(Pháp lý) - Theo số liệu thống kê, hiện nay có 102.900 đơn vị còn đang nợ bảo hiểm, nợ của 2,6 triệu lao động, với số tiền nợ là 14.700 tỷ đồng. Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã khởi kiện 8.840 vụ và yêu cầu trả khoảng 6.000 tỷ đồng. Tòa án các cấp đã xử 3.986 vụ và tuyên các doanh nghiệp phải trả và thu hồi được 16% số nợ bảo hiểm phải trả. Còn 1.400 đơn bị Tòa án trả lại cho các cấp. Trong khi đó, trên thực tế tổ chức công đoàn đã khởi kiện 138 vụ, quá trình xét xử đã nảy sinh nhiều vấn đề vướng mắc, cần có giải pháp xử lý.
Công đoàn “khó” khởi kiện doanh nghiệp
Vừa qua tại diễn đàn Quốc hội, đại biểu Trương Thị Bích Hạnh (Đoàn đại biểu Bình Dương) đã nêu lại thực trạng hiện nay, số DN nợ BHXH kéo dài làm cho người lao động (NLĐ) và tổ chức Công đoàn rất bức xúc; trong khi đó vai trò đại diện cho tập thể NLĐ để khởi kiện ra Tòa nhằm đòi quyền lợi chính đáng cho NLĐ được quy định trong Luật Công đoàn, Bộ luật Lao động, Luật BHXH và Bộ luật Tố tụng Dân sự vẫn còn những bất cập về mặt pháp lý. Đáng chú ý, vừa qua, các đơn khởi kiện của tổ chức Công đoàn đều bị Toà án trả lại, khiến quyền lợi của NLĐ vẫn bị “treo”. Từ thực trạng này, đại biểu Trương Thị Bích Hạnh nêu câu hỏi chất vấn: Nguyên nhân là gì và đâu là giải pháp để tổ chức Công đoàn có thể thực hiện quyền khởi kiện?
Theo bà Hạnh, tới đây tiến hành xử lý hình sự các doanh nghiệp nợ BHXH. "Đây là giải pháp có thể thu hồi, giảm bớt các khoản nợ BHXH, nhưng không phải là giải pháp để thực hiện quyền khởi kiện của Công đoàn"- ĐB Trương Thị Bích Hạnh thông tin.
ĐB Hạnh phân tích thêm: hiện nay, có đến 4 Luật quy định quyền tổ chức công đoàn được đại diện cho tập thể người lao động khởi kiện khi quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động bị xâm phạm. Theo đó, quyền của tổ chức công đoàn cũng chính là trách nhiệm của Công đoàn đối với người lao động. Tuy nhiên "nếu pháp luật quy định như thế, nhưng thực tế không thực hiện được thì pháp luật chỉ nằm trên giấy. Điều này gây bức xúc cho cử tri là người lao động trong thời gian vừa qua". Từ đó, ĐB Hạnh kiến nghị: "Quốc hội sớm nghiên cứu, rà soát tháo gỡ vướng mắc này từ quy định của pháp luật”.
Cùng quan điểm, ĐBQH Lưu Bình Nhưỡng, Ủy viên Thường trực Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội, nhấn mạnh tại Điều 10 Hiến pháp và Điều 1 Luật Công đoàn đã quy định, Công đoàn đại diện cho người lao động. "Bây giờ chúng ta lại giải thích Công đoàn phải nhận giấy ủy quyền có đóng dấu và có chữ ký, công chứng - đây là quyết định có tính vi hiến"- Đại biểu Lưu Bình Nhưỡng khẳng định Hiến pháp là cao nhất, không thể có quy định khác vượt Hiến pháp và không thể áp dụng quy định khác, đặt ra quy định khác.
Với hành vi chiếm đoạt BHXH của NLĐ là hành vi vi phạm pháp luật và phải được xét xử, chứ không phải là đi khởi kiện. Có thể xử lý mặt hành chính, sai áp tài sản của doanh nghiệp, nhưng không phải buộc Công đoàn hay tổ chức nào hay NLĐ đứng ra khởi kiện trước Tòa án. “Hàng trăm nghìn NLĐ tại sao lại bắt phải ra Tòa án và Tòa án làm sao giải quyết hàng trăm vụ án được. Chúng ta đang đi theo hướng khác, gây khó khăn cho toàn hệ thống”- đại biểu Nhưỡng chỉ rõ.
Khởi tố hình sự - quyền lợi của NLĐ sẽ được bảo vệ ở cấp độ cao nhất
Trả lời chất vấn của các đại biểu về những bất cập trong khởi kiện doanh nghiệp vi phạm pháp luật BHXH hiện nay, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết: “Vướng mắc hiện nay là quy định của Luật BHXH giao cơ quan BHXH có quyền kiểm tra, xử phạt. Sau khi kiểm tra, xử phạt theo trình tự hành chính xong, thì Tòa mới giải quyết. Tòa có công văn yêu cầu không thụ lý đơn này nữa, vì không đúng với quy định của quy trình tố tụng hiện hành”. Hiện nay, trong một số văn bản, Liên đoàn lao động có quyền khởi kiện các doanh nghiệp. Thời gian qua, Công đoàn đã khởi kiện 138 vụ. Quá trình xét xử cũng vướng một số quy định pháp lý. Đó là đại diện Công đoàn không được NLĐ ủy quyền, nên thông tin ra trước Tòa để bảo vệ phần khởi kiện là không chắc chắn, không bảo vệ được...
Do vậy, có “vướng về mặt luật”, bởi đây là kiện dân sự, nên bên nguyên đơn và bị đơn bình đẳng với nhau. Theo nguyên tắc, việc gì tốt ở đôi bên thì có quyền thỏa thuận. Trong trường hợp này, Công đoàn khởi kiện nhưng Công đoàn lại không có quyền thỏa thuận về đóng BHXH; do đó vụ án cũng không giải quyết được.
Về giải pháp tháo gỡ, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho rằng, đây là thực tế “nóng”, muốn hay không thì cũng phải giải quyết, bởi nếu để nợ đọng BHXH thì không bảo đảm quyền lợi của NLĐ khi nghỉ hưu hay đi khám bệnh. “Quốc hội thông qua Bộ luật Hình sự, theo đó, sau ngày 1/1/2018, các hành vi vi phạm đến nợ BHXH bắt buộc thì coi là tội phạm. Nếu vụ án hình sự xảy ra, cơ quan điều tra vào cuộc, Viện Kiểm sát truy tố thì trách nhiệm của Tòa án các cấp phải thụ lý. Trách nhiệm của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao là cũng có Nghị quyết- việc này đang được triển khai, ban hành Nghị quyết hướng dẫn xét xử các vụ án hình sự liên quan đến BHXH”- Chánh án Bình khẳng định.
Hiện nay, TAND Tối cao cũng đang phối hợp với BHXH Việt Nam để có hướng dẫn cho bảo hiểm cũng như hệ thống Tòa án xử lý những vấn đề liên quan.
Từ ngày 1/1/2018, Tòa án sẽ không xử các hành vi gian lận bảo hiểm và trốn đóng BHXH theo trình tự dân sự. Những hành vi này đã được quy định là tội phạm ở các Điều 214 và Điều 216 của Bộ luật Hình sự. Điều đó có nghĩa là quyền lợi của người lao động đã được bảo vệ ở cấp độ cao nhất, tức là ai xâm phạm quyền này đều đã trở thành tội phạm.
Với điều luật này, không chỉ các tổ chức công đoàn, mà cả người dân, người lao động nếu phát hiện ra doanh nghiệp nào vi phạm, gian lận bảo hiểm, trốn đóng bảo hiểm đều có nghĩa vụ báo cho cơ quan điều tra, cơ quan kiểm sát để khởi tố điều tra. Khi đó Tòa án sẽ xét xử một cách nghiêm minh.
Đây cũng chính là quyền lợi của tổ chức công đoàn và người dân. Về phía ngành Tòa án cũng rất khuyến khích người dân, và các tổ chức phát hiện những hành vi vi phạm trong lĩnh vực bảo hiểm giúp cho Tòa án có cơ cơ sở xử lý.
Thành Chung
