(Pháp lý) - Rửa tiền không chỉ làm ảnh hưởng xấu đến sự phát triển kinh tế - xã hội của bất kỳ nước nào bị vấn nạn này hoành hành mà còn gây ra những tác hại khôn lường đối với kinh tế, xã hội và an ninh toàn cầu. Để phòng ngừa, chống và tiến tới đẩy lùi được nạn rửa tiền, cần thiết phải có sự nghiên cứu, học hỏi và tiếp thu một cách hợp lý kinh nghiệm của thế giới về phòng chống loại tội phạm này.
Có cơ chế quản lý và kiểm soát thu nhập của công dân
Về vấn đề này, Phóng viên Pháp lý đã có cuộc trao đổi với Ts. Vũ Văn Cương, phó giám đốc trung tâm tư vấn pháp luật thuộc Đại học Luật Hà Nội. Ts. Vũ Văn Cương cho biết: Ở Mỹ, mọi công dân đều bị kiểm soát về thu nhập thông qua cơ chế chung là kê khai nộp thuế và quản lý thuế thu nhập cá nhân; áp dụng các biện pháp hạn chế sử dụng tiền mặt và kiểm soát các giao dịch có giá trị lớn.
Theo đó, một công nhân lao động chân tay cho đến nhân viên chính phủ, và ngay cả đương kim tổng thống, tất cả đều phải đóng thuế thu nhập cá nhân. Đa số người dân trên nước Mỹ lãnh lương qua ngân phiếu nên nguồn thu nhập của họ đã được Sở thuế quản lý chặt chẽ từ báo cáo của họ và của ngân hàng gửi đến. Trường hợp lãnh lương bằng tiền mặt cũng không dễ dàng trốn thuế bởi nếu người chủ có lên danh sách nhân viên làm thuê cho cơ sở của họ thì các nhân viên phải thực hiện nghĩa vụ công dân này. Hàng năm, từ tháng 1 đến tháng 4 được coi là mùa khai thuế đối với năm trước của tất cả công dân Mỹ làm việc có thu nhập và các doanh nghiệp… Nếu quá hạn sẽ bị phạt nặng, trừ trường hợp đối tượng có yêu cầu gia hạn khai thuế. Người trốn thuế ngoài việc bị tước đi quyền lợi về an sinh xã hội còn có thể bị phạt tù đến 5 năm, đồng thời bị phạt tiền đến 100.000USD cho một năm họ trốn thuế và theo cấp số nhân nếu trốn thuế nhiều năm.
Ngoài ra, đối với những người có chức vụ, quyền hạn thuộc đối tượng phải kê khai và minh bạch thu nhập, tài sản thì có các cơ quan thực hiện chức năng và thẩm quyền theo dõi, kiểm soát các khoản thu nhập, chi tiêu của những người có chức vụ, quyền hạn khi xác định có tài sản tăng lên bất thường nhằm kịp thời phát hiện hành vi tham nhũng; có hệ thống đăng ký quyền sở hữu tài sản để giám sát các khoản chi tiêu nhằm phát hiện các trường hợp chi tiêu của công chức không cân xứng so với thu nhập chính thức mà họ đã kê khai hoặc tìm cách chuyển tiền ra nước ngoài; thông tin tài sản, thu nhập của công chức được đăng tải trên báo chí hay internet và ngoài những nội dung được đăng tải thì người dân, cơ quan truyền thông hay cơ quan công quyền khác có thể yêu cầu được tiếp cận các thông tin không được công khai…
TS. Vũ Văn Cương cho biết thêm: Mỹ, Anh, Đức, Nhật Bản, các nước Bắc Âu…là những quốc gia có hệ thống quản lý thu nhập quốc dân tốt. Nhờ đó mà sự tăng giảm bất thường về thu nhập, tài sản của công dân được kiểm soát và nắm bắt, từ đó kịp thời phát hiện những nguồn tiền bất hợp pháp – “nguồn cung” của tội phạm rửa tiền. “Làm tốt công tác quản lý và kiểm soát được thu nhập của công dân là một kênh hữu hiệu trong hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và tội phạm rửa tiền nói riêng” – theo Ts. Vũ Văn Cương.
Tiền đầu tư phải có nguồn gốc hợp pháp
Nghiên cứu pháp luật về phòng chống rửa tiền của một số nước, PGS.TS Hoàng Mạnh Hùng, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an nhận định: Phòng chống rửa tiền là hoạt động rất được chú trọng tại Mỹ và nhiều nước trên thế giới, cho nên họ có yêu cầu khá nghiêm ngặt về điều kiện đầu tư kinh doanh trong một số lĩnh vực. Theo đó, Luật chống rửa tiền Hoa Kỳ cùng các Luật liên quan đến đầu tư yêu cầu nguồn tiền dùng vào việc đầu tư trong một số trường hợp phải có nguồn gốc rõ ràng, hợp pháp. Đặc biệt, đối với hoạt động chuyển tiền từ bên ngoài vào Mỹ thì càng nghiêm ngặt hơn. Một trong những điều kiện tiên quyết bắt buộc nhà đầu tư phải thỏa mãn khi tham gia chương trình đầu tư định cư Mỹ theo diện EB-5 đó là chứng minh nguồn vốn đầu tư có nguồn gốc hợp pháp hay thường được gọi là “tiền sạch” (EB-5 là chương trình đầu tư định cư Mỹ giành cho các nhà đầu tư nước ngoài muốn lấy thẻ xanh cho cả gia đình. Thông qua Eb-5, vợ/ chồng cùng các con chưa kết hôn dưới 21 tuổi của nhà đầu tư sẽ được cấp thẻ xanh và hưởng đầy đủ quyền thường trú nhân của Mỹ).
Canada và một số nước EU cũng tương tự, muốn đầu tư thì phải chứng minh được tiền dùng vào việc đầu tư có nguồn gốc hợp pháp. Thậm chí, ngay cả việc chuyển tiền vì mục đích học tập luật pháp các nước này cũng quy định phải chứng minh nguồn gốc hợp pháp của số tiền trong tài khoản dùng vào việc du học.
“Rất nhiều người có suy nghĩ, cứ có nhiều tiền là có thể đi du học, đầu tư, kinh doanh. Điều này đúng ở Việt Nam nhưng ở Mỹ, Canada và một số nước khác thì không. Đại sứ quán của các nước này không quan tâm nhiều đến số dư tài khoản của bạn mà chỉ quan tâm sự hợp pháp và thời gian tồn tại của số tiền đó trong tài khoản của bạn”, ông Hoàng Mạnh Hùng cho biết.
“Ràng buộc” chặt chẽ trách nhiệm của Ngân hàng trong phòng, chống rửa tiền
Mỹ là nước có hệ thống luật pháp về phòng, chống rửa tiền toàn diện và nghiêm khắc nhất trên thế giới mà tất cả các định chế tài chính và nhân viên đều phải tuân theo.
Một trong những đạo luật quan trọng nhất liên quan đến phòng, chống rửa tiền là Luật Bí mật ngân hàng (BSA) năm 1970 và những quy tắc của nó. Mục đích của BSA là tạo ra một văn bản pháp lý tạo điều kiện điều tra tội phạm rửa tiền, trốn thuế… bằng cách yêu cầu các tổ chức tài chính phải lưu giữ những chứng từ liên quan đến giao dịch trên 10.000 USD. Sau đó Luật được sửa đổi cho phép Chính phủ và các cơ quan chức năng có thể hạ thấp mức chuẩn 10.000 USD trong các cuộc điều tra.
Luật Chống rửa tiền của Mỹ còn quy định về nghĩa vụ của tất cả các đối tượng, từ các cá nhân đến các tổ chức trong việc phát hiện và báo cáo về hoạt động rửa tiền. Việc không tuân thủ những quy tắc và luật lệ liên quan đến hoạt động phòng, chống rửa tiền của các nhân viên của các tổ chức tín dụng có thể dẫn tới bị phạt dân sự và hình sự. Về mặt dân sự, nhân viên ngân hàng có thể bị phạt tới 100.000 USD cho việc cố tình vi phạm những quy định về báo cáo và lưu giữ chứng từ của BSA. Về mặt hình sự, người vi phạm có thể bị phạt tiền tới 250.000 USD, 5 năm tù hoặc cả hai.
Tại Anh, các định chế tài chính cũng hoạt động theo những quy định về phòng, chống rửa tiền tương tự như tại Mỹ. Tháng 12/1990, nước Anh ban hành một loạt văn bản hướng dẫn các ngân hàng trong việc phát hiện và chấm dứt các hoạt động rửa tiền, trong đó tập trung chủ yếu vào các nhiệm vụ của ngân hàng trong việc cảnh báo cho các cơ quan quyền lực những hoạt động và giao dịch đáng ngờ. Các hướng dẫn này được xây dựng bởi Ngân hàng Trung ương Anh và các ngân hàng thương mại với sự phối hợp, tham gia của cơ quan tình báo quốc gia, hải quan, cảnh sát. Theo đó, ngân hàng phải đích thân nhận dạng tất cả các khách hàng bằng mọi cách có thể, kể cả bằng cách gặp mặt trực tiếp. Hướng dẫn cũng chỉ rõ các cách thức xác nhận thông tin cá nhân, trong đó hộ chiếu là hình thức được ưu tiên, ngoài ra các hình thức khác cũng được chấp nhận như thẻ nhân viên, bằng lái xe… Hơn nữa, các ngân hàng phải lưu giữ tất cả các chứng từ giao dịch trong 6 năm để phục vụ điều tra.
Cũng giống như tại Mỹ, việc không tuân theo những hướng dẫn và các luật, quy định sẽ dẫn tới những trách nhiệm pháp lý. Những trách nhiệm pháp lý dân sự có thể nảy sinh nếu vi phạm những quy định về sự bảo mật của khách hàng. Hướng dẫn tại Anh chỉ ra rằng các nhân viên của các định chế tài chính phải hợp tác một cách toàn diện với các cơ quan pháp luật và phải thông báo trước cho các cơ quan này các giao dịch đáng ngờ. Trong khi các ngân hàng là chủ thể chính, các tổ chức tài chính khác như công ty bảo hiểm, tổ chức môi giới cũng phải thực hiện những hướng dẫn này.
Nước Úc cũng thực hiện hệ thống báo cáo giao dịch tiền tệ tương tự như tại Mỹ. Bất kỳ một giao dịch tiền tệ nào tương đương hoặc lớn hơn 10.000 USD đều phải báo cáo. Những dữ liệu này sau đó được truyền tự động tới Cơ quan Báo cáo giao dịch tiền tệ.
Tại Nhật, các ngân hàng được yêu cầu phải báo cáo tất cả các giao dịch tiền tệ trong nước vượt quá 30 triệu Yên và các giao dịch tiền tệ quốc tế vượt quá 5 triệu Yên. Hơn nữa, trong trường hợp liên quan đến ma tuý, toà án có thể kết án ngân hàng và các tổ chức tín dụng về tội rửa tiền.
Hệ thống luật lệ ngân hàng và các hướng dẫn thực hành giám sát của cộng đồng châu Âu yêu cầu tất cả các nhân viên ngân hàng đều phải nhận biết khách hàng của họ; đồng thời cải thiện hệ thống lưu giữ chứng từ, ngăn chặn kịp thời những hành động đáng ngờ và tập huấn các nhân viên để họ tuân theo các luật lệ ngân hàng một cách chủ động và có thể nhận biết, báo cáo các hành động rửa tiền.
Thành lập các cơ quan chuyên trách xử lý tội phạm rửa tiền
Châu Á cũng là “mảnh đất màu mỡ” của tội phạm rửa tiền. Theo tìm hiểu của người viết bài, các nước trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Myanma, Indonesia, Philippin đều có các văn bản về chống rửa tiền với những phạm vi và mức độ khác nhau. Các nước này cũng đã thành lập những cơ quan chuyên trách riêng xử lý vấn đề liên quan đến phòng, chống rửa tiền như AMLO hay AMLC. Các cơ quan này có chức năng chủ yếu là thu thập và xử lý thông tin liên quan đến tài sản liên quan đến buôn bán ma tuý và rửa tiền.
Ở Philippin, AMLC là Hội đồng chống rửa tiền, cơ quan này vừa điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm liên quan đến rửa tiền, vừa tạo lập cơ chế chống rửa tiền tại các ngân hang. Các cơ quan hành pháp, xây dựng pháp luật cũng như các cơ quan giám sát sẽ ưu tiên hỗ trợ và tạo điều kiện cho các cơ quan AMLC độc lập xét xử để điều tra, phát hiện, ngăn chặn tội phạm rửa tiền một cách nghiêm khắc và hiệu quả.
Tòa án chuyên trách về chống rửa tiền thuộc AMLC được Tòa án tối cao Philippin thành lập vào năm 2004 để xét xử các vụ án rửa tiền và một số hành vi vi phạm pháp luật khác. AMLC cũng quyết định thành lập Ủy ban liên lạc đặc khu tài chính (FSLC), trong đó có đại diện của AMLC, thành viên cơ quan giám sát, hiệp hội kinh doanh và đặt dưới sự giám sát của các nhân viên thuộc AMLC. Dưới sự chỉ đạo của AMLC, FSLC đã đảm nhiệm chức năng thực hiện có hiệu quả cơ chế phối hợp và đảm nhận tốt vai trò là đầu mối liên lạc, đề xuất đối thoại hay tham vấn với các cơ quan chủ quản, đặc biệt là các vấn đề liên quan của AMLC.
Ngày 30/6/2005, AMLC trở thành thành viên của EGMONT, một tổ chức quốc tế của FIU (đơn vị tình báo tài chính) thành lập vào năm 1995. Mục tiêu chính của EGMONT là tạo diễn đàn cho FIU hỗ trợ chương trình quốc gia phòng chống rửa tiền thông qua việc mở rộng và hệ thống hóa trao đổi thông tin an ninh tài chính, phát triển đội ngũ chuyên gia và nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác này.
Tại Thái Lan, Cơ quan chống rửa tiền (AMLO) trực thuộc Phủ Thủ tướng Thái Lan. AMLO trực tiếp chỉ đạo cuộc chiến chống rửa tiền chủ yếu liên quan đến buôn lậu ma túy và mại dâm, tham nhũng, hối lộ, nạn tống tiền quy mô lớn và trốn thuế.
Các ngân hàng thương mại và các ngành giao dịch tài chính có nghĩa vụ phải báo cáo với AMLO tất cả những vụ giao dịch vượt quá 2 triệu baht (744 triệu đồng VN) sau khi điều tra rõ nguồn gốc. Ngành kinh doanh nhà đất phải báo cáo những vụ giao dịch từ 5 triệu baht (1,86 tỉ đồng VN) trở lên. Hơn 10 ngân hàng quốc tế hoạt động tại Thái Lan đã tham gia cuộc đấu tranh chống rửa tiền cùng các đồng nghiệp địa phương.
Mặc dù pháp luật về phòng chống rửa tiền của Thái Lan còn có nhiều hạn chế (ba lĩnh vực đối tượng của Thái Lan vẫn nằm ngoài luật chống rửa tiền là sòng bạc (casino), buôn lậu vũ khí và khai thác tài nguyên thiên nhiên) nhưng AMLO cũng đã đạt được những thành tích nhất định trong nhiệm vụ điều tra, phát hiện và xử lý tội phạm rửa tiền nhất là trong lĩnh vực chứng khoán…
Tuệ Tuệ
(Bài viết có tham khảo, sử dụng thông tin tư liệu ở một số bài viết đăng trên các báo: cand.com; nld.vn; tapchitaichinh.vn)
