Ảnh minh họa
Tổng quan về chiến lược phát triển trí tuệ nhân tạo tại Vương quốc Anh
Vương quốc Anh xác định trí tuệ nhân tạo là một ưu tiên chiến lược, có khả năng định hình lại các lĩnh vực kinh tế, xã hội và quản lý nhà nước. Từ năm 2018, Chính phủ Anh đã công bố Chiến lược quốc gia về AI, khẳng định AI là công nghệ mang tính cách mạng, tương tự những bước ngoặt công nghiệp trong lịch sử. Mục tiêu là đưa Anh trở thành trung tâm toàn cầu về nghiên cứu và ứng dụng AI trong vòng một thập kỷ, tận dụng thế mạnh về khoa học, công nghệ và khả năng thương mại hóa. Chiến lược này tập trung vào việc đầu tư bền vững vào hệ sinh thái AI, lan tỏa lợi ích của công nghệ này đến mọi lĩnh vực và xây dựng cơ chế quản lý hiệu quả. Anh đã cam kết chi hàng tỷ bảng cho nghiên cứu AI, phát triển nhân lực và cơ sở hạ tầng công nghệ, thu hút các tập đoàn lớn như Google, Amazon và DeepMind. Các trung tâm nghiên cứu như Viện Alan Turing và các chương trình hợp tác công-tư đã củng cố vị thế của Anh trong lĩnh vực này.
Về mặt quản lý, Anh theo đuổi cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc, tránh áp dụng các quy định cứng nhắc. Các cơ quan như Văn phòng Ủy viên Thông tin (ICO) và Cơ quan Cạnh tranh và Thị trường (CMA) được trao quyền tùy chỉnh quy định phù hợp với từng ngành, từ giáo dục đến tài chính, dựa trên năm nguyên tắc cốt lõi: an toàn, minh bạch, công bằng, trách nhiệm giải trình và khả năng cạnh tranh. Được xây dựng dựa trên khuyến nghị của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), các nguyên tắc này không chỉ đảm bảo tính đạo đức trong ứng dụng AI, mà còn mang lại sự rõ ràng và linh hoạt cho doanh nghiệp.
Theo báo cáo từ GOV.UK vào năm 2025, Anh đã thu hút hơn 20 tỷ bảng đầu tư vào lĩnh vực AI từ năm 2018 đến 2024, trở thành quốc gia dẫn đầu châu Âu về số lượng startup AI. Cách tiếp cận này đã tạo ra một môi trường pháp lý thân thiện với đổi mới, đồng thời giảm thiểu rủi ro từ các hệ thống AI phức tạp, như vấn đề thiên vị trong thuật toán hoặc vi phạm quyền riêng tư.
Dự luật Trí tuệ nhân tạo của Vương quốc Anh
Trong khi Liên minh châu Âu ban hành Đạo luật AI toàn diện từ năm 2024 và Hoa Kỳ áp dụng các quy định cấp bang, Vương quốc Anh lựa chọn cách tiếp cận linh hoạt hơn, tích hợp quản lý AI vào hệ thống pháp luật hiện hành thay vì ban hành một đạo luật riêng biệt ngay lập tức. Tuy nhiên, Dự luật Trí tuệ nhân tạo, bắt đầu được thảo luận tại Thượng viện từ tháng 2/2024, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý cụ thể cho AI, đảm bảo tính thích nghi với tốc độ phát triển của công nghệ. Dự luật đề cập đến nhiều khía cạnh cốt lõi, từ định nghĩa AI đến các cơ chế quản lý.
Trước tiên, Dự luật xác định AI là công nghệ cho phép thiết bị hoặc phần mềm được lập trình hoặc đào tạo để nhận thức môi trường, xử lý dữ liệu và đưa ra quyết định hoặc dự đoán nhằm đạt mục tiêu cụ thể. Định nghĩa này bao gồm AI tạo sinh, như các mô hình ngôn ngữ lớn hoặc hệ thống tạo hình ảnh, nhưng không giới hạn trong một khuôn khổ cố định, mà tập trung vào hai đặc tính chính: khả năng thích ứng, cho phép hệ thống tự điều chỉnh dựa trên dữ liệu, và quyền tự chủ, thể hiện khả năng vận hành độc lập trong một số trường hợp.
Dự luật cũng quy định năm nguyên tắc quản lý, yêu cầu các doanh nghiệp phát triển hoặc sử dụng AI đảm bảo an toàn, minh bạch, công bằng, trách nhiệm giải trình và khả năng cạnh tranh. Các hệ thống AI phải tuân thủ Luật Bình đẳng 2010, tránh phân biệt đối xử bất hợp pháp và đáp ứng nhu cầu của các nhóm yếu thế như người cao tuổi hoặc người khuyết tật. Để khuyến khích đổi mới, Dự luật giới thiệu khung pháp lý thử nghiệm, hay còn gọi là sandbox, lấy cảm hứng từ lĩnh vực công nghệ tài chính. Mô hình này cho phép các công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp kiểm tra sản phẩm AI trong môi trường được kiểm soát, giảm rủi ro pháp lý và giúp Chính phủ giám sát các vấn đề tiềm ẩn từ giai đoạn đầu.
Theo TechUK vào năm 2025, sandbox đã hỗ trợ hơn 50 startup AI tại Anh triển khai sản phẩm an toàn và hiệu quả. Một điểm nổi bật khác là việc thành lập Cơ quan AI, do Bộ trưởng Ngoại giao chỉ đạo, với nhiệm vụ điều phối các cơ quan quản lý như ICO và CMA, cung cấp hướng dẫn kỹ thuật và tư vấn cho doanh nghiệp. Cơ quan này cũng tổ chức các chương trình tham vấn công chúng để thu thập ý kiến về tiềm năng và rủi ro của AI, xây dựng niềm tin vào công nghệ.
Nghị viên Lord Holmes of Richmond nhấn mạnh rằng sự tham gia của công chúng là yếu tố then chốt để đảm bảo AI mang lại lợi ích xã hội tối đa. Ngoài ra, Dự luật đề xuất cơ chế xác định trách nhiệm pháp lý khi AI gây ra thiệt hại, khẳng định rằng con người, bao gồm nhà phát triển và người vận hành, chịu trách nhiệm cuối cùng, thay vì coi AI là một thực thể pháp lý độc lập. Quan điểm này phù hợp với phán quyết trong vụ Thaler v. Comptroller-General năm 2020, khi Tòa án Anh từ chối cấp bằng sáng chế cho AI vì nó không phải là nhà phát minh theo luật.
Một số gợi mở cho Việt Nam
Kinh nghiệm của Vương quốc Anh mang lại nhiều bài học hữu ích. Trước hết, Việt Nam cần đảm bảo sự cân bằng giữa quản lý AI và thúc đẩy đổi mới kinh tế - xã hội. Chiến lược quốc gia về AI nên là kim chỉ nam, định hướng việc pháp điển hóa AI trong các văn bản như Dự án Luật Công nghiệp công nghệ số hoặc một đạo luật riêng về AI. Cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc học hỏi từ Anh, thay vì các quy định cứng nhắc, có thể giúp Việt Nam khuyến khích đổi mới trong khi vẫn kiểm soát rủi ro.
Thứ hai, Việt Nam cần xác định rõ tư cách pháp lý của AI, đặc biệt trong các lĩnh vực như sở hữu trí tuệ, trách nhiệm dân sự và quan hệ lao động. Quan điểm quốc tế, như trong vụ Thaler, cho thấy AI nên được xem là công cụ, không phải thực thể pháp lý có quyền như con người, một hướng đi phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Thứ ba, việc xây dựng một bộ nguyên tắc đạo đức cho AI, lấy cảm hứng từ năm nguyên tắc của Anh, sẽ giúp giảm thiểu rủi ro về phân biệt đối xử, vi phạm quyền riêng tư và thiếu minh bạch. Mô hình sandbox cũng là một giải pháp khả thi, cho phép thử nghiệm AI trong môi trường kiểm soát để đảm bảo an toàn và chất lượng trước khi triển khai rộng rãi, đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục và giao thông thông minh.
Cuối cùng, Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế và đầu tư vào nhân lực. Hợp tác với các tổ chức như OECD hoặc các quốc gia dẫn đầu như Anh sẽ giúp Việt Nam tiếp cận kinh nghiệm quốc tế. Đồng thời, đầu tư vào đào tạo nhân lực về lập trình, đạo đức AI và pháp luật công nghệ là yếu tố then chốt để xây dựng một hệ sinh thái AI bền vững. Theo VietnamNet vào năm 2025, Việt Nam hiện thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực AI, với chỉ khoảng 10.000 chuyên gia trong khi nhu cầu ước tính lên đến 50.000 vào năm 2030.
Trí tuệ nhân tạo là một lĩnh vực đầy triển vọng nhưng cũng ẩn chứa nhiều thách thức pháp lý. Kinh nghiệm của Vương quốc Anh, với cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc và Dự luật AI tiên tiến, mang lại những bài học giá trị để Việt Nam xây dựng khung pháp lý linh hoạt, thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Bằng cách xác định rõ trách nhiệm pháp lý, áp dụng các nguyên tắc đạo đức, khuyến khích đổi mới thông qua mô hình sandbox và tăng cường hợp tác quốc tế, Việt Nam có thể tận dụng tối đa tiềm năng của AI, đồng thời đảm bảo an toàn và công bằng cho xã hội. Việc học hỏi có chọn lọc từ Anh, kết hợp với thực tiễn trong nước, sẽ giúp Việt Nam tạo ra một hệ sinh thái AI bền vững, góp phần thực hiện thành công Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030.
--------------------------------------
Tài liệu tham khảo
1. Quyết định số 127/QĐ-TTg ngày 26/01/2021 của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030.
2. Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 17/04/2020 của Chính phủ về Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW về chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
3. Quyết định số 1678/QĐ-BKHCN ngày 23/06/2021 của Bộ Khoa học và Công nghệ về kế hoạch triển khai Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030.
4. Nghị định số 182/2024/NĐ-CP ngày 31/12/2024 của Chính phủ về thành lập và sử dụng Quỹ Hỗ trợ Đầu tư cho các doanh nghiệp công nghệ cao.
5. Luật Công nghiệp công nghệ số, thông qua ngày 14/06/2025 bởi Quốc hội Việt Nam.
6. Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia, “Phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo – Kinh nghiệm thế giới và thực tiễn Việt Nam,” Tham luận tại Hội thảo “Pháp luật trí tuệ nhân tạo: Kinh nghiệm quốc tế và các khuyến nghị chính sách cho Việt Nam,” Hà Nội, tháng 5/2024.
7. “Việt Nam sẽ có Tiêu chuẩn quốc gia về trí tuệ nhân tạo,” Cổng thông tin điện tử Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, 04/05/2023.
