Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc phát biểu khai mạc Hội nghị
Về Điều 9 - Quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội
Các GS, TS, chuyên gia pháp lý dự Hội nghị đều trăn trở đề nghị làm rõ cụm từ “trực thuộc”. PGS.TS.Đinh Dũng Sỹ cho rằng: thống nhất với chủ trương của Đảng hợp nhất các tổ chức chính trị - xã hội về trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tuy nhiên, khi thể chế hóa trong Hiến pháp và trong các quy định của luật thì cần phải tiếp tục giải mã cụm từ “trực thuộc”, nếu không dễ dẫn đến cách hiểu là mối quan hệ hành chính (phụ thuộc, cấp trên, cấp dưới, chỉ đạo, chấp hành). Trong khi nguyên tắc liên hiệp tự nguyện thì không có cấp trên, cấp dưới; nguyên tắc hiệp thương dân chủ thì không có chỉ đạo, chấp hành (ngoài sự lãnh đạo thống nhất của tổ chức Đảng đã được khẳng định).
PGS. TS Đinh Dũng Sỹ phát biểu tại Hội nghị
Nhiều ý kiến dự Hội nghị đề nghị, để tránh hành chính hóa tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận chỉ cần viết “các tổ chức chính trị - xã hội được tổ chức và hoạt động thống nhất trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” là đủ; về cụm từ “dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc” nên viết đảo lại là “do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì”.
GS.TS. Phan Trung Lý tán thành nội dung sửa đổi Điều 9 và Điều 10 như trong Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013, quy định việc các tổ chức chính trị xã hội trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.Việc này nhằm thực hiện: Chủ trương tinh gọn tổ chức hệ thống chính trị, khắc phục sự trùng lặp về tổ chức, chức năng và hoạt động giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, qua đó nâng cao tính thiết chế và hiệu lực hiến định của Hiến pháp. Đồng thời, thể hiện đúng vai trò trung tâm liên minh chính trị – xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị, phù hợp với chủ trương đổi mới và sắp xếp lại tổ chức bộ máy theo Nghị quyết Trung ương.
GS.TS. Phan Trung Lý phát biểu tại Hội nghị
Tuy nhiên, GS. Lý đề nghị: Cần thể hiện được vai trò trung tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đồng thời bảo đảm phát huy vai trò của các tổ chức chính trị xã hội và tổ chức xã hội. Đặc biệt, cần quán triệt quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về đổi mới tư duy lập hiến, lập pháp: "Chỉ quy định những vấn đề có tính nguyên tắc, không quy định quá cụ thể chi tiết". Do đó, đề nghị trong Điều 9 sửa đổi chỉ quy định về Mặt trận và các tổ chức chính trị xã hội, các tổ chức xã hội, mà không nên quy định tên cụ thể của 5 tổ chức chính trị xã hội.
Về quyền trình dự án luật, pháp lệnh của các tổ chức chính trị - xã hội
Theo Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc: Việc sửa đổi, bổ sung các quy định này cần được tiến hành trên cơ sở đánh giá đầy đủ, chính xác có hay không các vướng mắc, khó khăn gì trong thực hiện Điều 84 và nếu có thì có phải là do quy định của Điều 84 không; và việc sửa đổi, bổ sung cũng cần gắn với bản chất và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại Điều 9 Hiến pháp. Tinh thần là những gì đang làm tốt, phát huy hiệu quả, thực tiễn chứng minh là đúng thì không nhất thiết phải thay đổi nhất là khi mục đích và phạm vi sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này là hẹp, với tiến độ khẩn trương.
Bên cạnh đó, việc phân công, giao nhiệm vụ cho cơ quan, tổ chức nào chủ trì soạn thảo, trình dự án luật và dự án pháp lệnh nào đều có cơ chế, quy định để Quốc hội, UBTV Quốc hội quyết định phân công theo quy định trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Nếu như vậy thì có cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Điều 84 Hiến pháp không?
Được biết, Dự thảo Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp đã tiếp thu đưa vào quy định “các cơ quan Trung ương tổ chức thành viên Mặt trận có quyền trình Dự thảo Luật trước Quốc hội, trình dự án pháp lệnh trước Uỷ ban Thường vụ Quốc hội”. Đây là vấn đề rất xác đáng để đảm bảo ngày càng cần mở rộng chủ thể được quyền trình Dự án Luật.
TS. Nguyễn Mai Thuyên – Đại học Luật Hà Nội cho rằng quy định đó phù hợp, đảm bảo thống nhất với các nội dung sửa đổi, bổ sung về vị trí, chức năng, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên tại Điều 9 của Hiến pháp năm 2013, phù hợp với tổ chức bộ máy của Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sau sắp xếp, tinh gọn.
Ông Nguyễn Văn Huệ, Trưởng Ban Nghiên cứu xây dựng phổ biến pháp luật Hội Luật gia Việt Nam báo cáo tóm tắt các nội dung góp ý Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013
Về các quy định liên quan đến chính quyền địa phương
Về nội dung sửa đổi liên quan đến chính quyền địa phương, nhất là Điều 110, Điều 114, GS.TS. Phan Trung Lý bày tỏ sự đồng tình với việc chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương ba cấp sang hai cấp.
Góp ý cụ thể vào nội dung sửa đổi, GS.TS. Phan Trung Lý tán thành nội dung sửa đổi Điều 110 như trong Dự thảo Nghi quyết sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013 để thực hiện yêu cầu tinh gọn tổ chức, khắc phục chồng chéo, trùng lặp trong tổ chúc, hoạt động của đơn vị hành chính và chính quyền địa phương, bỏ cấp trung gian (cấp huyện), tổ chức chính quyền địa phương phù hợp đặc điểm nông thôn, đô thị và miền núi hải đảo.
Tuy nhiên, GS. Lý đề nghị cân nhắc: 1) Hai cấp hành chính ở địa phương nên là: Cấp Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và cấp Xã, phường (cấp cơ sở). Theo tôi, nên xác định rõ như vậy để khẳng đinh đây là một cấp hành chính và cấp chính quyền địa phương hoàn chỉnh có địa vị pháp lý rõ ràng; 2) Về quy định sửa đổi tại Khoản 3, Điều 110: "Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính do Quốc hội quy định.”.
Theo GS. Lý, cần giữ quy định về việc "lấy ý kiến Nhân dân đối với việc thành lập, giải thể, nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính". Và việc này do Quốc hội quy định.
Về quy định tổ chức chính quyền địa phương ở Khoản 5, Điều 1 của Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung, bổ sung khoản 2 Điều 111, GS. Lý đề nghị: Ở tầm Hiến pháp chỉ nên quy định:"Chính quyền địa phương bao gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức ở đơn vị hành chính phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định.”.
Về quy định về UBND ở khoản 7, Điều 1 của Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 114, GS. Lý đề nghị nên quy định: "Ủy ban nhân là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên”. Còn cơ cấu, thành phần và việc thành lập Uỷ ban nhân dân thì để luật quy định.
Toàn cảnh Hội nghị lấy ý kiến đối với dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 do Hội Luật gia Việt Nam tổ chức sáng 30/5
TS. Nguyễn Sĩ Dũng, Ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cũng có nhiều góp ý đáng lưu ý trong các quy định liên quan chính quyền địa phương.
Ông cho rằng, việc quy định “chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính” mà không phân biệt giữa đơn vị hành chính và cấp có chính quyền sẽ dẫn nhiều khó khăn cho quản lý nhà nước. Trong khi đó, thực tiễn quản trị hiện đại của nhiều quốc gia cho thấy: có thể có nhiều cấp hành chính để quản lý lãnh thổ, nhưng chỉ tổ chức chính quyền ở những cấp có nhu cầu tự quản thực chất. Nếu không phân định rõ, Dự thảo sẽ mâu thuẫn với mô hình đang được áp dụng tại nhiều quốc gia tiên tiến – nơi chính quyền chỉ tồn tại ở cấp có năng lực tự chủ, còn các cấp hành chính khác là bộ máy kỹ thuật thực thi. Việt Nam đang cần mô hình này để tinh gọn chính quyền huyện, song vẫn duy trì một số cấp hành chính trung gian phục vụ quản lý dân cư và cung ứng dịch vụ công.
Trên thực tế, chúng ta đã có 6 vùng kinh tế - xã hội với nhu cầu rất lớn về điều phối liên kết vùng, đặc biệt trong đầu tư hạ tầng, quy hoạch và phát triển bền vững. Tuy nhiên, nếu Hiến pháp không công nhận một cấp hành chính trên tỉnh thì sẽ thiếu nền tảng pháp lý để tổ chức một thiết chế quản trị vùng chính danh, đồng bộ và hiệu quả.
TS. Nguyễn Sỹ Dũng phát biểu tại Hội nghị
Cũng theo TS. Nguyễn Sỹ Dũng, Dự thảo Điều 112 vẫn phản ánh tư duy phân cấp kiểu “búp bê Nga” – phân tầng trách nhiệm theo kiểu chồng lắp, kiểm soát từ trên xuống, thay vì phân quyền theo mô hình bổ trợ (subsidiarity) hiện đại. Điều này đi ngược tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư là “Địa phương quyết – Địa phương làm – Địa phương chịu trách nhiệm.” Nếu không thay đổi triết lý phân quyền, cải cách bộ máy chỉ là hình thức.
Trong cơ chế giám sát chính quyền địa phương khi gọi là “chính quyền” thì phải có Hội đồng nhân dân cùng cấp để bảo đảm tính dân chủ đại diện và giám sát thực chất. Tuy nhiên giao việc giám sát cho Hội đồng cấp trên là khó khả thi, bởi cấp trên không có công cụ, không chịu trách nhiệm trực tiếp trước dân của địa phương đó, và dễ dẫn đến hình thức hóa vai trò giám sát.
Để thể chế hóa đúng đắn chủ trương của Đảng và yêu cầu của thực tiễn quản trị hiện đại, TS. Nguyễn Sỹ Dũng góp ý: Thứ nhất, tách bạch rõ khái niệm đơn vị hành chính và cấp có chính quyền. Cho phép tồn tại nhiều cấp hành chính nhưng chỉ tổ chức chính quyền tại các cấp có năng lực tự quản; Thứ hai, bổ sung khả năng tổ chức đơn vị hành chính cấp vùng. Đặt nền tảng cho quản trị liên kết vùng – một đòi hỏi cấp thiết của phát triển bền vững trong bối cảnh mới; Thứ ba, cải cách triệt để tư duy phân quyền theo mô hình bổ trợ. Trung ương chỉ làm những việc địa phương không làm được; tránh kiểm soát trùng lặp và chồng chéo; Thứ tư, bảo đảm chính quyền địa phương phải có Hội đồng nhân dân cùng cấp. Giữ vững nguyên tắc dân chủ đại diện, tăng cường trách nhiệm giải trình và giám sát quyền lực.
