Vụ Việt Á phơi bày tội ác của một loạt đối tượng lợi dụng dịch bệnh, thổi giá, trục lợi trên nỗi khổ của bao người (ảnh minh hoạ).
Qua các vụ án này, cũng cho thấy nhiều lỗ hổng pháp luật về đấu thầu, chi tiêu mua sắm công và các quy định pháp luật về kinh tế khác có liên quan. Đồng thời thể hiện sự quyết liệt của các cơ quan bảo vệ pháp luật truy đến cùng tội phạm, trừng trị nghiêm cái ác…
Mặc dù, dịch Covid-19 hoành hành và tác động tiêu cực đến mọi hoạt động trong xã hội, nhưng công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng của các cơ quan chức năng không những không trùng xuống mà còn được tăng cường, quyết liệt hơn và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tính từ đầu năm 2021 đến nay, một loạt các vụ án kinh tế, tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp được xử lý, nhiều cán bộ sai phạm đã bị khởi tố, xét xử. Trong số đó có nhiều vụ án lớn, đặc biệt nghiêm trọng xảy ra trong ngành y tế năm qua:
Hàng loạt vụ án xảy ra trong ngành y tế bị phanh phui trong bối cảnh dịch bệnh
1. Đại án "thổi giá" kit test của Công ty Việt Á gây chấn động dư luận, liên quan trách nhiệm hàng loạt bộ ngành và CDC các địa phương.
Ngày 17/12/2021, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại Công ty Việt Á, CDC Hải Dương và các đơn vị, địa phương liên quan. Đồng thời, ra các Quyết định khởi tố bị can đối với 07 đối tượng: Phan Quốc Việt (Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc Công ty Việt Á), Vũ Đình Hiệp (Phó Tổng Giám đốc Công ty Việt Á), Hồ Thị Thanh Thảo (Thủ quỹ Công ty Việt Á), Phan Tôn Noel Thảo (Trợ lý Tài chính Công ty Việt Á), Trần Thị Hồng (Nhân viên Kinh doanh Công ty Việt Á), Phạm Duy Tuyến (Giám đốc CDC Hải Dương), Nguyễn Mạnh Cường (nguyên Kế toán trưởng CDC Hải Dương).
Tiếp đó, ngày 31/12/2021, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra Quyết định khởi tố bị can, Lệnh khám xét và áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với 12 bị can. Trong đó, khởi tố về Tội Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ đối với: Nguyễn Minh Tuấn (nguyên Vụ trưởng Vụ Trang thiết bị & Công trình y tế, Bộ Y tế), Nguyễn Nam Liên (Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính, Bộ Y tế), ông Trịnh Thanh Hùng (Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học & Công nghệ các ngành kinh tế kỹ thuật, Bộ KH&CN).
Khởi tố về Tội Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng đối với: Nguyễn Văn Định (giám đốc CDC Nghệ An), bà Nguyễn Thị Hồng Thắm (kế Toán trưởng CDC Nghệ An), Nguyễn Thành Danh (giám đốc CDC Bình Dương), Trần Thanh Phong (phó phòng Tài chính Kế toán CDC Bình Dương), Lê Thị Hồng Xuyên (nguyên Phụ trách Phòng Thí nghiệm CDC Bình Dương), Tiêu Quốc Cường (kế toán trưởng, Phó phòng tài chính Sở Y tế Bình Dương), Nguyễn Trường Giang (giám đốc Công ty VNDAT), Nguyễn Thị Thuý (nhân viên kinh doanh Công ty VNDAT), Lê Trung Nguyên (giám đốc Vùng Công ty Việt Á).
Đồng thời, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an cũng ra Quyết định bổ sung Quyết định khởi tố bị can đối với Phan Quốc Việt, Tổng Giám đốc Công ty Việt Á và Vũ Đình Hiệp, Phó Tổng giám đốc Công ty Việt Á về tội Đưa hối lộ; Quyết định bổ sung Quyết định khởi tố bị can đối với Phạm Duy Tuyến, Giám đốc CDC Hải Dương về tội Nhận hối lộ.
Hiện Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đang tiếp tục điều tra mở rộng đối với các cá nhân, đơn vị liên quan để làm rõ bản chất của vụ án, yếu tố tư lợi...; rà soát, kê biên, phong tỏa tài sản của các đối tượng để đảm bảo triệt để thu hồi cho Nhà nước.
2. Khởi tố Nguyên thứ trưởng Bộ Y tế Trương Quốc Cường
Liên quan đến vụ án hình sự: “Buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh mang nhãn mác Health 2000 Canada; Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, xảy ra tại TP. Hồ Chí Minh, các tỉnh, thành phố khác và Cục QLD - Bộ Y tế”, ngày 4/11, Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an đã khởi tố bị can đối với ông Trương Quốc Cường, Thứ trưởng Bộ Y tế, về tội "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng".
Ngày 10/12/2021, Bộ Công an đã phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao thi hành Quyết định thay thế biện pháp ngăn chặn “Cấm đi khỏi nơi cư trú” bằng biện pháp “Tạm giam" đối với bị can Trương Quốc Cường, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế để phục vụ công tác truy tố, xét xử vụ án.
3. Khởi tố, tạm giam nguyên Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội Nguyễn Quốc Tuấn
Ngày 21/10, ông Nguyễn Quang Tuấn Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai (nguyên Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội) bị Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) khởi tố về tội "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" theo Điều 222, đồng thời bị cấm đi khỏi nơi cư trú do liên quan đến vụ án Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại Bệnh viện Tim Hà Nội và các đơn vị có liên quan. Tiếp đó, ngày 9/12/2021, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra Quyết định hủy bỏ biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú, ra Lệnh bắt bị can để tạm giam đối với bị can Nguyễn Quang Tuấn.
Liên quan đến sai phạm tại Bệnh viện Tim Hà Nội, đến nay Bộ Công an đã khởi tố, bắt giam 9 bị can. Trong đó, 4 cựu lãnh đạo Bệnh viện Tim Hà Nội gồm: Hoàng Thị Ngọc Hưởng (Phó giám đốc), Nguyễn Thị Dung Hạnh (Kế toán trưởng), Đoàn Trọng Bình (Phó trưởng phòng phụ trách Phòng Vật tư) và Nghiêm Tuấn Linh (Phó phòng Vật tư).
4. Khởi tố, bắt tạm giam hàng loạt cán bộ Bệnh viện Mắt TP.HCM
Điều tra vụ án “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" xảy ra tại Bệnh viện Mắt TP Hồ Chí Minh, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã thi hành các Quyết định khởi tố, bắt tạm giam 4 bị can, gồm: Nguyễn Minh Khải (Giám đốc), Võ Thị Chinh Nga (Phó Giám đốc), Phí Duy Tiến (nguyên Phó Giám đốc), Nguyễn Quốc Toản (nguyên Trưởng Khoa Phẫu thuật gây mê hồi sức) về tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng", quy định tại khoản 3 Điều 222 Bộ luật Hình sự năm 2015.
Đến tháng 11, tiến hành điều tra mở rộng, căn cứ tài liệu, chứng cứ thu thập được, cơ quan công an đã ra lệnh bắt bị can để tạm giam 4 đối tượng là cán bộ, viên chức Bệnh viện Mắt TP Hồ Chí Minh với vai trò đồng phạm về tội "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" quy định tại khoản 3 Điều 222 Bộ luật Hình sự, gồm: Nguyễn Trí Dũng (Phó Giám đốc), Phan Thị Bích Hạnh (Trưởng Phòng Tài chính - Kế toán), Nguyễn Đỗ Nguyên (Trưởng Khoa Tổng hợp), Lương Ngọc Tuấn (Phó trưởng Khoa Khám mắt).
5. Bắt giam loạt lãnh đạo Bệnh viện Thủ Đức TP HCM
Ngày 14/10, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã khởi tố điều tra vụ án "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" xảy ra tại Bệnh viện Thành phố Thủ Đức, Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Sản xuất Nguyễn Tâm và các đơn vị liên quan". Theo kết quả điều tra vụ án xác định, ông Nguyễn Minh Quân (sinh năm 1973, Giám đốc Bệnh viện Thành phố Thủ Đức) và Nguyễn Văn Lợi (sinh năm 1986, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Sản xuất Nguyễn Tâm) đã thông đồng, câu kết thực hiện hành vi trái quy định của Luật đấu thầu trong việc mua sắm vật tư trang thiết bị y tế tại Bệnh viện Thành phố Thủ Đức gây thiệt hại nghiêm trọng tài sản Nhà nước.
6. Khởi tố Giám đốc và Nguyên Giám đốc Sở Y tế Cần Thơ
Đầu tháng 3/2021, Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với 11 đối tượng về hành vi "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" theo Điều 222 BLHS xảy ra tại Sở Y tế Cần Thơ, trong đó có Bùi Thị Lệ Phi (nguyên Giám đốc Sở Y tế), Cao Minh Chu (Giám đốc Sở Y tế) và các đối tượng Lương Tấn Thành, Hồ Phương Quỳnh, đều là nhân viên Ban Quản lý dự án Sở Y tế Cần Thơ.
Kết quả điều tra xác định, các đối tượng này có hành vi vi phạm đấu thầu trong quá trình thực hiện đấu thầu gói thầu số 1, cung cấp hệ thống DSA hai bình diện cho Bệnh viện Tim mạch TP Cần Thơ và hệ thống chụp cắt lớp vi tính CT 128 lát cắt cho Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ, do Sở Y tế Cần Thơ làm chủ đầu tư. Bước đầu xác định thiệt hại do các bị can gây ra khoảng 13 tỷ đồng…
Lỗ hổng pháp luật vô tình tiếp tay cho tội phạm
Nghiên cứu các vụ án trên cho thấy tình trạng thông đồng móc ngoặc giữa các cán bộ, công chức với các đối tượng bên ngoài, giữa khu vực công và khu vực tư với các hình thức “sân sau”. Sự móc nối giữa hai khu vực trong và ngoài nhà nước tạo thành chu trình khép kín để thực hiện hành vi phạm tội.
Điều đáng nói ở đây, điểm chung của tất cả các vụ án này đều đến từ việc các đối tượng đã lợi dụng triệt để những kẽ hở trong quy định pháp luật để thực hiện hành vi sai phạm.
Những lỗ hổng đấy, theo chúng tôi đầu tiên phải kể đến bất cập trong quy định Luật đấu thầu. Cụ thể là quy định về chỉ định thầu theo Điều 22 Luật Đấu thầu 2013.
Theo đó, một trong các trường hợp được chỉ định thầu là gói thầu cần thực hiện để khắc phục ngay hoặc để xử lý kịp thời hậu quả gây ra do sự cố bất khả kháng; gói thầu cần thực hiện để bảo đảm bí mật nhà nước; gói thầu cần triển khai ngay để tránh gây nguy hại trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của cộng đồng dân cư trên địa bàn hoặc để không ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình liền kề; gói thầu mua thuốc, hóa chất, vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách.
Tuy nhiên, việc thực hiện chỉ định thầu với gói thầu này khi chiếu theo quy định tại khoản 2 Điều 22 Luật Đấu thầu 2013 thì không phải chịu bất cứ điều kiện, ràng buộc nào như: phải có quyết định đầu tư được phê duyệt, kế hoạch lựa chọn nhà thầu được phê duyệt, nhà phải có tên trong cơ sở dữ liệu về nhà thầu của cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động đấu thầu…
Đây chính là kẽ hở lớn tạo điều kiện thuận lợi để cho các đối tượng, điển hình là vụ việc Công ty CP công nghệ Việt Á "thổi giá" bộ xét nghiệm COVID-19 khi bán cho CDC và các cơ sở y tế khác tại các tỉnh, thành phố, qua đó thu về gần 4.000 tỉ đồng cho thấy các bên liên quan đã lợi dụng tính cấp bách về nhu cầu xét nghiệm của các địa phương trên cả nước để trục lợi.
Cụ thể, bộ xét nghiệm COVID-19 thuộc danh mục được áp dụng hình thức chỉ định thầu rút gọn nên Công ty Việt Á đã chủ động cung ứng thiết bị, vật tư, sinh phẩm y tế trước cho các bệnh viện, CDC các tỉnh, thành phố sử dụng. Sau đó, Phan Quốc Việt (Chủ tịch Công ty Việt Á) thông đồng với lãnh đạo một số đơn vị này hợp thức hồ sơ chỉ định thầu bằng cách sử dụng các pháp nhân trong hệ thống, lập hồ sơ chào hàng sản phẩm, xác nhận khống các báo giá... cao hơn nhiều so với giá thành sản xuất.
Bên cạnh đó, việc chỉ định thầu với nhà đầu tư quy định theo khoản 4 Điều 22 Luật Đấu thầu trong các trường hợp: chỉ có một nhà đầu tư đăng ký thực hiện; Chỉ có một nhà đầu tư có khả năng thực hiện do liên quan đến sở hữu trí tuệ, bí mật thương mại, công nghệ hoặc thu xếp vốn… Với quy định này, tổ chức có quyền chỉ định thầu đối với việc mua sắm vật tư thiết bị y tế dễ dàng chứng minh được tính hợp pháp và hợp lý chỉ có một nhà đầu tư, để lách qua “cửa hẹp” chỉ định thầu đối với một nhà đầu tư tham gia đấu thầu.
Việc trúng các gói thầu đối với vật tư, thiết bị y tế là do có sự câu kết chặt chẽ giữa cán bộ của các bệnh viện và doanh nghiệp. Vấn đề đặt ra là vì sao trong các vụ án này, các đối tượng lại có thể dễ dàng qua mặt các cơ quan chức năng để “thổi giá” tăng gấp nhiều lần so với giá trị thực của vật tư, thiết bị y tế ?
Theo nhận định của chúng tôi, để có thể “thổi giá” tăng gấp nhiều lần so với giá trị thực của vật tư, thiết bị y tế, phải có sự hỗ trợ rất lớn từ nhiều đơn vị liên quan, trong đó đặc biệt là các doanh nghiệp thẩm định giá. Nhưng vấn đề là vì sao các doanh nghiệp thẩm định giá có thể hỗ trợ tạo điều kiện cho các đối tượng qua mặt được các cơ quan chức năng để “thổi giá” lên cao như vậy, trong khi hoạt động thẩm định, định giá vật tư, thiết bị y tế phải tuân thủ quy trình pháp luật quy định.
Nghiên cứu nội dung Luật Giá 2012 cho thấy pháp luật đã trao quyền quá lớn cho các tổ chức thẩm định giá. Theo đó quy định tại Điều 29 Luật Giá 2012 về nguyên tắc hoạt động thẩm định giá bao gồm: tuân thủ pháp luật, tiêu chuẩn thẩm định giá Việt Nam; chịu trách nhiệm về hoạt động thẩm định giá theo quy định của pháp luật; bảo đảm tính độc lập về chuyên môn nghiệp vụ, tính trung thực, khách quan của hoạt động thẩm định giá và kết quả thẩm định giá,…
Cùng với đó Điều 42 Luật Giá quy định doanh nghiệp thẩm định giá được quyền cung cấp dịch vụ thẩm định giá và nhận thù lao dịch vụ thẩm định theo thoả thuận với khách hàng trong hợp đồng. Đối với nghĩa vụ của các doanh nghiệp này, Luật quy định: tuân thủ quy định về hoạt động thẩm định giá theo quy định của Luật này và Luật Doanh nghiệp; chịu trách nhiệm về tính chính xác, trung thực, khách quan của kết quả thẩm định giá; quản lý hoạt động nghề nghiệp của thẩm định viên về giá thuộc quyền quản lý; thực hiện chế độ báo cáo;…
Tuy nhiên, lại quá dễ dãi khi không hề có quy định cơ quan nào, cấp nào có quyền hậu kiểm kết quả thẩm định; giám sát, kiểm tra quy trình thực hiện của thẩm định viên có đảm bảo theo luật định; hoặc hỗ trợ tạo điều kiện cho thẩm định viên hoạt động độc lập về chuyên môn, không chịu sự chi phối hay sức ép bất cứ từ bên nào… Chỉ đến khi các vụ việc bị phát giác thì Thanh tra, Kiểm toán Nhà nước mới vào cuộc thì “sự cũng đã thành” và việc khắc phục thiệt hại trở nên khó khăn, phức tạp khi đã can hệ đến nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân khác.
Đây chính là lỗ hổng lớn dẫn tới giá thành của vật tư, thiết bị y tế bị đội lên rất nhiều với giá trị thực, khi mà các thẩm định viên có thể dễ dàng thông đồng với các công ty cung ứng thiết bị và lãnh đạo của các cơ quan, tổ chức đấu thầu thực hiện mua sắm để cố tình làm sai lệch ngay từ khi bắt đầu quá trình định giá.
Hơn nữa, với quy định tại khoản 1 Điều 32 Luật Giá còn cho phép kết quả thẩm định giá được sử dụng làm một trong những căn cứ để cơ quan, tổ chức, cá nhân là chủ sở hữu hoặc có quyền sử dụng tài sản theo quy định của pháp luật và các bên liên quan xem xét, quyết định hoặc phê duyệt giá đối với tài sản. Điều này cũng đã mở ra “cơ hội” cho những người đứng đầu cơ quan, tổ chức lợi dụng để gian lận thầu, khống giá hưởng chênh lệch.
Cần làm rõ có hay không hành vi “đưa nhận hối lộ” trong các vụ án đã khởi tố
Đi liền với “sân sau” chắc chắn sẽ là tình trạng tham nhũng, hối lộ…, làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của đất nước, làm sai lệch hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước, làm giảm niềm tin của nhân dân vào các cơ quan công quyền. Nguy hiểm hơn, tham nhũng, hối lộ… đang dần giết chết sự cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp, khiến cho doanh nghiệp làm ăn chân chính không còn cơ hội cạnh tranh sòng phẳng với những doanh nghiệp “sân sau” được sự “bảo kê” của các quan chức, cán bộ tay trong.
Điều mà chúng tôi muốn nói đến ở đây, trong tất cả các vụ án nói trên đều cho thấy rõ ràng có sự thông đồng, câu kết giữa cán bộ, quan chức có thẩm quyền với các đối tượng liên quan để thực hiện hành vi trái quy định pháp luật trong việc mua sắm vật tư trang thiết bị y tế. Thế nhưng, trừ vụ Việt Á, trong nhiều vụ án mới chỉ khởi tố điều tra các đối tượng về các tội: Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ… Chỉ riêng trong vụ án "thổi giá" kit test của Công ty Việt Á gây chấn động dư luận, liên quan trách nhiệm hàng loạt bộ ngành và CDC các địa phương, cơ quan chức năng ra Quyết định khởi tố bị can đối với Phan Quốc Việt, Tổng Giám đốc Công ty Việt Á và Vũ Đình Hiệp, Phó Tổng giám đốc Công ty Việt Á về tội Đưa hối lộ và khởi tố bị can đối với Phạm Duy Tuyến, Giám đốc CDC Hải Dương về tội Nhận hối lộ.
Dư luận cho rằng đằng sau sự cấu kết giữa những cán bộ, quan chức thoái hóa biến chất với các doanh nghiệp “sân sau” có những lợi ích vật chất nào đó to lớn khiến những kẻ đó dám mang cả sinh mạng chính trị, niềm tự tôn, tự trọng của một cán bộ ngành y ra để đánh đổi (!). Do đó, không thể không có hành vi trục lợi trong các vụ án.
Nguyên tắc phổ biến trong mua sắm công là “mua phải đấu thầu, bán phải đấu giá” ai cũng rõ , nhưng quá trình thực hiện, kẻ thoái hóa biến chất trong cơ quan công quyền, với quyền hạn của mình đã móc nối với các đối tượng liên quan để “thổi giá”, mua với giá cao ngất ngưởng chả lẽ lại không được gì ? Dư luận có quyền nghi ngờ các đối tượng được nhận những khoản “lại quả” khổng lồ từ số tiền chênh lệch giữa giá mua mà Nhà nước phải bỏ tiền ra trả với giá trị thực của vật tư, thiết bị y tế đó.
Nhìn lại các vụ án nói trên cho chúng ta thấy rõ tình trạng thông đồng móc ngoặc giữa các cán bộ, công chức với các đối tượng bên ngoài, giữa khu vực công và khu vực tư với các hình thức “bảo kê, sân sau”. Sự móc nối giữa hai khu vực trong và ngoài nhà nước tạo thành chu trình khép kín, lợi dụng các khe hở của cơ chế, chính sách để hoạt động phạm tội. Và sẽ còn nguy hiểm hơn, nếu đi liền với sự móc nối, tiếp tay, bảo kê, sân sau là tình trạng tham nhũng, hối lộ…
Chúng tôi tin rằng, trong những vụ án này, với sự quyết tâm cao của mình, các cơ quan bảo vệ pháp luật tới đây sẽ điều tra làm rõ hành vi đưa nhận hối lộ, để xử lý nghiêm minh, triệt để các vụ án theo đúng quy định pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.
Bên cạnh đó, dù các sai phạm chủ yếu tập trung vào yếu tố con người (cố ý làm trái, tha hóa, tư lợi), nhưng các cơ quan chức năng cần nhanh chóng hoàn thiện chính sách pháp luật về đấu thầu, pháp luật chi tiêu mua sắm công và các quy định pháp luật về kinh tế khác có liên quan… để lấp đi những lỗ hổng mà các đối tượng có thể lợi dụng để trục lợi.
