lần đầu tiên chế định này được quy định trong Luật hình sự Việt Nam, tạo ra một trong những thay đổi quan trọng trong chính sách hình sự của Việt Nam. Do đó, thi hành án hình sự đối với PNTM cũng là vấn đề mới và có tính đặc thù.
Hình phạt với PNTM
Do chủ thể không phải là con người, nên các hình phạt đối với PNTM cũng mang tính đặc thù. BLHS đã đặt ra hình phạt đối với PNTM cũng chủ yếu nhằm tạo ra môi trường kinh doanh, cạnh tranh lành mạnh giữa các thành phần kinh tế theo quy định của pháp luật.
Theo quy định tại Điều 33 BLHS năm 2015 thì PNTM phạm tội có thể bị áp dụng các hình phạt sau:
Đối với hình phạt chính bao gồm: Phạt tiền; đình chỉ hoạt động có thời hạn; đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.
Phạt tiền đối với PNTM: Theo Điều 77 BLHS năm 2015 thì phạt tiền được áp dụng là hình phạt chính hoặc hình phạt bổ sung đối với PNTM phạm tội. Mức tiền phạt được quyết định căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm, có xét đến tình hình tài chính của PNTM phạm tội, sự biến động của giá cả nhưng không được thấp hơn 50.000.000 đồng. Nếu Tòa án áp dụng hình phạt chính đối với PNTM là phạt tiền thì phải căn cứ vào khung hình phạt tiền đối với tội phạm mà PNTM bị kết án để xác định mức tiền phạt cụ thể.
Đình chỉ hoạt động có thời hạn: Theo quy định tại Điều 78 BLHS năm 2015 thì đình chỉ hoạt động có thời hạn là tạm dừng hoạt động của PNTM trong một hoặc một số lĩnh vực mà PNTM phạm tội gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe con người, môi trường hoặc an ninh, trật tự, an toàn xã hội và hậu quả gây ra có khả năng khắc phục trên thực tế.
Căn cứ vào nội dung quy định trên thì PNTM có thể bị Tòa án đình chỉ hoạt động một hoặc một một số lĩnh vực chứ không đình chỉ toàn bộ hoạt động và các lĩnh vực này PNTM có khả năng khắc phục. Việc đánh giá và xác định một PNTM có khả năng khắc phục là một việc không dễ. Thông thường, PNTM khi phạm tội bao giờ cũng đưa ra những lý do cho rằng mình sẽ khắc phục được hậu quả trong một thời gian để không bị Tòa án áp dụng hình phạt đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.
Đình chỉ hoạt động vĩnh viễn: Đình chỉ hoạt động vĩnh viễn là chấm dứt hoàn toàn hoạt động của PNTM trong một hoặc một số lĩnh vực mà PNTM phạm tội gây thiệt hại hoặc có khả năng thực tế gây thiệt hại đến tính mạng của nhiều người, gây sự cố môi trường hoặc gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội và không có khả năng khắc phục hậu quả gây ra. Cũng như trường hợp đình chỉ hoạt động có thời hạn, Tòa án chỉ được đình chỉ hoạt động vĩnh viễn một hoặc một số lĩnh vực chứ không được đình chỉ tất cả những lĩnh vực nếu như PNTM chỉ phạm tội có liên quan đến một hoặc một số lĩnh vực.
PNTM bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn một hoặc một số lĩnh vực vẫn có thể tiếp tục hoạt động các lĩnh vực khác không bị đình chỉ. Nếu PNTM chỉ đăng ký hoạt động một hoặc một số lĩnh vực bị đình chỉ thì sau khi bị Tòa án áp dụng hình phạt đình chỉ hoặc bị Tòa án áp dụng hình phạt bổ sung cấm kinh doanh trong một số lĩnh vực; PNTM đó có thể đăng ký với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để tiếp tục hoạt động các lĩnh vực khác, chứ không bắt buộc phải giải thể. Trường hợp PNTM được thành lập chỉ để thực hiện tội phạm thì bị đình chỉ vĩnh viễn toàn bộ hoạt động (tức là, giải thể PNTM đó).
Đối với hình phạt bổ sung bao gồm: Cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định: Cùng với hình phạt chính, Tòa án có thể áp dụng hình phạt bổ sung cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực khi xét thấy, nếu để PNTM bị kết án tiếp tục kinh doanh hoặc hoạt động trong lĩnh vực đó, thì có thể gây nguy hại cho tính mạng, sức khỏe của con người hoặc cho xã hội.
Cấm huy động vốn: Cấm huy động vốn là hình phạt bổ sung được áp dụng khi xét thấy nếu để PNTM bị kết án huy động vốn thì có nguy cơ tiếp tục phạm tội. Tuy nhiên, thời hạn cấm huy động vốn cũng chỉ từ 01 năm đến 03 năm, kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, vì đây là hình phạt bổ sung.
Phạt tiền, khi không áp dụng là hình phạt chính: Khi Tòa án không áp dụng hình phạt chính đối với PNTM phạm tội là phạt tiền như: đình chỉ hoạt động có thời hạn hay đình chỉ hoạt động vĩnh viễn một hoặc một số lĩnh vực thì mới được áp dụng hình phạt tiền là hình phạt bổ sung. Nếu đã áp dụng hình phạt chính đối với PNTM phạm tội là phạt tiền thì không được áp dụng hình phạt tiền là hình phạt bổ sung nữa.
Thi hành án hình sự đối với PNTM
Do đặc thù hình phạt đối với PNTM, nên trong dự án Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi), vấn đề thi hành án hình sự với PNTM cũng là nội dung rất mới.
Hiện tại dự thảo Luật có 9 điều quy định về thi hành án đối với PNTM, trong đó có 3 điều luật giao cho Chính phủ quy định chi tiết. Đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hà (Ninh Thuận) cho rằng quy định theo hướng này là phù hợp vì khi thi hành án hình sự với PNTM nói chung là vấn đề mới, phức tạp và chưa có nhiều thực tiễn nên luật khó có thể bao quát được. Vì vậy, cần có sự linh hoạt trong việc tổ chức thi hành án cũng như giải quyết kịp thời những phát sinh trong thực tiễn nhất là những vấn đề thuộc về thủ tục thi hành án, cưỡng chế thi hành án và việc quy định trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước đối với PNTM. Vì vậy, những nội dung này được giao cho Chính phủ quy định chi tiết là rất phù hợp.
Đại biểu Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên) dành nhiều quan tâm cho nội dung thi hành án với PNTM, về trách nhiệm của các cơ quan trong việc thi hành án hình sự.
Ông Hùng cho rằng: Điều 162, 166 quy định trách nhiệm của hai nhóm cơ quan trong việc thi hành án hình sự là cơ quan thi hành án hình sự và cơ quan quản lý nhà nước đối với PNTM. Trước hết có thể khẳng định không thể giao toàn bộ trách nhiệm thi hành án hình sự đối với PNTM cho một cơ quan cụ thể nào. Vì cơ quan thi hành án hình sự phải nắm vững chuyên môn nghiệp vụ về thi hành án hình sự nhưng lại không có chuyên môn về theo dõi quản lý trong lĩnh vực quản lý kinh doanh cũng như hoạt động của PNTM và ngược lại. Vì vậy, việc quy định sự phối kết hợp giữa cơ quan thi hành án hình sự với cơ quan quản lý nhà nước về chuyên môn, chuyên ngành là cần thiết. Tuy nhiên, cần giao cho cơ quan thi hành án hình sự là cơ quan chủ trì, đầu mối tập trung thi hành án hình sự. Còn các cơ quan quản lý nhà nước khác phối hợp thực hiện một số nhiệm vụ thi hành án hình sự.
Ngoài ra, do các hình phạt và biện pháp tư pháp áp dụng cho PNTM đa dạng và bản chất không giống nhau, ngoài cơ quan thi hành án hình sự là cơ quan chủ trì và thi hành án còn liên quan tới cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành hay tổ chức hoạt động trực tiếp liên quan đến việc thi hành hình phạt, biện pháp tư pháp. Vì vậy, ông Hùng đề nghị nghiên cứu phân chia cơ quan giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự đối với PNTM theo 3 nhóm:
Nhóm 1: Cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp phép đăng ký kinh doanh chấp thuận cho PNTM hoạt động.
Nhóm 2: Cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành trực tiếp liên quan đến việc thi hành án, hình phạt, biện pháp tư pháp đối với PNTM.
Nhóm 3: Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng, các quỹ đầu tư liên quan đến việc thi hành án, hình phạt cấm thi hành nguồn vốn với PNTM. Trên cơ sở đó, quy định trách nhiệm cụ thể của mỗi nhóm cơ quan trong việc thực hiện thi hành án hình sự đối với PNTM.
Đại biểu cũng đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu quy định về hoãn, tạm đình chỉ thi hành án đối với PNTM. Trong trường hợp thi hành án đối với PNTM có ảnh hưởng, tác động lớn đến ổn định xã hội, đời sống của người lao động thì Chính phủ quy định cụ thể về điều kiện, trình tự, thủ tục hoãn, tạm đình chỉ thi hành án đối với PNTM.
Về chuyển giao nghĩa vụ trong trường hợp PNTM tổ chức lại, Điều 167 quy định trường hợp PNTM tổ chức hợp nhất, sáp nhập, chuyển đổi loại hình doanh nghiệp thì PNTM kế thừa quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, khi PNTM bị chia tách sẽ chấm dứt sự tồn tại của pháp nhân ấy, mọi tuyên bố hay quyết định của pháp nhân đó không còn giá trị pháp lý, các pháp nhân mới được thành lập sẽ kế thừa quyền và nghĩa vụ thi hành án hình sự của PNTM bị kết án.
“Vậy việc thi hành án của các PNTM mới sẽ được phân chia như thế nào theo quy định của pháp luật, đặc biệt việc thực hiện nghĩa vụ như thuế, thanh toán các khoản nợ, lương, bảo hiểm xã hội, chế độ người lao động, thực hiện nghĩa vụ đối với khách hàng hay tài sản khác” – đại biểu đặt vấn đề.
Đây là vấn đề mới ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức có liên quan cũng như quyền và nghĩa vụ của pháp nhân mới được thành lập sau chia tách. Nếu không được giải quyết thỏa đáng, vấn đề này có thể dẫn tới sự đùn đẩy trách nhiệm thi hành án giữa các pháp nhân mới được thành lập, ảnh hưởng đến quyền lợi của cá nhân, tổ chức có liên quan. Đề nghị Ban soạn thảo quy định trong luật những nội dung mang tính nguyên tắc đồng thời bổ sung quy định của Chính phủ hướng dẫn quy định chi tiết nội dung này.
Vũ Thư
