Nghị quyết 66-NQ/TW được xem là "đột phá của đột phá" trong xây dựng pháp luật, mở đường lớn để thúc đẩy sáng tạo giá trị tối đa (ảnh minh họa)
1. Mở đầu
Công tác hoàn thiện thể chế pháp luật mở đường cho kiến tạo phát triển, huy động mọi người dân và doanh nghiệp tham gia vào phát triển kinh tế, xã hội và đất nước là một trong những nội dung trọng tâm được nhấn mạnh tại cuộc họp phiên thứ nhất của Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật (Ban Chỉ đạo). Trong phần kết luận phiên họp, Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo chủ trì Phiên họp đã nhấn mạnh: “công tác hoàn thiện thể chế pháp luật phải mở đường cho kiến tạo phát triển, huy động mọi người dân và doanh nghiệp tham gia vào phát triển kinh tế, xã hội và đất nước.”. Để phát huy hiệu quả vai trò của pháp luật trong thúc đẩy phát triển, cần chuyển mạnh tư duy từ “quản lý” sang “kiến tạo phát triển”, việc xây dựng pháp luật cần “đi một bước”, bảo đảm tính dự báo cao, sát với thực tiễn, không chỉ phục vụ yêu cầu quản lý nhà nước mà còn tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo. Có thể nói rằng, việc chuyển hướng tư duy pháp luật từ "quản lý" sang "kiến tạo phát triển" là một bước đi tất yếu và mang tính chiến lược của Việt Nam hiện nay, không chỉ riêng trong lĩnh vực đất đai mà còn trên nhiều khía cạnh khác. Sự chuyển đổi này là cần thiết để tháo gỡ những "điểm nghẽn" cố hữu và mở ra không gian phát triển mới cho nền kinh tế và xã hội của quốc gia dân tộc nói chung trong đó có Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) nói riêng.
2. Nội dung
2.1. Sự cần thiết và tính khách quan trong việc hoàn thiện pháp luật đất đai theo hướng kiến tạo phát triển với Thành phố Hồ Chí Minh
Thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều bất cập và tồn tại trong việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Gần đây nhất, theo Báo cáo từ Bộ Tư pháp, quá trình rà soát văn bản quy phạm pháp luật theo Nghị quyết số 206/2025/QH15 của Quốc hội đã bước đầu chỉ ra nhiều bất cập. Cụ thể: “Có 97 nội dung tại 61 văn bản (bao gồm 8 luật, 19 nghị định, 34 thông tư) chứa quy định mâu thuẫn, chồng chéo; 71 nội dung tại 28 văn bản có quy định không rõ ràng, có cách hiểu khác nhau, không hợp lý, không khả thi, gây khó khăn trong áp dụng pháp luật. Ngoài ra, có 88 nội dung tại 29 văn bản có quy định tạo gánh nặng chi phí tuân thủ; chưa có quy định hoặc có quy định của văn bản quy phạm pháp luật nhưng hạn chế việc đổi mới sáng tạo, phát triển động lực tăng trưởng mới, khơi thông nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hội nhập quốc tế”. Bộ Tư pháp cũng đã tiếp nhận hơn 1.750 phản ánh, kiến nghị từ các Bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp về những vướng mắc phát sinh từ quy định pháp luật. Về bản chất, pháp luật kiến tạo phát triển không chỉ là việc sửa đổi một vài điều khoản mà là một sự thay đổi về triết lý lập pháp. Điều này có nghĩa là chuyển từ việc đặt ra các rào cản hành chính để "quản lý" sang việc xây dựng các công cụ pháp lý để "phục vụ", "hỗ trợ" và "khơi thông" nguồn lực. Cụ thể, pháp luật kiến tạo phát triển sẽ: Chủ động tháo gỡ khó khăn: Thay vì chờ các vấn đề phát sinh, pháp luật kiến tạo chủ động nhận diện và giải quyết các "điểm nghẽn" đã tồn tại trong thực tiễn. Nó cần có các công cụ pháp lý để giải quyết dứt điểm các dự án đất đai tồn đọng, tránh lãng phí; Tạo ra một hệ thống đồng bộ và khách quan: Luật pháp mới cần đảm bảo tính thống nhất của toàn bộ hệ thống pháp luật, đồng thời áp dụng các nguyên tắc khách quan và dựa trên dữ liệu. Ví dụ, việc áp dụng bảng giá đất thống nhất và điều chỉnh theo dữ liệu thị trường sẽ giúp giá đất phản ánh chính xác hơn giá trị thực tế; Phân cấp và nâng cao hiệu quả: Tư duy kiến tạo đòi hỏi sự phân cấp rõ ràng vai trò của các cấp chính quyền (xã, tỉnh, trung ương) trong quản lý đất đai, tránh vướng mắc, chồng chéo. Điều này giúp cơ chế vận hành trở nên linh hoạt hơn, đặc biệt trong các khâu quan trọng như quy hoạch và định giá; Ưu tiên lợi ích tổng thể và hài hòa: Pháp luật kiến tạo tập trung vào lợi ích tổng thể của xã hội.
Hoàn thiện pháp luật đất đai theo tư duy pháp luật kiến tạo phát triển không chỉ là một cuộc cải cách luật pháp mà còn là một cuộc cách mạng về tư duy quản lý Nhà nước
TP.HCM là trung tâm kinh tế lớn nhất của cả nước, có địa chính trị quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia dân tộc. Với vai trò là trung tâm kinh tế, thị trường bất động sản ở TP.HCM rất sôi động. Tuy nhiên, việc định giá đất hiện nay lại phụ thuộc vào giá thị trường thứ cấp và kết quả tư vấn không ổn định, dẫn đến giá đất không phản ánh đúng bản chất thực tế. Pháp luật kiến tạo phát triển với việc áp dụng bảng giá đất thống nhất và điều chỉnh theo dữ liệu thị trường sẽ giúp giải quyết vấn đề này. Để thu hút đầu tư, TP.HCM cần một môi trường pháp lý thông thoáng. Việc các địa phương phải lập quy hoạch sử dụng đất riêng khi quy hoạch đô thị chưa phủ kín gây ra tình trạng chồng chéo và lãng phí thủ tục. Pháp luật kiến tạo sẽ hướng tới việc đơn giản hóa thủ tục, giảm thời gian chuẩn bị dự án, và rà soát tiêu chí cho nhà đầu tư để tránh kéo dài thủ tục. Bên cạnh việc tháo gỡ vướng mắc về định giá và tiếp cận đất đai; đơn giản hóa thủ tục hành chính, việc hoàn thiện pháp luật đất đai theo hướng kiến tạo phát triển còn góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy các dự án phát triển tại TPHCM. Thực tế, trong quá trình phát triển của mình, TP.HCM có nhu cầu rất lớn về các dự án chỉnh trang đô thị, hạ tầng giao thông và các khu công nghiệp, dịch vụ. Tuy nhiên, Luật Đất đai hiện hành chưa có quy định rõ ràng về thu hồi đất cho các loại dự án này , trong khi quy trình giao đất, đấu thầu lại tốn nhiều thời gian. Việc sửa đổi luật sẽ tạo ra cơ chế pháp lý để giải quyết dứt điểm các dự án tồn đọng, tránh lãng phí. Ngoài ra, đối với TP.HCM, việc quy định rõ ràng tiêu chí cho từng hình thức này là cực kỳ quan trọng để đảm bảo “tăng trưởng kinh tế dựa vào hiệu quả đầu tư trên đất” – như nhận định của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại cuộc họp vào ngày 13/8 do ông chủ trì có liên quan đến dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)!
Với những nội dung cơ bản ở trên, chúng ta có thể phần nào nhận thức và nhận rõ, việc chuyển hướng hoàn thiện pháp luật đất đai theo tư duy pháp luật kiến tạo phát triển là cần thiết, khách quan. Cần thiết, vì luật phải mở không gian sáng tạo cho phát triển chứ không chỉ là công cụ kiểm soát. Khách quan, bởi định hướng này được xác định ở cấp quốc gia, gắn với cải cách thể chế, và đang được chứng minh hiệu quả tại đô thị đầu tàu TPHCM. Thực tế, Luật Đất đai 2024 và chính sách quản lý sau đó cần tiếp tục được thực thi theo hướng kiến tạo – mở, minh bạch, phục vụ thực tiễn phát triển phồn thịnh, đặc biệt tại các thành phố lớn nói chung trong đó có TPHCM nói riêng.
2.2. Vai trò cơ bản của Hội Luật gia Việt Nam trong tham gia hoàn thiện pháp luật đất đai
Là một tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, tập hợp các luật gia trên cả nước, hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội Luật gia Việt Nam (VLA) được thành lập vào ngày 4 tháng 4 năm 1955 và đóng vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị và pháp lý của Việt Nam. Trong kế hoạch mới nhất ngày 01/8/2025, Đảng uỷ TW Hội Luật gia Việt Nam cũng đã nhấn mạnh đến mục đích, yêu cầu, đề ra các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cũng như phương thức tổ chức thực thiện Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Theo đó, Đảng uỷ TW Hội Luật gia Việt Nam đã xác định việc quán triệt toàn diện và sâu sắc tinh thần và nội dung Nghị quyết số 66-NQ/TW trong tất cả các cấp uỷ, chi bộ, cán bộ, đảng viên và các cấp Hội từ Trung ương đến cơ sở. Bối cảnh đương đại hiện nay, dựa trên chức năng, nhiệm vụ của Hội Luật gia Việt Nam và bối cảnh cần hoàn thiện Luật Đất đai theo hướng kiến tạo phát triển, Hội Luật gia Việt Nam đã và sẽ đóng vai trò góp ý chuyên môn và phản biện có trách nhiệm, Hội là cầu nối giữa xã hội, giới chuyên gia và các cơ quan nhà nước trong quá trình hoàn thiện Luật Đất đai. Các hoạt động nổi bật gồm tổ chức hội thảo, tổng hợp ý kiến chuyên gia, và truyền tải đến Quốc hội – nhằm tạo ra bước đột phá mang tính kiến tạo trong cải cách thể chế đất đai. Ngoài ra, về cơ bản, vai trò đó còn được thể hiện ở một số điểm chính như sau:
Một là, tham gia tích cực và chủ động trong xây dựng, phản biện chính sách, pháp luật và hỗ trợ pháp lý, giải quyết tranh chấp
Trong giai đoạn hiện nay, Hội Luật gia Việt Nam giữ vai trò trung tâm trong cải thiện hệ thống pháp luật bằng hai trụ cột chính: xây dựng và phản biện chính sách, cùng với việc hỗ trợ pháp lý và giải quyết tranh chấp. Trước tiên, Hội triển khai nhiều hội thảo, tọa đàm chuyên sâu, góp ý đối với các dự thảo luật quan trọng như Luật Đất đai, Luật Hòa giải. Qua đó, Hội bảo đảm rằng luật pháp không chỉ hợp lý về mặt lý luận mà còn khả thi trong thực tiễn quản lý và phát triển. Hội còn đóng vai trò là cầu nối giữa cộng đồng luật gia và các cơ quan soạn thảo pháp luật, tổng hợp ý kiến chuyên môn đa chiều rồi chuyển đến Quốc hội và Chính phủ, góp phần làm giảm mâu thuẫn chính sách và tăng chất lượng ban hành luật. Bên cạnh đó, Hội Luật gia cũng tích cực trong hỗ trợ pháp lý cộng đồng, nhất là những nhóm yếu thế: người dân trong tranh chấp đất đai, các vụ hòa giải tại cộng đồng... Hội còn hỗ trợ hòa giải – giải quyết tranh chấp ngoài tòa án, đặc biệt dân sự và đất đai, góp phần giảm tải hệ thống tư pháp và thúc đẩy hòa giải tại cơ sở. Có thể nói rằng, Hội Luật gia Việt Nam không chỉ đóng vai trò xúc tác pháp luật năng động mà còn là đối tác tin cậy hỗ trợ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trong quá trình thực thi, vận dụng luật trên thực tế.
Hai là, tổ chức Hội thảo góp ý chính sách – pháp luật, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai, và tuyên truyền, phổ biến, nâng cao ý thức pháp luật về đất đai
Bối cảnh đổi mới thể chế và hoàn thiện pháp luật như hiện nay, Hội Luật gia Việt Nam (VLA) luôn giữ vị trí quan trọng trong quá trình tham gia xây dựng, phản biện và phổ biến chính sách pháp luật. VLA thường xuyên tổ chức các hội thảo chuyên sâu nhằm góp ý hoàn thiện dự thảo Luật, trong đó có Luật Đất đai. Các toạ đàm và hội thảo do Hội tổ chức luôn thu hút sự tham dự, tham gia trao đổi, phát biểu của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, đại biểu Quốc hội, nhà nghiên cứu thảo luận về sự nhất quán giữa Luật Đất đai và các luật liên quan; đề xuất khung pháp lý bảo đảm tính khả thi, công bằng và khả thi hơn trong thực tiễn. Hội thảo cũng là diễn đàn kết nối giữa cộng đồng pháp lý và cơ quan lập pháp, góp phần làm chất lượng lập pháp nâng cao hơn thông qua phản hồi từ xã hội. Ngoài ra, VLA còn tham gia tích cực vào các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đất đai. Hội phối hợp với báo chí, tổ chức tọa đàm để hỗ trợ pháp lý cho nhóm yếu thế, như người nghèo tiếp cận quy trình cấp giấy chứng nhận và thực thi quyền sử dụng đất. Điều này không chỉ nâng cao nhận thức cộng đồng, mà còn giúp người dân hiểu rõ các thủ tục pháp lý cần thiết để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của họ. Điều này đã làm cho Hội Luật gia Việt Nam không chỉ là diễn đàn tư duy pháp luật mà còn là cầu nối hiệu quả giữa pháp luật và người dân, góp phần tăng cường năng lực thể chế và ý thức pháp quyền trong lĩnh vực đất đai.
3. Kết luận
Việc chuyển hướng sang pháp luật kiến tạo phát triển là một yêu cầu cấp thiết để giải quyết các vướng mắc của TP.HCM và tạo động lực phát triển. Trong quá trình đó, Hội Luật gia Việt Nam đóng vai trò quan trọng như một cầu nối giữa các nhà lập pháp, quản lý và người dân, đảm bảo rằng việc sửa đổi luật pháp không chỉ hiệu quả về mặt kinh tế mà còn công bằng và phù hợp với thực tiễn xã hội. Hiện nay, TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức về quản lý, sử dụng đất đai, từ tranh chấp, khiếu nại đến cơ chế hành chính cồng kềnh cần đổi mới, việc chuyển hướng hoàn thiện pháp luật theo mô hình pháp luật kiến tạo phát triển trở nên cấp thiết. Pháp luật kiến tạo không chỉ là quy định kiểm soát mà là cơ sở pháp lý mở ra không gian sáng tạo, khuyến khích sáng kiến từ cộng đồng, và hỗ trợ thị trường hoạt động minh bạch, hiệu quả. Điều này đặc biệt phù hợp với TP.HCM - nơi với áp lực đô thị cao, yêu cầu phản ứng linh hoạt và sáng tạo, từ chính sách PPP đến định giá bồi thường, đến đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao. Hội Luật gia Việt Nam đóng vai trò là một cầu nối quan trọng. Với chức năng phản biện xã hội, Hội có thể đưa ra những ý kiến chuyên môn từ thực tiễn để giúp các nhà lập pháp nhìn nhận các bất cập chính sách. Thay vì chỉ đơn thuần tuân thủ luật, Hội có thể đề xuất những giải pháp mang tính đột phá, phù hợp với sự năng động và phức tạp của một siêu đô thị như TP.HCM. Hơn nữa, Hội cũng đóng vai trò tích cực trong việc tuyên truyền và phổ biến các quy định pháp luật mới, giúp người dân và doanh nghiệp hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của mình, từ đó tạo sự đồng thuận xã hội. Việc này không chỉ đảm bảo hiệu quả kinh tế mà còn hướng đến sự công bằng, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển bền vững của TP.HCM nói riêng và cả nước nói chung.
Hoàn thiện pháp luật đất đai theo hướng pháp luật kiến tạo phát triển trong giai đoạn hiện nay là tất yếu. TP.HCM là thực tiễn sôi động đã tạo ra nhu cầu cấp thiết về một khung pháp lý mới, hiệu quả hơn. Hội Luật gia Việt Nam là "cầu nối", các Luật gia sẽ là những người trực tiếp làm việc với các vướng mắc pháp lý từ doanh nghiệp và người dân, luôn có cái nhìn thực tế và sâu sắc về những bất cập của luật pháp. Ba yếu tố này tồn tại trong một mối quan hệ biện chứng, hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau cùng góp phần để “Đưa đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới dựa trên nền tảng thể chế pháp luật chất lượng cao” như lời của Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật đã nhấn mạnh!
