70 năm nhìn lại vai trò của Hội Luật gia Việt Nam tham gia xây dựng pháp luật, hoàn thiện thể chế, đồng hành cùng đất nước phát triển

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm của Nhà nước, 70 năm qua, Hội Luật gia Việt Nam (LGVN) không ngừng phát triển, trưởng thành về mọi mặt. Từ chỗ chỉ có 40 hội viên, đến nay Hội đã có hơn 102.000 hội viên đang công tác ở khắp mọi miền đất nước. Không những phát triển về số lượng, chất lượng hội viên cũng ngày càng được nâng cao. Bên cạnh những luật gia lão thành với nhiều kinh nghiệm quý báu về chuyên môn pháp luật là các luật gia trẻ đầy tâm huyết, hoài bão, đã và đang công tác tại các cơ quan thuộc các ngành lập pháp, hành pháp, tư pháp, an ninh, quốc phòng, kinh tế - xã hội… Nhiều thế hệ luật gia đã có những đóng góp tích cực xây dựng nền khoa học pháp lý, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và bảo vệ độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. 

7 thập niên khắc sâu dấu ấn tham gia lập pháp 

Trải qua 14 kỳ Đại hội toàn quốc, hoạt động của Hội LGVN ngày càng phong phú, đa dạng với chất lượng, hiệu quả ngày càng cao, được lãnh đạo Đảng và Nhà nước ghi nhận, bạn bè quốc tế trân trọng. Trong mọi hoàn cảnh, Hội luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ là thành viên của MTTQ Việt Nam. 

Ngay từ giai đoạn 1955 -1980 (trải qua 6 kỳ Đại hội, từ Đại hội I đến Đại hội VI), Hội LGVN đã được Đảng và Nhà nước tin tưởng giao nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó có nhiệm vụ tham gia tích cực cuộc đấu tranh pháp lý đòi thi hành Hiệp định Giơnevơ gắn với cuộc đấu tranh của dân tộc và tham gia góp phần hoàn chỉnh khái niệm các quyền dân tộc cơ bản với 4 nội dung: “Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ”; hoàn chỉnh khái niệm chủ thể pháp luật quốc tế. Thời kỳ này, dưới sự dẫn dắt của Luật sư Phan Anh – Chủ tịch Hội LGVN đầu tiên, Hội LGVN đã thúc đẩy nhiều hoạt động và chính thức trở thành thành viên của Hội Luật gia Dân chủ quốc tế.

+ Giai đoạn 1980 - 2004 (Đại hội VI đến Đại hội IX): Sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội LGVN được tăng cường. Nhiều văn bản quan trọng của Đảng, Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Hội đã được ban hành, tạo thuận lợi cho hoạt động của Hội, như: Chỉ thị 34-CT/TW ngày 14/4/1988 và Chỉ thị số 19-CT/TW ngày 19/4/1993 của Ban bí thư Trung ương Đảng và Chỉ thị số 56-CT/TW ngày 18/8/2000 của Bộ Chính trị, đồng nhấn mạnh hoạt động của Hội LGVN có vị trí quan trọng trong việc tăng cường pháp chế XHCN, xây dựng Nhà nước pháp quyền, góp phần thực hiện nhiệm vụ đối ngoại của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn đất nước đổi mới….

Theo đó, Hội LGVN đoàn kết, tổ chức và vận động các luật gia Việt Nam góp phần thực hiện đường lối cách mạng đối nội và đối ngoại trong lĩnh vực pháp luật, như: tích cực tham gia nhiệm vụ chuẩn bị các dự án pháp luật, đáp ứng kịp thời yêu cầu của công cuộc đổi mới; tổ chức nghiên cứu các đề tài khoa học pháp lý, tổ chức các Hội thảo khoa học về xây dựng, thực thi pháp luật; đóng góp nhiều ý kiến vào dự án sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 1992. Đặc biệt, trong giai đoạn này, lần đầu tiên Hội LGVN được Quốc hội tin tưởng giao trọng trách chủ trì xây dựng Pháp lệnh Trọng tài thương mại (TTTM).

Ngày 25/02/2003, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chính thức thông qua và ban hành Pháp lệnh TTTM do Hội LGVN chủ trì xây dựng, gồm 8 Chương, 63 Điều có hiệu lực từ ngày 01/7/2003 quy định về phạm vi điều chỉnh; nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài; hình thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài; thẩm quyền giải quyết trong trường hợp có thỏa thuận trọng tài; hiệu lực của quyết định trọng tài; nguyên tắc áp dụng pháp luật để giải quyết các vụ tranh chấp; và áp dụng điều ước quốc tế. Mặc dù kết cấu và nội dung các điều luật điều chỉnh còn sơ khai nhưng Pháp lệnh đã đặt nền móng cho sự ra đời của Luật TTTM năm 2010, góp phần giải quyết có hiệu quả các vụ tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại theo sự thoả thuận của các bên, qua đó bảo đảm quyền tự do kinh doanh, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

+ Giai đoạn 2004 – 2015 (Đại hội X đến Đại hội XII): Đây là giai đoạn Hội có nhiều đổi mới, đạt nhiều thành tựu quan trọng và thành công rực rỡ cả về công tác đối nội và công tác đối ngoại. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự chỉ đạo của Nhà nước, TW Hội đã chủ động, sáng tạo đẩy mạnh hoạt động, góp một phần quan trọng, hỗ trợ các cơ quan của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh bình đẳng, minh bạch, ổn định, thông thoáng và có tính cạnh tranh cao, để tạo thế chủ động trong hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thực hiện đầy đủ các cam kết và lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Đặc biệt, trong giai đoạn này, Hội LGVN được Quốc hội giao chủ trì xây dựng thành công 2 đạo luật quan trọng: Luật Trọng tài thương mại (TTTM) được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 17/6/2010, có hiệu lực ngày 01/01/2011) và Luật Trưng cầu ý dân (TCYD) được Quốc hội khóa XIII thông qua năm 2015. Đây đều là những dự án luật có độ khó rất lớn vì nội dung các chế định đặt ra hoàn toàn mới. Vào thời điểm đó, trả lời với báo chí, GS.TSKH Đào Trí Úc, Phó Trưởng Ban soạn thảo Luật TCYD, đã xác nhận: “Bản thân các thành viên trong Ban soạn thảo Dự án luật không ai tự nhận là có kinh nghiệm với việc soạn thảo một đạo luật về TCYD. Tuy nhiên, để làm công việc của mình, Ban soạn thảo phải dựa trên một hệ quan điểm, mà quan điểm bao trùm là thực hiện nhất quán xu hướng dân chủ XHCN, với tinh thần cương quyết xây dựng được một đạo luật về TCYD”.

Đề cập đến dự án Luật TCYD năm 2015, Tiến sĩ Trần Công Phàn – khi đó là Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, nay là Phó Chủ tịch Thường trực Hội LGVN cho rằng: Với khối lượng và cấu trúc (8 Chương, 52 Điều, quy định về việc trưng cầu ý dân; nguyên tắc trưng cầu ý dân; nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức trong trưng cầu ý dân; trình tự, thủ tục quyết định việc trưng cầu ý dân và tổ chức trưng cầu ý dân; kết quả và hiệu lực của kết quả trưng cầu ý dân), Luật TCYD ra đời đã thể chế hóa kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng, cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 về phát huy dân chủ và quyền làm chủ của nhân dân, mở rộng các hình thức dân chủ trực tiếp để người dân tham gia vào công việc của Nhà nước, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam…

Nếu như việc thiết kế Luật TCYD chưa từng có tiền lệ về kỹ thuật lập pháp; thì Luật TTTM năm 2010 được thiết kế trong điều kiện áp lực cao (mặc dù có kế thừa Pháp lệnh TTTM năm 2003 nhưng các nội dung còn rất sơ khai). Đó là phải thiết kế được khung pháp lý về TTTM đáp ứng được yêu cầu bức thiết của doanh nghiệp trong bối cảnh đất nước hội nhập, gia tăng số lượng các vụ việc tranh chấp thương mại xuyên biên giới. 

Nhận xét về Luật TTTM 2010, GS. TS Đỗ Văn Đại – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TPHCM, Trọng tài viên VIAC nhận xét: So với trước đó và so với chuẩn mực thế giới, Luật TTTM đã thể hiện nhiều tiến bộ như ghi nhận tự do lựa chọn của doanh nghiệp, mở rộng loại tranh chấp có thể được giải quyết bằng trọng tài, tăng thẩm quyền cho Hội đồng trọng tài, đề cao sự trợ giúp của Tòa án (nhất là trong vấn đề áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời), linh hoạt đối với sử dụng ngôn ngữ trong tố tụng trọng tài, tăng sự tự do của các bên trong hoạt động trọng tài nhưng cũng đòi hỏi các bên có những chuẩn mực nhất định khi tham gia tố tụng… Nhờ có Luật TTTM mà có gia tăng về chất lượng của hoạt động trọng tài như chất lượng các phán quyết trọng tài ngày được nâng cao, doanh nghiệp ngày càng tin tưởng hệ thống trọng tài của Việt Nam”.

+ Giai đoạn 2015 đến nay (Đại hội XIII đến Đại hội XIV): Nếu như giai đoạn từ năm 2015 trở về trước, hoạt động của Hội LGVN đã góp một phần quan trọng, hỗ trợ các cơ quan của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, tạo môi trường đầu tư, kinh doanh bình đẳng, minh bạch, ổn định, thông thoáng và có tính cạnh tranh cao, để tạo thế chủ động trong hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thực hiện đầy đủ các cam kết và lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế; thì giai đoạn từ sau năm 2015 đến nay (tức từ Đại hội XII đến Đại hội XIV) là thời kỳ mà Hội LGVN ghi đậm dấu ấn trong vai trò tham gia xây dựng Nhà nước PQXHCN Việt Nam, góp phần hoàn thiện thể chế đất nước. 

Trong giai đoạn này, Hội LGVN tiếp tục nhận được sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và Chính phủ qua các văn bản: Chỉ thị số 56-CT/TW ngày 18/8/2000 của Bộ Chính trị; Kết luận số 19-KL/TW ngày 23/5/2012 của Ban Bí thư; Thông báo kết luận số 50-TB/TW ngày 17/7/2018 của Ban Bí thư; Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 24/5/2013; Chỉ thị số 21/CT-TTg ngày 30/8/2019 của Thủ tướng Chính phủ… Đặc biệt là với Chị thị số 14 -CT/TW ngày 1/7/2022, Bộ Chính trị nhấn mạnh: “… Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ đối với Hội LGVN nhằm phát huy các cấp Hội, hội viên Hội LG tích cực đóng góp vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, xây dựng Nhà nước PQXHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc…”

Sau 14 năm thi hành, Luật Trọng tài thương mại (TTTM) năm 2010 về cơ bản đáp ứng được nhu cầu của Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế, đáp ứng nhu cầu của việc hội nhập kinh tế trong khu vực và trên thế giới, các Điều ước, các Hiệp ước, Hiệp định mà Việt Nam đã tham gia và ký kết. Tuy nhiên trong bối cảnh đất nước hội nhập sâu rộng, số lượng vụ tranh chấp xuyên biên giới được các bên lựa chọn giải quyết thông qua trọng tài có xu hướng ngày một tăng, khiến cho Luật TTTM trở nên bất cập. Những quy định bất cập về thẩm quyền giải quyết tranh chấp của trọng tài thương mại, vấn đề hủy phán quyết trọng tài, về thi hành phán quyết trọng tài, các quy định về hình thức trọng tài, hình thức thỏa thuận trọng tài… đã làm hạn chế vai trò của trọng tài trong giải quyết các tranh chấp thương mại, ảnh hưởng đến hiệu quả giải quyết tranh chấp đầu tư, kinh doanh, thương mại, đảm bảo phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam… Do đó rất cần được sửa đổi, bổ sung Luật TTTM để đáp ứng với yêu cầu thực tiễn.

Trên cơ sở đề xuất của HLGVN, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã giao Hội chủ trì xây dựng hồ sơ đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật TTTM năm 2010. Để có Hồ sơ Luật TTTM sửa đổi có chất lượng, TW Hội đã tổ chức hàng chục cuộc hội thảo khoa học, tọa đàm và đề xuất sửa đổi, bổ sung nhiều chính sách chế định mới của trọng tài thương mại đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập. Theo đó, Hồ sơ đề nghị dự án Luật TTTM sửa đổi đã được TW Hội hoàn thành đảm bảo đúng thời gian lập pháp và được gửi đến các cơ quan có thẩm quyền theo đúng quy trình, quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Đến nay, theo TS. Trần Công Phàn – Phó Chủ tịch thường trực Hội LGVN (người trực tiếp phụ trách công tác xây dựng pháp luật của Hội LGVN), hồ sơ đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật TTTM đã được Chính phủ cho ý kiến, Hội LGVN đang tổ chức nghiên cứu kỹ lưỡng để tiếp thu trước khi trình Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.

Đáng chú ý là, Hội LGVN đã đề xuất sửa đổi, bổ sung nhiều vấn đề mới vào Luật TTTM sửa đổi, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng của đất nước trong kỷ nguyên mới, như: (i) Phạm vi giải quyết tranh chấp của TTTM, thủ tục tố tụng TTTM; (ii) Mở rộng thẩm quyền của Hội đồng trọng tài trong các thủ tục tố tụng trọng tài; (iii) Quy định về phán quyết của trọng tài, hủy phán quyết trọng tài, xem xét lại quyết định của Tòa án hủy phán quyết trọng tài; (iv) Nâng cao năng lực của các Trung tâm trọng tài, đội ngũ trọng tài viên đáp ứng yêu cầu giải quyết tranh chấp đầu tư, kinh doanh, thương mại trong bối cảnh hội nhập quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và doanh nghiệp... 

Việc hoàn thành có chất lượng và đúng thời hạn nhiệm vụ lập pháp do Quốc hội giao đối với 2 dự án Luật quan trọng (Luật TTTM và Luật TCYD) đã chứng minh năng lực của Hội LGVN và khả năng huy động các nguồn lực vào việc trình sáng kiến xây dựng pháp luật và chủ trì soạn thảo các văn bản pháp luật, như Tiến sĩ Nguyễn Văn Quyền, Đại biểu Quốc hội khóa XIV – nguyên Chủ tịch Hội LGVN đã từng khẳng định; thì việc Hội LGVN tiếp tục được Quốc hội khóa XV lựa chọn để giao nhiệm vụ chủ trì xây dựng Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật TTTM, một lần nữa khẳng định năng lực tham gia thiết kế luật của Hội LGVN tiếp tục được Đảng, Nhà nước và Quốc hội ghi nhận và đánh giá cao. 

Thành viên tích cực của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tham gia hiệu quả, trách nhiệm công tác hoàn thiện thể chế

Cùng với trực tiếp chủ trì thiết kế có chất lượng các dự án Luật quan trọng nói trên, trong suốt 7 thập niên hình thành và phát triển, dấu ấn tham gia xây dựng chính sách, pháp luật của Hội LGVN còn được thể hiện qua nhiều hoạt động thiết thực (với nhiều hình thức, phương pháp phong phú, đa dạng, chất lượng) đầy trách nhiệm như tham gia góp ý, phản biện hàng chục ngàn lượt ý kiến vào các dự án luật, các văn bản quy phạm pháp luật do các cấp có thẩm quyền ban hành. 

Ngay trong giai đoạn 2004 - 2015, Hội LGVN đã tham gia góp ý kiến hàng trăm dự thảo luật, pháp lệnh, nghị định quan trọng do các cơ quan khác soạn thảo, đặc biệt là đã tổ chức tốt việc lấy ý kiến góp ý dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 và đóng góp những ý kiến thiết thực, có giá trị cho Ủy ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp. 

Nguyên Chủ tịch Hội Luật gia TP Hà Nội Nguyễn Hồng Tuyến nhớ lại, khi Quốc hội khóa XIII tổ chức lấy ý kiến nhân dân góp ý vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, các cấp HLG và giới luật gia Hà Nội đã tích cực tham gia tuyên truyền, phổ biến nội dung Dự thảo đến các tầng lớp nhân dân Thủ đô.

Để có một bản Hiến pháp năm 2013 ra đời có giá trị pháp lý cao nhất ổn định cho đến nay, Hội LGVN đã góp phần đáng kể vào các hoạt động, như cử đại diện tham gia Ủy Ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, chỉ đạo triển khai các hoạt động nghiên cứu chuyên sâu trong quá trình tham gia góp ý kiến cho việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước; tổ chức Hội thảo quốc tế “Chế định tư pháp trong Hiến pháp Việt Nam và một số nước, kinh nghiệm xây dựng và thực thi”; tổ chức Hội thảo khoa học “Chia sẻ báo cáo khảo sát thu thập ý kiến của các tổ chức xã hội góp ý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992”; tổ chức các Hội nghị lấy ý kiến về Báo cáo góp ý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp…

Hiến pháp năm 2013 đã trực tiếp cụ thể chủ trương của Đảng về xây dựng xã hội chủ nghĩa, xây dựng đất nước trong thời kỳ mới, đặt ra một loạt vấn đề cần cụ thể hoá cho hệ thống pháp luật. Trên cơ sở Hiến pháp, QH các khoá XIII, XIV và nay là khoá XV đã và sẽ hoạt động rất tích cực để thực hiện những nhiệm vụ xây dựng pháp luật để bảo đảm cho những giá trị, tinh thần, những quy định của Hiến pháp được đi vào cuộc sống. 

Hiến pháp năm 2013 có ý nghĩa tích cực, thật sự trở thành cơ sở pháp lý vững chắc của đất nước, nhưng theo GS. Lý, vẫn còn nhiều vấn đề cần phải tiếp tục làm tốt nhằm bảo đảm “chính sách không từ phòng lạnh” để Nhà nước của chúng ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, Nhà nước phải phục vụ chứ không phải quản lý Nhân dân.

Đặc biệt kể từ khi có Chỉ thị số 56-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa VIII) về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác của Hội LGVN; Chị thị số 14 - CT/TW của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội LGVN trong tình hình mới và Nghị quyết số 27/ NQ-TW của Ban Chấp hành TW Đảng khóa XIII về “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”, vai trò tham gia xây dựng chính sách và pháp luật của Hội LGVN càng được quan tâm, thể hiện đậm nét hơn. 

Ngay sau khi có Nghị quyết số 27/NQ-TW, Đảng đoàn, Ban Thường vụ Trung ương Hội LGVN đã chỉ đạo các cấp Hội trong toàn quốc tổ chức Hội nghị nghiên cứu, quán triệt, học tập Nghị quyết và đề ra Chương trình hành động phù hợp từng cấp Hội, từng đơn vị. Đồng thời, Đảng đoàn HLG đã ban hành Kế hoạch số 180 – KH/ĐĐ về thực hiện Nghị quyết số 27 - NQ/TW xác định 11 nhiệm vụ trọng tâm với lộ trình thực hiện rõ ràng. 

Theo đó, ngay trong năm 2023, Hội đã hoàn thành có chất lượng đối với hồ sơ đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung Luật TTTM để trình Quốc hội; hoàn thiện một bước về Đề án “Xây dựng Bộ chỉ số đánh giá của người dân đối với hoạt động tư pháp”; và các Đề án “Phát huy vai trò của HLG các cấp trong công tác PBGDPL, giai đoạn 2022-2027”, “Tổng kết, đánh giá chế định bào chữa viên nhân dân để có giải pháp trong thời gian tới”. Đồng thời tích cực tham gia xây dựng các Đề án có liên quan đến hoàn thiện Nhà nước nước PQXHCN Việt Nam do các cơ quan chức năng chủ trì chuẩn bị, như: “Đề án đổi mới và nâng cao hiệu quả cơ chế Nhân dân tham gia xét xử tại tòa án” do Ban cán sự TANDTC chủ trì; Đề án hoàn thiện cơ chế phản biện xã hội, giải trình và tiếp thu ý kiến các tầng lớp Nhân dân đối với dự thảo văn bản quy phạm pháp luật” do Đảng đoàn MTTQ Việt Nam chủ trì…

Xác định tham gia xây dựng chính sách pháp luật là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Hội LGVN, TW Hội đã có nhiều biện pháp để đẩy mạnh và nâng cao chất lượng của công tác phản biện với nhiều nội dung và hình thức phong phú, đa dạng, thiết thực đóng góp tích cực vào việc xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật của Nhà nước. Hàng năm Trung ương Hội đã tổ chức hàng chục cuộc hội thảo, tọa đàm góp ý văn bản quy phạm pháp luật theo Chương trình xây dựng Luật, pháp lệnh của Quốc hội và theo đề nghị của các cơ quan chủ trì soạn thảo.

Trong 5 gần đây, TW Hội đã tổ chức được 126 hội thảo, tọa đàm, nghiên cứu góp ý vào các chương trình, dự án, dự thảo luật, pháp lệnh, nghị định quan trọng theo Chương trình xây dựng Luật, Pháp lệnh của Quốc hội và theo đề nghị của các cơ quan chủ trì soạn thảo. Hình thức phản biện, phương pháp tham gia nghiên cứu, góp ý xây dựng pháp luật ngày càng chuyên sâu có chất lượng.

Với vị trí là một tổ chức tập hợp đông đảo luật gia có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm hoạt động pháp luật, Hội LGVN còn được mời tham gia Ban soạn thảo và Tổ biên tập trên 50 dự án luật và các văn bản quy phạm pháp luật khác, trong đó có nhiều dự án luật quan trọng như: Bộ luật Dân sự sửa đổi, Bộ luật Hình sự sửa đổi…Tham gia có hiệu quả vào việc khảo sát, tổng kết việc thi hành nhiều luật như: Bộ luật Dân sự, Bộ luật Lao động, Bộ Luật Tố tụng dân sự, Luật Phá sản, Luật Hòa giải ở cơ sở, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật Trọng tài thương mại, Luật Mặt trận Tổ quốc, Luật Đất đai... Từ các hoạt động này góp phần tạo dựng một kênh thông tin khách quan, có ý nghĩa phản biện và có giá trị tham khảo, được các cơ quan hữu quan đánh giá cao trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Đối với một số văn bản luật lớn, có tác động lớn đến kinh tế xã hội, quan trọng, như Luật Đất đai (sửa đổi), theo yêu cầu Hội đồng Lý luận Trung ương, TW Hội đã nghiên cứu xây dựng Báo cáo tư vấn “Một số vấn đề lý luận, thực tiễn về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới ở Việt Nam”; phối hợp với Viện Nghiên cứu lập pháp thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức 03 cuộc Hội thảo khoa học với hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến (thu hút nhiều chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực lập pháp, lĩnh vực nghiên cứu có chất lượng) và đại diện của gần 40 chi hội luật gia, các cơ quan ban, ngành ở Trung ương cùng hơn 100 điểm cầu tại các tỉnh, thành hội góp ý dự thảo Luật.

Ngoài ra, Hội LGVN đã tổ chức góp ý kiến hàng trăm dự án luật, trong đó có nhiều luật quan trọng như: Luật Đất đai, Luật Tài nguyên nước, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, Luật Thanh tra (sửa đổi), Luật Khám, chữa bệnh (sửa đổi), Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật Cảnh sát cơ động, Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Thi đua, khen thưởng; Luật Kinh doanh bảo hiểm… Cử các luật gia có uy tín tham gia vào các Ban soạn thảo, Tổ biên tập nhiều dự án luật và các chương trình, đề án của Chính phủ và các Bộ, ban, ngành. Đặc biệt, đã thành lập Ban chỉ đạo tổ giúp việc thực hiện Đề án “Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030”, nhất là những nội dung mà đề án giao cho Hội Luật gia thực hiện hoặc phối hợp thực hiện.

Cùng với Trung ương Hội, HLG các tỉnh, thành phố đã cử cán bộ tham gia hơn 12.700 đoàn giám sát và hoàn thành tốt nhiệm vụ  thành viên các đoàn giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc tại địa phương. Hầu hết các ý kiến tham gia của các cấp Hội được HĐND các địa phương và Ủy ban MTTQ Việt Nam cùng cấp ghi nhận, đánh giá cao và nghiên cứu tiếp thu để bổ sung, chỉnh sửa vào các văn bản quy phạm pháp luật. Các cấp Hội ở 63 tỉnh thành, đã tham gia hàng trăm ngàn lượt ý kiến góp ý vào các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của Trung ương và địa phương. Chỉ tính riêng trong nhiệm kỳ gần đây nhất, các cấp Hội tham gia kiểm tra, rà soát hơn 49.700 văn bản và đề nghị hủy bỏ hoặc sửa đổi, bổ sung sau kiểm tra, rà soát gần 1.500 văn bản; tham gia góp ý, phản biện hơn 2.400 ý kiến vào các dự thảo văn bản, chương trình, đề án, kế hoạch ở địa phương. Hầu hết các ý kiến tham gia phản biện được HĐND các địa phương và Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cùng cấp ghi nhận, đánh giá cao và nghiên cứu tiếp thu để bổ sung, chỉnh sửa. 

Đặc biệt, nhiệm kỳ gần đây, Hội LGVN còn tham gia tích cực và có hiệu quả vào công tác cải cách tư pháp, hoàn thành tốt vai trò thành viên Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương. Hội đã xây dựng báo cáo“Đánh giá toàn diện công tác xây dựng, thực hiện và giám sát việc thực hiện pháp luật, các mục tiêu cải cách tư pháp giai đoạn 2011- 2020 và mục tiêu, nhiệm vụ của giai đoạn 2021 - 2030, Kế hoạch 5 năm 2021-2025”; Chuyên đề “Bảo đảm thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân đối với hoạt động tư pháp”… Nhất là, Hội đã chủ trì xây dựng các Đề án quan trọng phục vụ công tác cải cách tư pháp như: Đề án “Xây dựng Bộ chỉ số đánh giá của người dân đối với hoạt động tư pháp”, hiện nay Hội Luật gia VN đã được Ban Bí thư giao tổ chức khảo sát thí điểm trong năm 2024. 

70 năm đồng hành cùng dân tộc, vai trò, vị thế của HLGVN nói chung và vai trò vị thế của các cấp Hội ở địa phương ngày càng được nâng cao thông qua công tác tham mưu, xây dựng và góp ý hoàn thiện chính sách pháp luật. Ở nhiều địa phương, HLG đã trở thành chỗ dựa tin cậy của cấp ủy và chính quyền trong công tác xây dựng văn bản pháp luật và văn bản quản lý của chính quyền các cấp như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hà Tĩnh, Đồng Nai, Lâm Đồng, Bình Thuận, Thanh Hóa, Thừa Thiên Huế, Vĩnh Phúc, Sóc Trăng, Quảng Bình, Quảng Ngãi, Nghệ An, Bình Thuận, Bạc Liêu, Cà Mau, Long An....

Tận dụng thời cơ, phát huy trí tuệ 102.000 Luật gia đồng hành cùng dân tộc vững bước vào kỷ nguyên mới

Với hành trình 70 năm xây dựng và phát triển, với vị thế là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp lớn nhất, quy tụ hơn 102.000 hội viên trên cả nước là những luật gia đầy tâm huyết đã từng và đang công tác tại các cơ quan thuộc các ngành lập pháp, hành pháp, tư pháp, an ninh, quốc phòng, kinh tế - xã hội… am hiểu sâu sắc về lĩnh vực pháp luật. Đây chính là hành trang, là tài sản quý giá nhất giúp Hội phát triển mạnh mẽ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tham gia lập pháp, góp phần hoàn thiện thể chế đất nước trong kỷ nguyên mới.

Trao đổi với Phóng viên Tạp chí Pháp lý, Phó Chủ tịch thường trực Hội LGVN, Đại biểu Quốc hội Trần Công Phàn trăn trở tới đây làm thế nào để Hội LGVN tiếp tục nâng cao hơn nữa chất lượng tham gia xây dựng chính sách pháp luật, nghiên cứu khoa học pháp lý, đóng góp thật nhiều ý kiến xây dựng các dự án luật trong chương trình xây dựng luật của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và chương trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương. 

Để thực hiện tốt vai trò của mình trong kỷ nguyên mới của dân tộc, theo Phó Chủ tịch Trần Công Phàn, đòi hỏi Hội LGVN cần phải chủ động tích cực và tham gia hiệu quả hơn nữa trong tham gia công tác hoàn thiện thể chế, cải cách tư pháp, cải cách hành chính, phòng chống tham nhũng, lãng phí tiêu cực…Đồng thời, Hội LGVN cũng cần chủ động rà soát kiến nghị, khắc phục những sơ hở, bất cập của cơ chế chính sách pháp luật hiện hành, cùng bộ ngành tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế, đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng pháp luật trong đó đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dứt khoát từ bỏ tư duy không quản được thì cấm.

Từ đó, định vị rõ Hội LGVN là một trong những lực lượng nòng cốt trong công tác tuyên truyền phổ biến các chủ trương đổi mới của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, phát huy vai trò của Hội Luật gia các cấp trong công tác phổ biến pháp luật giai đoạn 2024 - 2030 nhằm nâng cao nhận thức, xây dựng văn hoá thượng tôn pháp luật, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật trong cán bộ và Nhân dân.

Mới đây, trong trả lời phỏng vấn Tạp chí điện tử Người đưa tin nhân dịp Hội Luật gia VN kỷ niệm 70 năm xây dựng và phát triển, Chủ tịch Hội LGVN Nguyễn Khánh Ngọc nhấn mạnh: Ngay từ khi thành lập, Hội LGVN đã nhận được sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh, sự phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi từ các ban, bộ, ngành, cơ quan, tổ chức ở cả Trung ương và địa phương, đặc biệt là sự tin yêu của nhân dân. Chính những yếu tố đó đã tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của Hội cho đến ngày nay.

Lịch sử 70 năm vẻ vang của Hội LGVN cho chúng ta nhiều bài học quý báu, trong đó có lòng trung thành với Đảng, biết hy sinh lợi ích riêng vì sự nghiệp cách mạng của dân tộc, biết tự hoàn thiện và điều chỉnh để có thể đóng góp được nhiều hơn và tốt hơn vào việc thực hiện những mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đề ra trong từng giai đoạn phát triển của đất nước....
Điều tự hào là các thế hệ luật gia Việt Nam đã sáng suốt, tài tình làm những việc đó trên cơ sở các chức năng, nhiệm vụ và tôn chỉ, mục đích của Hội. Tức là Hội luôn biết mình là tổ chức hoạt động trong lĩnh vực pháp luật thì phải biết thông qua pháp luật để đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, thúc đẩy tiến bộ trên thế giới như giai đoạn đầu của Hội và thông qua xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật để góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong hòa bình.

Trong bối cảnh cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng, cùng với quyết tâm cao của Nhà nước và sự đồng tình, ủng hộ của nhân dân đang thực hiện những bước đi mạnh mẽ, khẩn trương để đưa đất nước vào kỷ nguyên phát triển mới, thực hiện các mục tiêu 100 năm thành lập Đảng và 100 năm thành lập nước, tôi tin tưởng là Hội chúng ta với hành trình 70 năm xây dựng và trưởng thành cùng với nhiều bài học kinh nghiệm quý báu, trong đó có các bài học nêu trên thì chắc chắn sẽ lại bước cùng cả dân tộc đi vào kỷ nguyên phát triển mới và tiếp tục khẳng định được vị trí, vai trò của mình trong giai đoạn phát triển tới đây của đất nước.

Trước yêu cầu của tình hình mới, Chủ tịch Nguyễn Khánh Ngọc cho rằng Hội có nhiều việc cần phải làm cả trong trước mắt và lâu dài, nhưng có lẽ cần quan tâm tới một số công việc sau đây:

Thứ nhất, lấy nghị quyết, chỉ thị và kết luận của Đảng và pháp luật của Nhà nước soi đường và làm cơ sở cho việc thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Hội. Điều này đòi hỏi mỗi tổ chức, đơn vị thuộc Hội và từng hội viên luật gia phải nỗ lực không ngừng học tập, nâng cao kiến thức và trình độ đúng với yêu cầu “học tập suốt đời” để hiểu đúng, thực hiện đúng các đường lối, chính sách, quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước và áp dụng phù hợp vào công tác của Hội, thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu và nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội đã thông qua.

Thứ hai, nhận thức được đầy đủ, chính xác các cơ hội và thách thức đan xen đặt ra với Hội trong bối cảnh tình hình mới để sẵn sàng đón nhận, vượt qua khó khăn, thách thức, biến chúng trở thành động lực để phát triển, và tận dụng tốt các cơ hội rộng lớn mở ra đối với Hội.

Thứ ba, quan tâm củng cố về tổ chức của Hội, bảo đảm đáp ứng yêu cầu về tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, trong đó đặc biệt quan tâm tới việc tập hợp, đoàn kết, phát huy tối đa sự tham gia của tất cả các hội viên vào thực hiện các công việc, nhiệm vụ của Hội; cần đổi mới phương thức lãnh đạo để Ban chấp hành và Ban thường vụ Hội luật gia Việt Nam là những cơ quan lãnh đạo thực thụ giữa hai kỳ Đại hội với những thành viên phải thể hiện tốt được là những hội viên ưu tú và tâm huyết nhất, biết hy sinh và làm công tác Hội với tất cả sự nhiệt tình và trách nhiệm cao nhất, có tinh thần đổi mới, sáng tạo trong bước đường phát triển tới đây của Hội.

Nhìn lại chặng đường 70 năm, có thể khẳng định, trong các giai đoạn phát triển, các cấp hội và hội viên Hội LGVN luôn nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được giao. Với sự quyết tâm đổi mới mạnh mẽ về tư duy và phương thức hoạt động của Ban Chấp hành TW Hội trong nhiệm kỳ mới, và với truyền thống sau 7 thập niên hình thành và phát triển, đặc biệt là với nội lực hơn 102.000 hội viên giàu tâm huyết và hoài bão, chúng ta có đầy đủ cơ sở để tin rằng Hội LGVN sẽ viết tiếp những mốc son mới trong lịch sử phát triển của Hội; khẳng định vai trò là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp có uy tín, đóng góp thiết thực vào sự nghiệp xây dựng Nhà nước PQXHCN Việt Nam, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhân dân, đồng hành cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên thịnh vượng của dân tộc./.

Ban biên tập TCPL