Luật tục của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên có nhiều tên gọi khác nhau như:
Phạtkđi hay Biđuê của người Ê Đê, Phạtkđuôi của người M’Nông, Tơlơidjuat hay Tơlơiphian của người Gia Rai, Ađatmuca của người Ra Glai, Dâytơrônkđi của người Mạ, Nri của người S Rê... Ngoài những mặt hạn chế, nhìn chung các luật tục trong một chừng mực nhất định vẫn phát huy tác dụng trong việc điều chỉnh quan hệ xã hội của đồng bào, nhất là bảo vệ trẻ em.
Tập quán của đồng bào các dân tộc rất quan tâm đến trẻ em. Cha mẹ phải làm lụng để nuôi dạy con cái, chăm sóc chúng đến khi trưởng thành. Nếu trẻ chưa có khả năng nuôi sống bản thân mà cha mẹ chẳng may mất hoặc không có khả năng nuôi dưỡng thì trách nhiệm nuôi dưỡng trẻ thuộc về anh chị em ruột của người đó. Nếu cha mẹ không có anh em ruột hoặc có nhưng còn nhỏ thì họ hàng của mẹ phải chăm sóc, rồi đến họ hàng của cha. Trong trường hợp họ hàng không còn ai thì buôn làng vận động người khác nhận làm con nuôi.
Tập quán của đồng bào các dân tộc phê phán những ông bố, bà mẹ không làm tròn bổn phận, thậm chí còn bỏ rơi con trẻ: Ống cháo sao bỏ bãi cỏ; ống cá sao bỏ giữa buôn; có con sao bỏ cho ai; cha mẹ bỏ rơi con, có tội… (luật tục M’Nông). Chúng còn nhỏ còn bé; anh chị bỏ rơi nó; anh chị không thương chúng; chúng nó đâu phải là dê con, là bò con mà chỉ biết ăn cỏ; vì sao anh chị lại đuổi chúng ra ngoài đường… (luật tục Gia Rai).
Đối với những đứa trẻ lang thang, cơ nhỡ do hoàn cảnh xô đẩy, luật tục cho phép quyền nhận con nuôi: Tôi thấy chuột ở ngoài rừng; thấy kỳ nhông ở ngoài làng; thấy mang ở trong bụi cây; thấy rái cá ở trong nước; thấy vượn ở trên núi; đến cửa nhà tôi; tôi phải nuôi nấng chúng thôi… (luật tục Gia Rai). Luật tục khuyên bảo người có lòng tốt cứu vớt trẻ mồ côi. Theo quan niệm dân gian, nếu nuôi những đứa trẻ mồ côi thì điều may mắn, tốt lành sẽ đến với người làm phúc: Ta xem thường người mồ côi là có tội; ta từ chối con nuôi sẽ nghèo; ta đem nó về nuôi sẽ giàu; ta đem nó về nuôi sẽ sang… (luật tục M’Nông).
Con nuôi có đủ các quyền và nghĩa vụ như con đẻ, được tôn trọng và đối xử bình đẳng, kể cả quyền được nhận tài sản thừa kế: Nếu nó sống hiền lành tử tế; biết làm vựa lúa, làm rẫy tốt; của cải tiền nong, sáp ong của người ta; sẽ được chia cho nó… (luật tục Gia Rai).
Một trong những tội bị luật tục lên án gay gắt nhất, mạnh mẽ nhất là tội hiếp dâm trẻ em và được khép vào loại tội lớn nhất mà không một vật chất nào đền bù thỏa đáng: Hãm hiếp trẻ con là tội lớn; trả bằng trâu chưa khớp; trả bằng ché chưa đúng; trả bản thân cũng chưa xong… (luật tục M’Nông). Luật tục coi tội hiếp dâm trẻ em là tội không thể xóa sạch: Hãm hiếp trẻ con xóa không sạch (luật tục Gia Rai)...
Theo Plo
