Đồng thời, cũng phát hiện ra nhiều lỗ hổng của pháp luật, từ thiếu những quy định về cơ chế giám sát cơ quan quản lý thầu, nhà thầu… đến bất cập trong công tác đấu thầu, chỉ định thầu… và quy định thiếu minh bạch trong việc giao đất, cho thuê đất, xác định giá đất không sát giá thị trường… đã tạo kẽ hở cho tiêu cực tham nhũng, trục lợi. Từ đây, đặt ra nhiệm vụ cấp bách cho các cơ quan chức năng cấp thiết bịt những lỗ hổng pháp luật về đất đai, đấu thầu, đấu giá…
15 vụ án trọng điểm được điều tra, xét xử năm 2020
Năm 2020, các cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương và địa phương đã đẩy nhanh tiến độ điều tra, truy tố, xét xử nhiều vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng theo dõi, chỉ đạo. Đặc biệt, trong đó phải kể đến 15 vụ án trọng điểm được mở rộng điều tra, khởi tố nhiều bị can, làm rõ bản chất hành vi chiếm đoạt, tham nhũng của các bị can, bị cáo để xử lý theo quy định của pháp luật. Cụ thể:
Vụ án vi phạm các quy định về quản lý đất đai xảy ra tại Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco), Q.1, TP.HCM.
Vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí liên quan đến dự án 8 - 12 Lê Duẩn, Q.1, TP.HCM.
Vụ án vi phạm các quy định về quản lý đất đai; lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra tại Công ty Hải Thành, Quân chủng Hải quân liên quan đến đất số 7 - 9 Tôn Đức Thắng, Q.1, TP.HCM.
Vụ án lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Hội sở chính Ngân hàng Đầu tư - phát triển VN (BIDV) và chi nhánh Hà Thành, chi nhánh Hà Tĩnh và Công ty TNHH thương mại và dịch vụ du lịch Trung Dũng.
Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại Công ty CP hóa dầu và nhiên liệu sinh học dầu khí (PVB) trong dự án xây dựng Nhà máy Ethanol Phú Thọ.
Vụ án vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại Công ty CP Tập đoàn Yên Khánh và các đơn vị có liên quan.
Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí xảy ra tại dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty gang thép Thái Nguyên.
Vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí; tham ô tài sản xảy ra tại Tổng Công ty nông nghiệp Sài Gòn (Sagri).
Vụ án vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Ngân hàng Phương Nam (Sacombank).
Vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại dự án cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi.
Vụ án “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; Buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh; Lợi dụng chức vụ, quyền trong khi thi hành công vụ” xảy ra tại Cục Quản lý dược, Bộ Y tế, Công ty VN Pharma và các cơ quan, đơn vị liên quan.
Vụ án “Buôn lậu; Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Rửa tiền; Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty Nhật Cường và một số đơn vị liên quan;
Vụ án “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội (CDC Hà Nội) thuộc Sở Y tế Hà Nội, Công ty Cổ phần định giá và bán đấu giá tài sản Nhân Thành, Công ty TNHH Vật tư khoa học và Thương mại Việt Nam và các đơn vị có liên quan;
Vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” xảy ra tại Công ty Cổ phần hóa dầu và nhiên liệu sinh học dầu khí (PVB), Tổng Công ty xây lắp dầu khí Việt Nam;
Vụ án “Vi phạm quy định trong hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng, Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đông Á.
Nhận diện những chiêu thức, thủ đoạn của tội phạm kinh tế - tham nhũng
Trên cơ sở nghiên cứu từ quá trình tố tụng các đại án 2020, chúng tôi nhận thấy các đối tượng đã sử dụng rất nhiều chiêu thức, thủ đoạn nhằm thực hiện các hành vi phạm tội của mình. Nhưng tựu chung lại, có 3 thủ đoạn điển hình mà các đối tượng này thường sử dụng.
Thứ nhất, các đối tượng cố tình bỏ qua quy định về thẩm định giá, không tổ chức đấu giá tài sản và không đấu thầu dự án… hòng biến tài sản công thành tư, làm thất thoát nghiêm trọng tài sản của Nhà nước.
Điển hình là vụ án: “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát lãng phí” liên quan đến dự án 8-12 Lê Duẩn, Quận 1, TP Hồ Chí Minh. Khu đất này có diện tích rộng gần 5.000 m2, nằm ở vị trí có lợi thế đặc biệt về thương mại, được Ban chỉ đạo sắp xếp, xử lý nhà đất thuộc sở hữu Nhà nước tại TP HCM giao Công ty Quản lý kinh doanh nhà TP.HCM lập thủ tục bán đấu giá và chuyển nhượng quyền sử dụng đất để thực hiện dự án.
Trong quá trình triển khai thực hiện, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của ông Nguyễn Thành Tài – cựu Phó Chủ tịch UBND TPHCM, khu đất “vàng” được giao cho Công ty CP đầu tư Lavenue (một pháp nhân mới thành lập) hợp tác cùng với Công ty TNHH MTV Hoa Tháng Năm (chưa hề tham gia bất cứ dự án nào) để triển khai thực hiện DA khách sạn cao cấp, thương mại dịch vụ, căn hộ cho thuê với thời hạn sử dụng đất là 50 năm. Sai phạm nghiêm trọng của ông Tài và các thuộc cấp trong vụ án này là đã thực hiện chuyển giao quyền sở hữu khu đất “vàng” cho 02 công ty tư nhân nhưng không tuân thủ các quy định của pháp luật. Cụ thể, không tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư có năng lực, không thẩm định giá tài sản, không tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất. Hậu quả làm thiệt hại tài sản của Nhà nước với số tiền lên tới 2.554 tỷ đồng.
Hành vi, thủ đoạn nói trên tiếp tục được áp dụng trong vụ án “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn, đẩy ông Trần Vĩnh Tuyến – đương kim Phó Chủ tịch UBND TPHCM vào vòng lao lý.
Khác với 2 vụ án trên, trong vụ án: “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai” xảy ra tại Tổng Công ty bia rượu nước giải khát (Sabeco), Quận 1, TP. Hồ Chí Minh, hành vi vi phạm của các bị can “đẳng cấp” hơn. Để “hóa kiếp” khu đất “vàng” tọa lạc tại địa chỉ 2-4-6 Hai Bà Trưng, Quận 1, TP.HCM về tay tư nhân, Sabeco được sự tiếp sức của cựu Phó Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Hữu Tín, đã xây dựng kịch bản: Góp vốn thành lập Công ty CP Đầu tư Sabeco Pearl để làm chủ đầu tư dự án Sài Gòn Mê Linh Tower. Tiếp đó, ông Tín ký văn bản cho hưởng ưu đãi thuê đất tới 50 năm trả tiền 1 lần để thực hiện dự án mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất. Đến giữa năm 2016 (chủ trương thoái vốn của Nhà nước ra đời), Sabeco lập tức thoái vốn bán toàn bộ số cổ phần đang nắm giữ cho các cổ đông sáng lập khác… Kết quả, sau 1 năm bỏ ra 92 tỷ đồng tiền mặt và quyền sử dụng đất khu đất có giá trị ghi sổ tới 1.237 tỷ đồng (để đảm bảo tỷ lệ góp vốn 26% vào Sabeco Pearl), Sabeco chỉ thu về được số tiền 195 tỷ đồng…
Thứ hai, cố tình làm ngơ để bỏ qua việc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu có năng lực; dự án được thực hiện khi chưa đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu thiết kế và báo cáo tiền khả thi; điều chỉnh dự án vượt thẩm quyền.
Dư luận quan tâm nhiều đến vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Dự án cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi (bị khởi tố vào giữa 11/2019). Theo Bộ Công an, có đủ căn cứ xác định công trình xây dựng tại các gói thầu thuộc giai đoạn 1 của dự án này không đảm bảo chất lượng.
Trước đó trong vụ án “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 – Công ty Gang thép Thái Nguyên (bị CO3 khởi tố hồi tháng 4/2019), các cơ quan có chức năng phát hiện hành vi vi phạm của chủ đầu tư còn nghiêm trọng hơn.
Một trong những hành vi dối trá nghiêm trọng nhất của dự án là TISCO không hề lập dự toán, mà chỉ sử dụng số liệu của đơn vị tư vấn là Công ty Cổ phần Công nghiệp Việt Nam (VINAICON) để trình VNS, các bộ, ngành và Thủ tướng Chính phủ để phê duyệt chi phí phát sinh phần C trong hợp đồng EPC lên tới 15,57 triệu USD. Đặc biệt, TISCO điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án lên 8.100 tỷ không đúng quy định…Việc quản lý dự án không đúng quy định, điều chỉnh vượt thẩm quyền của TISCO đã gây thất thoát vốn đầu tư, khiến dự án ngày càng lún sâu vào khủng hoảng kéo dài, đến nay vẫn còn “đắp chiếu” là một khối sắt gỉ sét.
Và cuối cùng chính là sự lạm dụng quyền hành trong quản lý công quỹ ngân hàng, không làm tròn được chức trách, nhiệm vụ, thông đồng, cấu kết chỉ đạo thuộc cấp cấp dưới xuất quĩ chi sai nguyên tắc, lập chứng từ thu khống hàng nghìn tỷ đồng.
3 thủ đoạn điển hình mà các đối tượng phạm tội thường sử dụng để “rút ruột” đất đai, công sản, ngân sách
Thứ nhất, các đối tượng cố tình bỏ qua quy định về thẩm định giá, không tổ chức đấu giá tài sản và không đấu thầu dự án… hòng biến tài sản công thành tư, làm thất thoát nghiêm trọng tài sản của Nhà nước.
Thứ hai, cố tình làm ngơ để bỏ qua việc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu có năng lực; dự án được thực hiện khi chưa đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu thiết kế và báo cáo tiền khả thi; điều chỉnh dự án vượt thẩm quyền. Hoặc cố tình chỉ định thầu trái luật…
Và cuối cùng chính là sự lạm dụng quyền hành trong quản lý công quỹ ngân hàng, không làm tròn được chức trách, nhiệm vụ, thông đồng, cấu kết chỉ đạo thuộc cấp cấp dưới xuất quĩ chi sai nguyên tắc, lập chứng từ thu khống hàng nghìn tỷ đồng.
Trong vụ án: “Vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng xảy ra tại Ngân hàng Phương Nam (Sacombank)”, bị cáo Trầm Bê và 8 đồng phạm biết rõ Công ty Bình Phát không đủ điều kiện vay tiền nhưng vẫn đề xuất cho vay, phê duyệt cho vay hồ sơ vay tiền của công ty, dù tài sản thế chấp là 23 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của Dương Thanh Cường đang được thế chấp cho khoản vay khác ở Ngân hàng Agribank. Hành vi bất chấp quy định cho vay của các bị cáo đã gây thiệt hại cho Ngân hàng Phương Nam số tiền hơn 505 tỷ đồng.
Một vụ án điển hình nhất trong nhóm tội phạm vi phạm quy định về hoạt động cho vay của ngân hàng phải kể đến vụ án có liên quan đến cố bị cáo Trần Bắc Hà và các đồng phạm trong vụ án “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản; và vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng” xảy ra tại BIDV và các đơn vị liên quan” (bị C03 khởi tố vào tháng 11/2018). Trong vụ án này, ông Hà đã chỉ đạo BIDV phê duyệt cấp tín dụng với các ưu đãi trái quy định cho 2 công ty “gia đình” không có khả năng tài chính trả nợ là Công ty CP Tập đoàn An Phú (do Trần Duy Tùng – con trai ông Hà làm chủ) và Công ty CP chăn nuôi Bình Hà (do ông Hà nhờ 3 cá nhân không có năng lực tài chính đứng tên thành lập).
Sau khi được phê duyệt cho vay, 2 Công ty trên nhận tiền giải ngân , rồi sau đó chiếm đoạt sử dụng cá nhân, góp vốn lòng vòng, và sử dụng vốn vay sai mục đích, dẫn đến bị thua lỗ, gây thiệt hại cho BIDV hơn 1.500 tỉ đồng. Các cơ quan tố tụng xác định, ông Hà chịu trách nhiệm chính về hậu quả này. Liên quan đến vụ án này, đến nay đã có 12 bị can bị đề nghị truy tố, trong đó có 8 người là lãnh đạo cấp cao, nhân viên của BIDV.
Quy định “ hở” dẫn đến hình thức “chỉ định thầu” bị lợi dụng triệt để
Theo nhiều chuyên gia cho rằng để xảy ra những sai phạm nghiêm trọng trong các vụ án nêu trên phần lớn là do nguyên nhân chủ quan, từ sự tha hóa từ lòng tham của chính những cán bộ, lãnh đạo.
Tuy nhiên, theo như nhìn nhận của chúng tôi, nguyên nhân không chỉ từ ý chí chủ quan của các đối tượng mà một phần từ chính những kẽ hở của quy định của pháp luật.
Ví dụ điển hình, trong vụ án Nhật Cường, để Nhật Cường Software (do ông Bùi Quang Huy – đang bị truy nã quốc tế, làm chủ) – một công ty non trẻ mới chỉ chính thức hoạt động từ năm 2016, có thể đường đường chính chính trúng các gói thầu công nghệ lớn của Hà Nội là do các đối tượng đã móc ngoặc, lợi dụng kẽ hở quy định của Luật Đấu thầu.
Lợi dụng những lỗ hổng trong quy định pháp luật về đấu thầu, Công ty Thương mại và dịch vụ kỹ thuật Nhật Cường đã được chỉ định thầu nhiều dự án hàng chục tỉ đồng như gói thầu “Thuê dịch vụ cung cấp phần mềm khai thác cơ sở dữ liệu dân cư, triển khai dịch vụ công trực tuyến và ứng dụng điều hành, phục vụ công dân, doanh nghiệp” lên tới gần 10,7 tỉ đồng với lý do “để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống ứng dụng trên nền tảng dùng chung của thành phố…”
Chỉ định thầu là một trong 06 hình thức lựa chọn nhà thầu theo quy định tại khoản 1 Điều 22 của Luật Đấu thầu 2013. Do thủ tục lựa chọn nhà thầu đơn giản, thời gian thực hiện ngắn nên đây là hình thức được áp dụng tương đối phổ biến. Tuy nhiên, chỉ trong một số trường hợp nhất định mới được phép chỉ định thầu.
Minh chứng rõ nét nhất cho sự bất cập của chính sách pháp luật và bất cập này đã được các đối tượng trong vụ án xảy ra tại CDC Hà Nội lợi dụng triệt để. Đó là vụ mua máy xét nghiệm để phục vụ cho công tác chống dịch Covid 19 tại CDC Hà Nội. Trong vụ án này, các đối tượng đã áp dụng một cách triệt để điểm a, khoản 1: “Gói thầu cần thực hiện để khắc phục ngay hoặc để xử lý kịp thời hậu quả gây ra do sự cố bất khả kháng; gói thầu cần thực hiện để bảo đảm bí mật nhà nước; gói thầu cần triển khai ngay để tránh gây nguy hại trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của cộng đồng dân cư trên địa bàn hoặc để không ảnh hưởng nghiêm trọng đến công trình liền kề; gói thầu mua thuốc, hóa chất, vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh trong trường hợp cấp bách”.
Quy định chỉ định thầu là cần thiết trong trường hợp cấp bách, đặc biệt là trong bối cảnh đại dịch Covid 19 bùng phát trên phạm vi toàn cầu. Điều đáng nói ở đây là với quy định trên đồng nghĩa với gói thầu mua vật tư, thiết bị y tế để triển khai công tác phòng, chống dịch bệnh Covid 19 tại CDC Hà Nội nói riêng không phải chịu sự ràng buộc đối với bất cứ điều kiện nào cũng như sự kiểm soát nào.
Kẽ hở nêu trên vô hình chung tạo điều kiện thuận lợi để cho các đối tượng (điển hình là các bị can trong vụ án CDC Hà Nội) áp dụng hình thức chỉ định thầu để phục vụ cho động cơ trục lợi mà không phải thông qua sự kiểm duyệt của bất cứ tổ chức có thẩm quyền nào khác.
Từ những sự việc trên cho thấy công tác tổ chức đấu thầu đang có những lỗ hổng tạo cơ hội cho các tổ chức, cá nhân lợi dụng. Trước đây chúng ta chỉ chú ý đến việc giám sát tổ chức, cá nhân thực hiện thầu mà chưa tính đến việc phải giám sát cả chính cơ quan quản lý thầu. Khiến chính những người đại diện cho cơ quan có thẩm quyền lại rất dễ dàng bị thao túng, lợi dụng chức vụ quyền hạn để thực hiện những hành vi vi phạm hoạt động đấu thầu.
Từ thực tế những sai phạm nghiêm trọng trong hoạt động đấu thầu, yêu cầu cấp thiết đặt ra hiện nay là cần phải bịt kín những kẽ hở pháp luật, đồng thời tăng cường hơn nữa các biện pháp về tổ chức đấu thầu, quản lý việc chọn lựa đơn vị trúng thầu và công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra đối với các cơ quan quản lý thầu trong việc tổ chức đấu thầu để kịp thời phát hiện và ngăn chặn những sai phạm.
Những lỗ hổng pháp luật trong thực hiện thầu, giám sát và quản lý nhà thầu
Bên cạnh đó, theo chúng tôi, pháp luật không chỉ thiếu những quy định để giám sát cơ quan quản lý đấu thầu mà ngay cả những quy định về giám sát nhà thầu hiện nay còn nhiều bất cập. Điều này có thể thấy rõ qua hành vi chia nhỏ chuyển nhượng bán thầu thu phí trái quy định trong hai vụ án sau:
Trong vụ Gang thép Thái Nguyên, Kết luận thanh tra chỉ ra rằng, Công ty Cổ phần Công nghiệp Việt Nam sau khi được giao thực hiện thi công Phần C của hợp đồng EPC số 01 thuộc dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 – Công ty Gang thép Thái Nguyên với giá trị tạm tính hơn 764 tỷ đồng đã không thực hiện cam kết mà ký 40 hợp đồng giao việc và khoán nhân công với 29 nhà thầu khác với giá trị hơn 505 tỷ đồng và thu phí quản lý 5-10% giá trị hợp đồng.
Hay trong vụ án đường cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi. Biên bản thanh tra của Thanh tra Bộ Giao thông vận tải cũng chỉ rõ gói thầu A5 kéo dài từ Km 124+700 đến Km 139+204, giá trị gần 1.400 tỷ đồng, ban đầu được Tổng công ty Đầu tư và phát triển đường cao tốc Việt Nam giao cho Công ty Posco Engineering & Construction Co., Ltd (Posco) thực hiện toàn bộ gói thầu.
Tuy nhiên khi đã có hợp đồng trong tay, Công ty Posco không tổ chức thi công mà bán lại cho các đơn vị khác để hưởng tiền chênh lệch. Đáng chú ý là trong số các nhà thầu phụ ký hợp đồng với Posco có đến 4 nhà thầu phụ không đủ năng lực nên bị nhà thầu chính cho dừng thi công giữa chừng.
Dù pháp luật về đầu tư, xây dựng cũng như đấu thầu đã có nhiều quy định nhằm hạn chế việc nhà thầu “bán thầu”. Nhưng, đâu đó vẫn tồn tại những quy định chưa chặt chẽ tạo điều kiện cho các đối tượng “ngụy trang” dưới các hình thức thầu chính, thầu phụ, thậm chí thầu phụ của thầu phụ…
Dưới góc độ chuyên môn, nhiều chuyên gia chỉ rõ việc bán thầu như trên là một hình thức “cò” dự án để kiếm hoa hồng. Cứ mỗi lần bán thầu, nhà thầu chính (bên bán thầu – PV) được hưởng từ 10 đến 15% giá trị hợp đồng. Nhà thầu chính không phải làm gì nhưng vẫn nhận được tiền hoa hồng. Thất thoát nguồn vốn nằm ở công đoạn này.
Ngoài ra, việc thất thoát nguồn vốn từ A sang B rồi đến C,D… dẫn đến đơn vị trực tiếp thi công (nhà thầu phụ cuối cùng) phải “cân – đong – đo – đếm”, dùng các vật liệu giá rẻ hơn, thậm chí là bớt xén vật liệu để thi công. Cuối cùng, những hạng mục đó vẫn hoàn thành nhưng chất lượng sẽ không đảm bảo.
Theo một chuyên gia lâu năm trong ngành xây dựng phân tích, pháp luật đã có những quy định nhằm hạn chế việc nhà thầu “bán thầu” và Bộ luật Hình sự đã quy định hành vi “chuyển nhượng thầu trái phép” là một trong những hành vi của tội “Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” tại điểm g khoản 1, khoản 4 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015. Nhưng, đâu đó vẫn tồn tại những quy định chưa chặt chẽ tạo điều kiện cho các đối tượng “ngụy trang” dưới các hình thức thầu chính, thầu phụ, thậm chí thầu phụ của thầu phụ… Và khi đến người thực hiện trực tiếp, giá trị nhận việc đã bị giảm thấp đáng kể.
Luật Đất đai và những lỗ hổng trong thẩm định, định giá “tiếp tay” cho sai phạm hàng nghìn tỷ đồng
Đặc biệt, nghiên cứu từ nhiều vụ đại án cho thấy những chiêu thức thủ đoạn mà các đối tượng thực hiện hành vi phạm tội trót lọt, gây thất thoát rất lớn về đất đai công sản đều chỉ ra điểm chung “nhờ” những bất cập của Luật Đất đai và các văn bản pháp luật liên quan là những lỗ hỗng rất lớn đang ngày ngày, giờ giờ tiếp tay cho các nhóm lợi ích lợi dụng, thao túng, tự tung tự tác.
Thứ nhất, Luật Đất đai 2013 quy định, nhà nước trao quyền sử dụng đất bằng quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất, quyết định cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… Như vậy việc quyết định quyền sử dụng đất (là một quyền tài sản) bằng một quyết định hành chính, do một người là đại diện cơ quan hành chính nhà nước ban hành. Quy định như vậy có thể tạo ra cơ chế xin – cho, dễ nảy sinh tham nhũng.
Thứ hai, Luật Đất đai chỉ quy định việc đấu giá quyền sử dụng đất đối với trường hợp giao đất, cho thuê đất chứ chưa quy định chặt chẽ, bắt buộc phải đấu giá đối với đất do doanh nghiệp đang quản lý, sử dụng khi chuyển mục đích sử dụng đất. Vì thế, rất nhiều địa phương tìm cách lách luật bằng cách cho thuê đất, lập dự án cho hoạt động thương mại dịch vụ, có thời hạn sử dụng đất là 50 năm, sau một hai năm cho phép sử dụng lâu dài, chuyển mục đích sử dụng đất sang đất ở, để tránh phải đấu giá đất. Đồng thời quy định về đối tượng được giao đất, cho thuê đất không qua đấu giá còn khá rộng, chưa cụ thể.
Chính những lỗ hỗng nêu trên đã tiếp tay cho các đối tượng liều lĩnh giao khu đất vàng 2-4-6 Hai Bà Trưng, TP.HCM cho Sabeco Pearl và được hưởng ưu đãi thuê đất tới 50 năm trả tiền 1 lần; hay khu đất “vàng” rộng gần 5.000 m2, nằm tại số 8 – 12 Lê Duẩn, Quận 1 (TP.HCM) giao cho Công ty CP đầu tư Lavenue để thực hiện dự án mà không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất.
Ngoài ra còn những bất cập, thiếu minh bạch, thiếu quy định giám sát, kiểm tra quy trình thực hiện thẩm định, định giá không sát giá thị trường… là kẽ hở cho tiêu cực, gây thất thoát ngân sách Nhà nước khi chuyển quyền sử dụng đất từ doanh nghiệp Nhà nước sang doanh nghiệp tư nhân thông qua cổ phần hoá, đấu thầu, đấu giá, mua sắm công…
Điển hình như Điều 29 và Điều 42 Luật Giá 2012 cho thấy pháp luật đã trao quyền cho DN có chức năng thẩm định giá quá lớn: Được quyền cung cấp dịch vụ thẩm định giá và nhận thù lao dịch vụ thẩm định giá theo giá thỏa thuận với khách hàng đã ghi trong hợp đồng; và hoạt động theo nguyên tắc độc lập về chuyên môn nghiệp vụ và chỉ chịu trách nhiệm trước khách hàng về tính chính xác, trung thực, khách quan của kết quả thẩm định giá.
Những lỗ hổng này có thể thấy rõ nhất qua vụ án “Vi phạm các quy định về quản lý đất đai” xảy ra tại Sabeco. Để làm “bốc hơi” khu đất 2–4–6 Hai Bà Trưng về tay tư nhân với số tiền thu về chỉ có 195 tỷ đồng, Sabeco đã hợp thức hóa bởi bảng giá trị thẩm định của doanh nghiệp thẩm định giá Cushman&Wakefield – một trong số 03 đơn vị được thuê có chức năng thẩm định giá, đã đưa ra giá trị thẩm định cao nhất.
Hay trong vụ “thổi giá” máy xét nghiệm lên tới gần 9,54 tỷ đồng xảy ra tại CDC Hà Nội. Nguyễn Nhật Cảm và các đồng phạm đã dựa vào “vỏ bọc” chứng thư thẩm định giá do Công ty CP thẩm định giá và bán đấu giá tài sản Nhân Thành thực hiện.
Thay lời kết
Vấn đề cấp thiết đặt ra là sớm phải ban hành cơ chế kiểm soát quyền lực của quan chức, đặc biệt kiểm soát cho được quyền lực của những quan chức có quyền quyết định trong chi tiêu ngân sách, quản lý đất đai công sản.
Và cuối cùng, dù các sai phạm chủ yếu tập trung vào yếu tố con người (cố ý làm trái, tha hóa, tư lợi), nhưng cũng vẫn cần phải chú trọng hoàn thiện chính sách pháp luật về đầu tư, xây dựng, đấu thầu, đất đai, pháp luật chi tiêu mua sắm công và các quy định pháp luật về kinh tế khác có liên quan … để lấp đi những lỗ hổng mà các đối tượng có thể lợi dụng để trục lợi. Chỉ như vậy, chúng ta mới có thể chấm dứt được tình trạng quan chức và DN cấu kết với nhau “ rút ruột” tài sản của nhà nước, nhân dân.
Nam Kiên - Vũ Lê Minh
