Thời gian gần đây, tình trạng tán phát tin giả, tin sai sự thật trên Internet, mạng xã hội tại Việt Nam đáng báo động và đang diễn biến rất phức tạp theo chiều hướng gia tăng . Đặc biệt, một số đối tượng đã lợi dụng việc Bộ Công an xử lý một số vụ án, từ đó đăng tải, tán phát nhiều tin giả, tin sai sự thật liên quan đến kinh tế, tài chính, tiền tệ; mục đích nhằm gây hoang mang dư luận, gây rối loạn, mất an ninh, an toàn thị trường, ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích, hoạt động bình thường của người dân, nhà đầu tư, doanh nghiệp.
Trao đổi về vấn đề này, ngày 25/10 vừa, Trung tướng Tô Ân Xô, Chánh Văn phòng, Người Phát ngôn Bộ Công an khẳng định đây là thông tin giả, thông tin thất thiệt, sai sự thật," Trung tướng Tô Ân Xô nhấn mạnh. Bộ Công an sẽ tiếp tục xác minh, điều tra, xử lý nghiêm những đối tượng có hành vi đưa tin thất thiệt, không chính xác, gây hoang mang dư luận, tác động tiêu cực đến an ninh kinh tế, tài chính, tiền tệ, an ninh đầu tư.
Đưa tin sai sự thật, ảnh hưởng thị trường tài chính, chứng khoán và hàng nghìn nhà đầu tư.
Mới đây nhất, ngày 27.10, TAND Q.Nam Từ Liêm, Hà Nội đã mở phiên xét xử sơ thẩm và phạt Đặng Như Quỳnh 2 năm tù về tội “lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, tổ chức, cá nhân”, quy định tại khoản 2 điều 331 Bộ luật Hình sự.
Đặng Như Quỳnh tại cơ quan công an hồi tháng 4 vừa qua
Theo cáo trạng, khoảng cuối năm 2019, Quỳnh tự soạn thảo các bài viết rồi sử dụng tài khoản Facebook cá nhân để chia sẻ, đăng rồi nhận nhiều tương tác, chia sẻ, bình luận. Tính đến tháng 4, tài khoản này có hơn 300.000 người theo dõi.
Ngày 2.4, khi biết một số lãnh đạo doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính, bất động sản bị xử lý, Quỳnh không có thông tin chính xác song vẫn suy diễn, đăng lên Facebook cá nhân việc ông Đỗ Anh Dũng, Chủ tịch Tập đoàn Tân Hoàng Minh bị xử lý hình sự, được hàng nghìn người chia sẻ, tương tác. Đến khi các cơ quan tố tụng công bố thông tin chính thức, Quỳnh chỉnh sửa bài viết để định hướng người đọc tin là bản thân biết trước thông tin.
Nhận thấy có nhiều người tiếp cận các bài viết do mình đăng trên Facebook, ngày 6.4, Quỳnh tiếp tục đăng tải 2 bài viết kèm hình ảnh ông Đỗ Anh Dũng. Nội dung các bài viết tung tin ông Dũng sở hữu phức tạp nhiều công ty đại chúng hoạt động niêm yết trên sàn chứng khoán, các cơ quan tố tụng sẽ khởi tố, điều tra, bắt tạm giam ông này.
Thông tin do Quỳnh đăng tải được lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội. Trong 6 ngày tiếp theo, mã chứng khoản của một số tập đoàn bị bán tháo số lượng lớn, thị giá, vốn hoá giảm mạnh trong khi trước đó có xu hướng tăng. Thậm chí, vốn hoá của một mã chứng khoán doanh nghiệp giảm hơn 5.200 tỉ đồng.
Đến này 12.4, một số nhà đầu tư chứng khoán đã làm đơn tố giác Đặng Như Quỳnh về hành vi lợi dụng quyền tự do dân chủ, xâm phạm uy tín, danh dự, quyền và lợi ích cá nhân cũng như ảnh hưởng xấu đến thương hiệu, thiệt hại tài sản doanh nghiệp, nhà đầu tư.
Tại phiên toà sơ thẩm, bị cáo Đặng Như Quỳnh thừa nhận hành vi phạm tội nhưng cho rằng, cơ quan tố tụng đã truy tố “hơi nặng”. Quỳnh khai không quen biết hay mâu thuẫn gì với các doanh nghiệp liên quan mà chỉ vì “hám like” nên đăng tải các bài để “câu like” chung chung, không nhằm mục đích khác. Các bài viết do Quỳnh sao chép từ một facebook của người bạn rồi chỉnh sửa, thêm ảnh.
Bị cáo Quỳnh cũng khai thực hiện hành vi một mình, là ý thức chủ quan của bản thân, không có cơ quan tổ chức nào đứng sau. Khi đăng tải không ý thức được hậu quả do hành vi của mình gây ra.
Theo HĐXX, pháp luật quy định công dân có quyền tự do dân chủ nhưng trên cơ sở pháp luật cho phép, không xâm phạm đến quyền lợi của người khác. Tuy nhiên, hành động của bị cáo đã gây ảnh hưởng rất nhiều cho thị trường tài chính, chứng khoán, và hàng nghìn nhà đầu tư.
Nhiều nước đã hình sự hoá hành vi phát tán “tin giả”
Theo tìm hiểu của Phóng viên tạp chí điện tử Pháp lý, ngay cả các nước phát triển khu vực châu Âu nơi các thiết chế vốn tự coi là dân chủ nhất đối với báo chí hay các phương tiện truyền thông khác như mạng xã hội, nạn tin giả, tin thất thiệt cũng buộc các nước phải vào cuộc bằng những chế tài nghiêm khắc.
Một báo cáo công bố tháng 3/2017 của Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu (OSCE) cho biết, 42/57 quốc gia tham gia tổ chức này đã hình sự hóa tội tung tin giả bôi nhọ thanh danh và sỉ nhục cá nhân. Phạt tù là hình thức được áp dụng nhiều nhất, sau đó là phạt tiền, lao động công ích và tước bỏ các quyền chính trị.
Luật Hình sự Hà Lan quy định, mức phạt tù 5 năm đối với tội bôi nhọ thanh danh và sỉ nhục cá nhân. Đặc biệt, hình phạt đối với tội này sẽ tăng thêm 1/3 trong trường hợp bên bị hại là cơ quan hoặc nhân viên nhà nước.
Tương tự, tại Đức, hình phạt cũng có thể lên tới 5 năm tù cho việc bôi nhọ thanh danh “một cá nhân liên quan đến đời sống chính trị” theo cách khiến các hoạt động ngoài cộng đồng của họ “trở nên khó khăn đáng kể”.
Bên cạnh đó, Đức đã thông qua Luật Cưỡng chế hành vi sai phạm trên mạng, các mạng xã hội như Facebook, Youtube... Theo đó, các mạng xã hội buộc phải gỡ bỏ các bài viết có nội dung sai lệch/bôi nhọ “rõ ràng trái với luật pháp” trong vòng 24 giờ, sau khi được thông báo. Nếu không thực hiện, các mạng xã hội sẽ phải đối mặt với mức phạt lên tới 50 triệu euro.
Chế tài hình sự đối với hành vi phát tán “tin giả” ở một số nước lên tới phạt 5 năm tù giam, có thể sẽ tăng lên thành 10 năm nếu hành vi nhắm vào cơ quan hoặc nhân viên nhà nước. (ảnh minh hoạ)
Tại Pháp, hồi đầu năm 2018, Ủy ban Văn hóa của Quốc hội Pháp cũng đã trình Quốc hội Pháp xem xét dự luật siết chặt kiểm soát thông tin trên các trang mạng xã hội nhằm hạn chế tối đa tin tức giả mạo, tin đồn thất thiệt.
Dự luật đã hình sự hóa tội danh tung tin đồn thất thiệt. Theo đó, có thể bị phạt tù đến 1 năm và phạt tiền 75.000 euro… Dự luật cũng quy định, Thẩm phán, theo yêu cầu của Chính phủ hoặc cá nhân liên quan, sẽ được phép đình chỉ, gỡ bỏ nội dung đăng tải được cho là sai sự thật; yêu cầu đóng tài khoản, thậm chí có thể tước quyền truy cập internet của tài khoản đó. Thẩm phán cũng chịu trách nhiệm xác minh đâu là tin tức giả mạo.
Tunisia - một quốc gia châu Phi cũng đã ra sắc lệnh trừng phạt hành vi tung tin giả. Sắc lệnh này quy định mức phạt 5 năm tù giam đối với những hành vi phát tán “tin giả”. Đặc biệt mức phạt sẽ tăng lên thành 10 năm tù giam nếu hành vi này bị đánh giá là nhắm vào các quan chức hàng đầu của quốc gia châu Phi này.
Trong khi đó, tại Trung Quốc, kiểm soát thông tin lưu hành trên internet không còn là điều xa lạ. Năm 2014, Tòa án Tối cao Trung Quốc đã công bố các quy định mới, trong đó cho phép kiện các trang web tội bôi nhọ và làm lộ quyền riêng tư. Giữa năm 2016, giới chức nước này đưa ra quy định cấm các cơ quan truyền thông trích dẫn lại thông tin trên mạng xã hội chưa được kiểm chứng.
Cơ quan quản lý internet của Trung Quốc đã tuyên bố “Tất cả các trang web trên không gian mạng phải có trách nhiệm quản lý nội dung, tăng cường giám sát và điều tra, nghiêm túc phát hiện và xử lý thông tin giả và thiếu căn cứ”.
Từ cuối năm 2016, chiến dịch xử lý thông tin giả trên internet của Trung Quốc càng được đẩy mạnh. Một loạt trang tin hàng đầu nước này như Sina, Tencent, Phoenix… đều đã phải đối mặt với lệnh trừng phạt của chính phủ. Đặc biệt, các trang web vi phạm có thể phải bị phạt tiền lên tới 72.000 USD…
Việt Nam cần nghiên cứu tăng mạnh chế tài hình sự, xử lý nghiêm hành vi thông tin sai sự thật trên mạng xã hội
Tại Việt Nam, chế tài xử lý đối với hành vi đưa thông tin sai sự thật trên không gian mạng được quy định tại Điều 8 Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 và Điều 9 Luật An ninh mạng năm 2018 bao gồm: Tính chất, mức độ vi phạm mà người thực hiện hành vi vi phạm bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.
Như vậy, chế tài được áp dụng đối với hành vi đưa thông tin sai sự thật, giả mạo trên không gian mạng gồm chế tài hành chính, chế tài hình sự và chế tài dân sự. Tùy từng tính chất và mức độ mà người thực hiện hành vi vi phạm có thể bị áp dụng một, hai hoặc nhiều chế tài đối với một hành vi vi phạm.
Trong đó, chế tài xử phạt hành chính đối với hành vi thông tin sai sự thật trên không gian mạng được thực hiện theo Nghị định số 15/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử gồm có các mức xử phạt tương ứng đối với từng đối tượng, từng nhóm hành vi, cụ thể:
Đối với các cá nhân, tổ chức sử dụng dịch vụ mạng xã hội khi thực hiện hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân, cung cấp, chia sẻ thông tin bịa đặt, gây hoang mang trong Nhân dân sẽ bị phạt tiền mức cao nhất đến 20 triệu đồng. Bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn hoặc thông tin vi phạm pháp luật do thực hiện hành vi vi phạm.
Đối với các trang tin điện tử khi thực hiện hành vi đưa thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự và nhân phẩm của cá nhân sẽ bị phạt tiền mức cao nhất đến 30 triệu đồng. Bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc gỡ bỏ đường dẫn đến thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn, thông tin vi phạm pháp luật đối với hành vi vi phạm.
Đối với tổ chức, doanh nghiệp thiết lập mạng xã hội khi thực hiện hành vi chủ động lưu trữ, truyền đưa thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, vu khống, xuyên tạc, xúc phạm uy tín của tổ chức và danh dự, nhân phẩm của cá nhân; chủ động lưu trữ, truyền đưa thông tin bịa đặt, gây hoang mang trong nhân dân sẽ phạt tiền mức cao nhất đến 70 triệu đồng. Bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn hoặc thông tin vi phạm pháp luật đối với hành vi vi phạm.
Về chế tài hình sự, đối với hành vi sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử bịa đặt hoặc loan truyền những điều biết rõ là sai sự thật nhằm xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người khác có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về “tội vu khống” theo Điều 156 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
Người phạm tội sẽ bị xử phạt tù từ 01 năm đến 03 năm và có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 50 triệu đồng; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Đối với hành vi đưa lên mạng máy tính, mạng viễn thông những thông tin trái với quy định của pháp luật để thu lợi bất chính hoặc gây thiệt hại; gây dư luận xấu làm giảm uy tín của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thể bị xử lý về “tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông” theo quy định tại Điều 288 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).
Người phạm tội sẽ bị xử phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 200 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm và có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền từ 5 triệu đồng đến 50 triệu đồng; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Đối với hành vi làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm có nội dung bịa đặt, gây hoang mang trong Nhân dân với mục đích nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có thể bị xử lý về tội “Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” quy định tại 117 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Người phạm tội sẽ bị xử phạt tù từ 05 đến 12 năm.
Mức xử phạt đối với hành vi phát tán tin giả, tin sai sự thật trên Internet, mạng xã hội tại Việt Nam còn rất thấp, chưa tương xứng với mức độ nghiêm trọng của nó. (ảnh minh hoạ)
Có thể thấy, so với các nước trên thế giới, mặc dù chế tài của Việt Nam đối với các hành vi đưa thông tin sai sự thật trên không gian mạng hoặc những hành vi tương tự cũng đã tương đối đầy đủ, gồm cả xử phạt hành chính cho đế truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, mức xử phạt còn chưa tương xứng với mức độ nghiêm trọng của hành vi.
Về chế tài hình sự, Việt Nam chưa có chế tài hình sự đối với hành vi phát tán tin giả, tin sai sự thật trên Internet, mạng xã hội hay nói cách khác là chưa hình sự hành vi phát tán tin giả, tin sai sự thật trên Internet, mạng xã hội. Hiện, chỉ có quy định tội “tội vu khống” hoặc “tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông”. Và có qui định về Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, tổ chức, cá nhân (điều 331).
Theo điều 331, Bộ luật hình sự 2017 quy định về tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân như sau: 1. Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm; 2. Phạm tội gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Như vậy, đối với tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,cá nhân thì mức phạt tù cao nhất lên đến 07 năm.
