VinFuture: Vượt lên rào cản, giới hạn để sáng tạo, phụng sự con người
Phát biểu tại Lễ trao Giải thưởng VinFuture năm 2023, diễn ra tại Hà Nội tối 20-12 , Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng nêu rõ: "Giá trị của giải thưởng là sự khuyến khích, cổ vũ tinh thần khoa học, sự khiêm tốn và lòng cầu thị, sự dũng cảm vượt qua thách thức, vượt lên những rào cản, giới hạn, tư duy thông thường để sáng tạo, phụng sự con người".
Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đến dự Lễ trao Giải thưởng VinFuture 2023
Theo Chủ tịch nước, những thách thức, nguy cơ đe dọa loài người trên thế giới hiện nay đòi hỏi con người phải dũng cảm vượt qua những giới hạn, rào cản, định kiến để cùng hợp tác với tầm nhìn rộng mở, tìm kiếm những giải pháp hữu ích mang tính toàn cầu cho một hành trình phát triển mới, bền vững và nhân văn.
"Sứ mệnh quan trọng này lại tiếp tục đặt lên vai của những nhà khoa học mang trong mình sức mạnh của tri thức và tình yêu nhân loại, những người nắm giữ chìa khóa để khai mở cách giải quyết những bài toán đang đặt ra trên con đường phát triển của mỗi quốc gia và nhân loại", Chủ tịch nước nói.
Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng bày tỏ sự trân trọng đối với tâm huyết của những nhà sáng lập Giải thưởng VinFuture. Chủ tịch nước khẳng định: "Người Việt Nam luôn kính trọng người tài, yêu quý trí thức, trân trọng nỗ lực của những doanh nhân có tình yêu Tổ quốc, có tầm nhìn ra thế giới và có trách nhiệm xã hội. Thành công của giải thưởng VinFuture là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực nghiêm túc, tâm huyết của nhà sáng lập".
Ông cho rằng Giải thưởng VinFuture "với tầm nhìn mang tính toàn cầu, cách tiếp cận "chung sức toàn cầu", cổ vũ, tôn vinh những nhà khoa học có công trình nghiên cứu xuất sắc, công nghệ đột phá, mang tính ứng dụng cao, hướng đến cuộc sống tốt đẹp hơn cho nhiều người đã tạo ra sự kết nối rộng lớn với cộng đồng khoa học thế giới".
Theo Chủ tịch nước, từ lần trao giải đầu tiên đến nay, với sứ mệnh "Khoa học phụng sự nhân loại" theo đuổi bốn giá trị cốt lõi là: Bình đẳng - Toàn cầu - Bền vững và Tiên phong, giải thưởng đã phát triển liên tục về chất lượng, số lượng và sự đa dạng, cho thấy sức hấp dẫn, ảnh hưởng, uy tín quốc tế ngày càng tăng.
Chủ tịch nước nhấn mạnh Việt Nam luôn xác định coi khoa học công nghệ cùng với giáo dục - đào tạo được coi là quốc sách hàng đầu, là mục tiêu, động lực quan trọng cho sự phát triển nhanh và bền vững. "Một đất nước Việt Nam giàu mạnh dựa trên nền tảng khoa học công nghệ sẽ có đóng góp nhiều hơn cho khu vực và thế giới". Theo Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, mỗi công trình được Giải thưởng VinFuture sẽ là niềm kỳ vọng lớn lao cho cuộc sống hàng tỉ người trên hành tinh của chúng ta.
Thế giới có cái nhìn khác về Việt Nam qua Giải thưởng VinFuture
Giáo sư Albert P. Pisano, Viện sĩ Viện Hàn lâm Kỹ thuật Quốc gia Hoa Kỳ, đồng Chủ tịch Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture cho rằng, giá trị cốt lõi và sứ mệnh đặc biệt của giải thưởng chính là điều làm nên sức hút đối với VinFuture.
Có những điều chúng ta chỉ có thể thấy ở Giải thưởng VinFuture. Thứ nhất, VinFuture đề cao tác động tích cực đến nhân loại. Thứ hai, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phụ nữ tham gia vào chương trình nghị sự khoa học và công nghệ. Cuối cùng giải thưởng đề cao các quốc gia đang phát triển cũng như vai trò ngày càng tăng của họ với thế giới.
Giáo sư Albert P. Pisano - đồng chủ tịch Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture, viện sĩ Viện hàn lâm Kỹ thuật Quốc gia Hoa Kỳ cho biết giá trị cốt lõi và độc đáo của giải thưởng chính là điều làm nên sức hút đối với VinFuture
Giải thưởng VinFuture có 4 giá trị cốt lõi: Bình đẳng, toàn cầu, bền vững và tiên phong. Tuy nhiên, theo Giáo sư Pisano nếu phải chọn ra một giá trị khiến ông tâm đắc nhất, đó là sự tiên phong.
“ Nhắc đến giá trị tiên phong, chúng ta có hiểu rằng các đề cử phải là những người đang làm điều gì đó đi trước thời đại. Song tôi đang đề cập tới một góc nhìn khác: Giải thưởng VinFuture chính là nơi tiên phong tìm kiếm những thành công bước đầu. Nếu làm được điều đó, ngày càng nhiều nhà khoa học sẽ cống hiến cả đời mình nhằm tạo ra những tác động tích cực cho cộng đồng. Đó là sứ mệnh đặc biệt mà chỉ Giải thưởng VinFuture có thể đảm nhận. Tôi rất trân trọng hai nhà sáng lập đã đưa ra tầm nhìn đó”.
“Sau ba năm tổ chức, Giải thưởng VinFuture đã minh chứng rõ ràng phạm vi sâu rộng, sức lan tỏa và tác động toàn cầu của tầm nhìn mà nó hướng đến". Năm 2023, Ban tổ chức Giải thưởng đã nhận được hơn 1.300 đề cử đến từ khắp các châu lục và từ mọi lĩnh vực đổi mới. Phạm vi tiếp cận toàn cầu này mang lại cho Giải thưởng VinFuture một vị thế đặc biệt".
“ Họ đã xác lập được những giá trị và sứ mệnh vô cùng đúng đắn, đồng thời đưa Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên công nhận cùng lúc tất cả những giá trị đó. Đó là điều tuyệt vời cho cả thế giới cũng như đất nước các bạn. Tôi nghĩ thế giới sẽ có cái nhìn khác về Việt Nam qua cách Giải thưởng VinFuture khẳng định rõ sứ mệnh của mình”, Giáo sư Pisano nói.
Những chủ nhân đặc biệt mùa giải VinFuture 2023
Nhà khoa học Việt Nam đầu tiên giành giải thưởng VinFuture: "Cha đẻ" của nhiều giống lúa ngon
Ở mùa giải thứ ba, Việt Nam đã có nhà khoa học đầu tiên giành được giải thưởng Khoa học công nghệ VinFuture – đó là GS Võ Tòng Xuân.
GS Võ Tòng Xuân cùng với nhà khoa học người Mỹ gốc Ấn, GS Gurdev Singh Khush, đã giành giải đặc biệt dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển với công trình "Phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh". Hai nhà khoa học được vinh danh cho đóng góp quan trọng trong việc phổ biến giống lúa kháng bệnh, góp phần đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu.
GS Võ Tòng Xuân (Việt Nam) (người thứ hai từ phải vào) cùng nhà khoa học người Mỹ gốc Ấn, GS Gurdev Singh Khush, giành giải đặc biệt dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển
Theo đánh giá của hội đồng giải thưởng, cuộc cách mạng trong nông nghiệp đã được thúc đẩy mạnh mẽ bởi nỗ lực của GS Gurdev Singh Khush và GS Võ Tòng Xuân trong việc phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh, góp phần củng cố an ninh lương thực toàn cầu.
"Việc sử dụng các giống lúa kháng bệnh năng suất cao như IR36 và IR64 không chỉ làm giảm chi phí sản xuất và gia tăng sản lượng, mà còn hạn chế việc sử dụng thuốc trừ sâu, góp phần thúc đẩy tính bền vững của nông nghiệp trên toàn cầu", hội đồng giải thưởng đánh giá về công trình của hai GS. "Ngoài ra, tiến bộ về năng suất lúa gạo trên toàn cầu đảm bảo rằng việc tiếp cận nguồn cung cấp thực phẩm ổn định trở nên công bằng và đáng tin cậy hơn.
Phát kiến này có ảnh hưởng sâu rộng với những tác động tiềm năng đến cấu trúc kinh tế xã hội, bảo tồn môi trường và sức khỏe toàn cầu, và đóng vai trò to lớn trong việc kiến tạo một tương lai an toàn và bền vững hơn cho tất cả mọi người".
GS Võ Tòng Xuân là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu, giáo trình, sách, tài liệu tham khảo có giá trị phục vụ cho sản xuất nông nghiệp không những trong nước mà còn cho quốc tế. Đặc biệt những năm 1980 - 1985, ông đưa ra giống IR36, MTL30 phổ biến nhất ở các tỉnh miền Tây. Không chỉ nổi tiếng trong nước, các công trình nghiên cứu của ông còn mang lại nhiều lợi ích cho các nước nghèo ở châu Phi.
Giáo sư Martin Green: Nhà khoa học giúp tăng hiệu suất pin mặt trời từ 15 lên 25%
Giáo sư Martin Green đã có phát minh đột phá trong việc sản xuất năng lượng xanh bằng pin mặt trời với công nghệ Bộ phát thụ động và Tiếp điểm phía sau (PERC).
Việc cải tiến hiệu suất của pin mặt trời đã mở ra kỷ nguyên sản xuất năng lượng tái tạo hiệu quả, góp phần thúc đẩy một thế giới công bằng và bền vững. Nhóm nghiên cứu của ông đã nâng cao đáng kể hiệu suất của pin mặt trời, mở đường cho việc sử dụng năng lượng mặt trời một cách rộng rãi hơn.
Cải tiến này đã mở rộng khả năng ứng dụng của pin mặt trời, ngay cả tại những khu vực có điều kiện ánh sáng không thuận lợi và biến pin mặt trời thành nhân tố quan trọng trong tiến trình phát triển bền vững. Không những thế, việc tăng cường hiệu quả sản xuất năng lượng và các quy trình sản xuất tinh chế đã giúp công nghệ này đạt được tính bền vững về mặt chi phí, từ đó giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.
Hơn nữa, các sản phẩm pin mặt trời được tối ưu hóa với giá cả phải chăng hơn, từ đó đem lại hy vọng cho các khu vực xa xôi và nghèo khó, mở ra các cơ hội mới để tiếp cận năng lượng tái tạo và giải quyết vấn đề thiếu hụt năng lượng, góp phần đáng kể vào sự phát triển công bằng trên toàn cầu.
Giáo sư Stanley Whittingham: Người phát minh ra nguyên lý hoạt động của pin Lithium-ion
Bắt đầu từ bước đột phá vào năm 1974, ông đã chế tạo ra mẫu pin Lithium-ion đầu tiên, mở ra kỷ nguyên mới trong lĩnh vực lưu trữ năng lượng. Ông là người tiên phong nghiên cứu khái niệm xen kẽ điện cực và đã mô tả tỉ mỉ sự khuếch tán của Lithium vào các mạng tinh thể kim loại khác nhau.
Pin Lithium-ion đã cách mạng hóa việc lưu trữ năng lượng trong những thập kỷ qua, mang lại sự an toàn, nhỏ gọn, tiện lợi và độ bền cao. Ngày nay, chúng tạo thành “xương sống” của một ngành công nghiệp rộng lớn và là thành phần nền tảng của thế giới hiện đại với việc cung cấp năng lượng cho hơn 15 tỷ thiết bị di động và 26 triệu xe điện trên toàn cầu. Tác động của pin Lithium-ion được dự đoán sẽ tăng theo cấp số nhân khi thế giới chuyển hướng sang các nguồn năng lượng tái tạo. Khi đó, công nghệ pin Lithium-ion kết hợp với các công nghệ như pin mặt trời, sẽ cho phép sản xuất và lưu trữ năng lượng xanh một cách liên tục và bền vững.
Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng trao cúp và chứng nhận cho các nhà khoa học là chủ nhân của Giải thưởng chính VinFuture 2023
Giáo sư Rachid Yazami: Người tiên phong khám phá thuận nghịch của ion Lithium với than chì
Nghiên cứu của ông đi sâu vào việc kết hợp các vật liệu nano như nano-silicon, ống nano carbon và graphene cùng các vật liệu khác như than chì, muội than trong cực âm của pin.
Công trình đổi mới về pin Lithium-ion đánh dấu một sự thay đổi lớn trong việc lưu trữ năng lượng, tác động tích cực đến hàng tỷ người trên Trái đất. Chúng là thành phần cốt lõi của vô số thiết bị điện tử, từ điện thoại thông minh đến xe điện, từ đó tạo nền tảng cho một thế giới đa kết nối, di động và bền vững hơn. Mật độ năng lượng cao và vòng đời dài của pin Lithium là những điểm mấu chốt trong quá trình chuyển đổi sang các nguồn năng lượng tái tạo, giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và giảm thiểu tác động bất lợi của biến đổi khí hậu.
Bằng cách thúc đẩy sự phát triển của các giải pháp năng lượng với giá cả phải chăng và dễ tiếp cận, chúng (pin lithium) đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề thiếu hụt năng lượng và cải thiện điều kiện sống cho những nhóm người thiểu số ở những khu vực xa xôi.
Giáo sư Akira Yoshino: Người phát minh ra pin lithium-ion
Giáo sư Rachid Yazami là người phát minh ra pin lithium-ion (LIB) thường được sử dụng trong điện thoại di động và máy tính xách tay.
Ông là người đi tiên phong trong việc khám phá sự xen kẽ điện hóa thuận nghịch của các ion Lithium với than chì, đặt nền móng cho việc phát triển pin Lithium-ion hiện đại. Nghiên cứu của ông đi sâu vào việc kết hợp các vật liệu nano như nano-silicon, ống nano carbon và graphene cùng các vật liệu khác như than chì, muội than trong cực âm của pin.
Theo GS Akira Yoshino, liên quan tới lĩnh vực chuyển đổi sang năng lượng xanh, công nghệ sản xuất pin lưu điện chỉ đóng vai trò là một động lực bổ trợ và động lực thúc đẩy. Bởi vì với công nghệ này thì nó không tự sản xuất ra điện. Nó chỉ là một nguồn để chúng ta lưu trữ điện. Do đó, trong "cuộc chơi" này, động lực chính cho việc chuyển đổi sang năng lượng xanh là những tấm pin mặt trời và năng lượng gió. Chính những nguồn này mới là nguồn sản xuất ra điện.
Hạnh phúc sau khi nhận được giải VinFuture, Giáo sư Yazami cho biết: "Pin Lithium-ion nhỏ nhẹ có thể sạc được là công cụ để chúng ta thúc đẩy xã hội linh động hơn, bền vững hơn. Tới nay, pin này đang dần đóng vai trò quan trọng hơn tạo nên một tương lai bền vững, xã hội bền vững. Tôi tin là như vậy và đây sẽ chính là công cụ để dẫn dắt chúng ta hướng tới sự phát triển ngày càng bền vững. Đây là điều tôi luôn luôn tin tưởng".
Và nhà khoa học nữ dành hơn 40 năm nghiên cứu vá tầng ozone
Giáo sư Susan Solomon (Mỹ) thắng giải đặc biệt dành cho nhà khoa học nữ tại VinFuture 2023 phát hiện cơ chế gây ra lỗ thủng tầng ozone ở Nam Cực và hơn 40 năm bà nỗ lực tìm cách vá.
Trong buổi trao đổi với báo chí Việt Nam trước thềm lễ trao giải VinFuture 2023, Giáo sư Susan Solomon (Viện Công nghệ Massachusetts) thu hút sự quan tâm bởi trong câu chuyện của bà ánh lên tình yêu với khoa học. Bà là người đầu tiên phát hiện lỗ hổng tầng ozone Nam Cực và dùng kiến thức hóa học để giải thích thành phần lỗ hổng sinh ra như thế nào. "Kiên trì", "lắng nghe" "quyết tâm theo đuổi" và "hài hước"... là những cụm từ bà nói để mô tả hành trình đến với công bố khiến "cả thế giới sốc và lo lắng".
Năm 1983, một lỗ hổng được phát hiện ở tầng ozone Nam Cực. Khi ấy giả thuyết về tác động của chất chlorofluorocarbons (CFC) lên tầng ozone được giới khoa học quan tâm trong nhiều năm. Song quy mô của sự suy giảm vẫn khiến các nhà khoa học bối rối. Dưới sự hỗ trợ của cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia (NOAA), Susan Solomon cùng các cộng sự quyết định đưa giả thuyết vào thử nghiệm.
Phó thủ tướng Trần Hồng Hà trao giải cho Giáo sư Susan Solomon tối 20/12 tại Hà Nội
Trong chuyến đi, nhóm nhà khoa học tiến hành đo đạc kích thước lỗ thủng và truy ra nguyên nhân vì sao lỗ thủng ấy lớn thế. Họ phát hiện thấy mức độ chlorine dioxide cao hơn một trăm lần so với dự đoán. Đây là bằng chứng trực tiếp đầu tiên chỉ ra chất chlorofluorocarbons (CFC), chất sử dụng nhiều trong tủ lạnh, điều hòa, bình xịt tóc, là nguyên nhân gây ra lỗ thủng tầng ozone ở Nam Cực. Bà dùng kiến thức hóa học để giải thích thành phần lỗ hổng sinh ra, kết quả thực nghiệm cho thấy thành phần hóa học có tỉ lệ các chất bất thường, vì thế chứng minh được tác động do con người.
Để thu thêm bằng chứng, bà thực hiện chuyến thám hiểm Nam Cực lần thứ hai vào năm 1987. Các kết quả thực nghiệm khi đó đã xác nhận giả thuyết của bà về việc mật độ lớn của mây tầng bình lưu vùng Nam Cực đã tạo ra hấp dẫn điện từ với CFC. Nghiên cứu thực nghiệm của nhóm bà đã thúc đẩy nỗ lực toàn cầu và dẫn đến sự ra đời của Nghị định thư Montreal. Đây là một trong những hiệp định quốc tế thành công nhất trong việc giải quyết vấn đề môi trường toàn cầu, giúp đạt được sự đồng thuận trên toàn thế giới để loại bỏ dần các chất gây hại cho tầng ozone như CFC.
Bà kể, sau đó đã dùng kết quả nghiên cứu tham gia đàm phán với các chính phủ, quốc gia và doanh nghiệp khiến họ thay đổi, không chấp nhận sử dụng CFC. Theo bà ngoài chính sách ban hành thì sự "đồng lòng loại bỏ chất CFC của người dân đã mang đến thành công" và "điều đáng mừng là lỗ hổng đang thu hẹp và tầng ozone sẽ dần khôi phục lại. Điều đó có thể xảy ra vào khoảng năm 2050".
Một trong những hướng nghiên cứu mới nhất của bà liên quan chống biến đổi khí hậu. Phải làm gì để thải ra ít carbon hơn? Solomon không có câu trả lời, nhưng bà có niềm tin vào công nghệ. Bà nhấn mạnh cần phát triển những nguồn năng lượng phát thải carbon thấp tốt hơn và rẻ hơn. "Nếu chúng ta không dành nhiều sự quan tâm hơn cho nghiên cứu đó, tôi nghĩ Trái Đất sẽ thực sự rất nóng trong vòng khoảng 50 năm nữa. Vì vậy, tôi muốn thấy nỗ lực ngoại giao rộng rãi hơn nhằm thúc đẩy nghiên cứu chung về phát triển bằng công nghệ trên toàn thế giới", bà nói.
