( Pháp lý) Bước vào thời kỳ đổi mới, đứng trước thực trạng nền nông nghiệp Việt Nam truyền thống, Đảng đã chủ trương tái cơ cấu lại ngành kinh tế nông nghiệp từ chạy theo số lượng, tăng diện tích, lấy công làm lãi, phụ thuộc thời tiết, sang nền nông nghiệp mới coi trọng chất lượng, nâng cao giá trị gia tăng, lấy hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng làm mục tiêu chính.
Ngày 10/6/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 899/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững”, thúc đẩy nền kinh tế nông nghiệp chuyển mình mạnh mẽ.
Thực hiện Đề án Tái cơ cấu nền nông nghiệp của Chính phủ, UBND tỉnh Đăk Nông đã ban hành Quyết định số 921/QĐ – UBND, ngày 26/6/2014 về việc phê duyệt Kế hoạch hành động tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững trên địa bàn tỉnh Đăk Nông; Đồng thời, tỉnh đã tiến hành xây dựng quy hoạch Khu Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tỉnh Đăk Nông, góp phần tăng giá trị sản xuất ngành nông nghiệp, tạo ra bước đột phát trong nhận thức, hành động của doanh nghiệp và người dân trên địa bàn tỉnh, làm cho chất lượng và hiệu quả sản xuất nông nghiệp của tỉnh ngày càng cải thiện đáng kể.
Thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở tỉnh Đăk Nông
Đăk Nông là một tỉnh thuộc vùng Tây Nguyên, có độ cao trung bình từ 600-700m so với mặt nước biển, diện tích tự nhiên 650.927 ha, có 08 huyện, thị xã, với 71 xã, phường, thị trấn, 786 tổ dân phố, bon, buôn, thôn bản (có 137 bon, buôn đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp toàn tỉnh có 366.401 ha, chiếm 56% diện tích đất tự nhiên, trong đó đất đỏ bazan chiếm hơn 228,48 nghìn ha là cơ sở quan trọng cho phát triển nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Đăk Nông có thế mạnh về phát triển nông nghiệp với những sản phẩm nông nghiệp hàng hóa có giá trị xuất khẩu cao như: cà phê trên 123 ngàn ha, cao su trên 29,978 ngàn ha, hồ tiêu trên 27,899 ngàn ha, điều trên 14,8 ngàn ha,… Trong thời gian qua, ngành Nông nghiệp của tỉnh đã có sự phát triển vượt bậc, giá trị sản xuất và giá trị gia tăng đã tăng liên tục trong thời gian dài, sản lượng hàng hóa xuất khẩu tăng trưởng với tốc độ cao, thu nhập và đời sống của dân cư nông thôn ngày càng được cải thiện.
Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, nông nghiệp của Đăk Nông cũng phải đối diện với nhiều thách thức như: Biến đổi khí hậu gây nắng nóng, khô hạn, mưa trái vụ làm thiệt hại tới năng suất cây trồng, bệnh tật cho gia súc; phá rừng lấy đất trồng trọt, suy giảm chất lượng đất gây khó khăn đối với sản xuất nông nghiệp. Năng suất lao động thấp do sản xuất manh mún, chất lượng tăng trưởng chưa cao và có xu hướng chậm lại; chất lượng và khả năng cạnh tranh của nhiều loại sản phẩm nông nghiệp còn thấp, ô nhiễm và nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Chất lượng kết cấu hạ tầng và dịch vụ nông nghiệp thấp, công nghiệp chế biến chưa phát triển mạnh, chủ yếu là chế biến thô nên giá trị gia tăng thấp; thiếu gắn kết giữa người sản xuất với các cơ sở chế biến nên tiêu thụ sản phẩm bấp bênh. Công nghệ sản xuất nhiều sản phẩm nông nghiệp và công nghệ chế biến còn ở trình độ thấp, chưa đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh, an toàn và chưa đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng sản phẩm phục vụ xuất khẩu và tiêu thụ trong nước.
Những khó khăn, thách thức mà nông nghiệp Đăk Nông đang đặt ra nhu cầu cấp thiết phải thay đổi mô hình tăng trưởng ngành nông nghiệp của tỉnh theo hướng hiệu quả, bền vững nhằm vượt qua được những giới hạn của mô hình tăng trưởng theo số lượng, phát huy tối đa những tiềm năng về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của tỉnh, khắc phục được thách thức về biến động kinh tế, môi trường trên phạm vi cả nước và toàn cầu.
Sau gần 7 năm thực hiện đề án tái cơ cấu, ngành nông nghiệp tỉnh đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Riêng năm 2019, sản xuất nông nghiệp tỉnh đạt mức tăng trưởng 5,8% (cả nước 2,01%); tổng giá trị nông – lâm – thủy sản đạt trên 7.176 tỷ đồng, tăng 4,85% so với cùng kỳ năm trước, đóng góp 1,91% vào mức tăng trưởng chung của toàn tỉnh (6,84%). Sản xuất trồng trọt trên địa bàn chiếm trên 88% giá trị sản xuất nông nghiệp toàn tỉnh. Cây trồng lâu năm là thế mạnh của sản xuất nông nghiệp với 208.079 ha, tăng 1,39% so với năm trước đó, tập trung chủ yếu ở Đăk Song, Đăk R’lấp, Tuy Đức…
Đăk Nông là tỉnh có điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu thích hợp cho phát triển cây ăn quả. Chính vì vậy, trong những năm gần đây diện tích cây ăn quả liên tục tăng (từ 3.494 ha năm 2010 lên 7.186 ha năm 2018). Các loại cây ăn quả có quy mô khá lớn ở Đăk Nông gồm: Bơ, Sầu riêng, Xoài,… Phần lớn các loại cây ăn quả ở Đăk Nông có năng suất xếp hạng cao so với các tỉnh Tây Nguyên, đặc biệt là Xoài Đắk Gằn, Đức Mạnh; Sầu riêng Đức Mạnh. Tổng diện tích mô hình cây ăn quả ứng dụng công nghệ cao (VietGAP, tưới nhỏ giọt…) đã thực hiện là 183,1 ha.
Tỉnh cũng chú trọng đến hiệu quả sản xuất và quy mô của kinh tế hộ, kinh tế trang trại trong ngành chăn nuôi nên đã kiện toàn, tổ chức lại chăn nuôi công nghiệp, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để đưa ngành chăn nuôi trở thành ngành kinh tế mũi nhọn trong cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp. Mô hình trang trại chăn nuôi heo cũng phát triển mạnh trong những năm gần đây (như Hợp tác xã Đồng Tiến chăn nuôi heo khép kín với quy mô 1.800 con; Công Ty TNHH Đức Tiến Lê nuôi heo hậu bị kỹ thuật công nghệ cao tại thôn 9 xã Đắk Búk So, huyện Tuy Đức với quy mô 10.000 con heo thịt; Bên cạnh đó còn có các trang trại gia chăn nuôi gà, chim cút với quy mô 1.000 - 5.000 con.
Để khai thác có hiệu quả lợi thế các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và giải phóng sức mạnh sản xuất, tỉnh đã tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế tham gia đầu tư sản xuất, kinh doanh nông nghiệp theo hướng chuyên canh, quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao, sát với nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.
Đến nay, trên địa bàn tỉnh có 279 HTX, THT đang hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, trong đó có 19 HTX, THT hoạt động sản xuất, kinh doanh trên lĩnh vực nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; Trong đó có 08 HTX được cấp giấy chứng nhận VietGAP, GlobalGAP, Fairtrade; 01 HTX được cấp giấy chứng nhận UTZ…Kinh tế nông hộ cũng ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp là 65 mô hình với diện tích là 210,63 ha, trong đó: 38 mô hình nhà màng trồng rau sạch với diện tích là 13,53 ha; 18 mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP với diện tích là 161,1 ha; 7 mô hình hệ thống tưới tiết kiệm với diện tích là 35 ha; 02 mô hình chăm sóc hồ tiêu, phòng trừ sâu bệnh hại áp dụng IPM với quy mô 1 ha.
Trong quá trình thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh, cũng cần nhìn nhận 1 số vấn đề sau:
Thứ nhất, Đăk Nông là tỉnh mới thành lập, quy mô đất còn lớn, có đủ điều kiện để thành lập các vùng sản xuất quy mô lớn và thu hút đầu tư nông nghiệp để phát triển bền vững. Tuy nhiên, vì là tỉnh mới nên cần tăng cường công tác phổ biến chủ trương của Đảng, chính sách của nhà nước về cơ cấu lại nền kinh tế theo đề án Tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững cho cán bộ, công chức và nông dân để tạo ra sự đồng thuận trong hành động, để họ hiểu đó là việc làm vừa cấp bách, vừa lâu dài để phục vụ trực tiếp cho lợi ích kinh tế - xã hội của nhân dân, nhất là dân cư nông thôn.
Thứ hai, sự phối hợp giữa 4 nhà chưa cụ thể nên việc triển khai Đề án có nơi hiệu quả không cao, trong nhiều trường hợp nông dân, trang trại, hợp tác xã, kể cả doanh nghiệp đi vay vốn ngân hàng, tín dụng về đầu tư sản xuất kinh doanh còn quá nhiêu khê về thủ tục, phần lớn đi vay vốn qua nhiều khâu trung gian mất thêm phí tiêu cực. Giống cây trồng, vật nuôi, kỹ thuật nuôi trồng, chăm sóc, bảo vệ sản xuất thiếu sự hướng dẫn, tư vấn cụ thể của cán bộ khoa học nên năng suất, chất lượng, hiệu quả sản phẩm không đảm bảo khi bán ra thị trường nên nông dân bị thua thiệt.
Thứ ba, việc áp dụng kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuât nông nghiệp của tỉnh (chọn giống mới, kỹ thuật canh tác, sử dụng phân bón, thuốc BVTV, ứng dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước để ứng phó với tình trạng thiếu nước về mùa khô, áp dụng các quy trình sản xuất sạch, an toàn, công nghệ cao…) bảo quản, chế biến và chế biến sâu các sản phẩm nông nghiệp còn nhiều hạn chế. Nguồn nhân lực cho nông nghiệp vẫn mang tính thời vụ, lao động có trình độ ứng dụng nông nghiệp công nghệ cao còn hạn chế.
Những giải pháp tiếp tục tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Đăk Nông
Định hướng phát triển nông nghiệp đến năm 2030, tỉnh phấn đấu đạt giá trị sản xuất nông nghiệp tăng bình quân 5,4 – 5,6%/năm; trong đó, trồng trọt 4,0 – 4,2%/năm; chăn nuôi 13,3 – 13,9%/năm, dịch vụ nông nghiệp 5,4 – 5,6%/năm; lâm nghiệp có tốc độ tăng trưởng đạt 2,6 – 2,7%/năm; thủy sản đạt mức tăng trưởng 7,5%/năm. Đến năm 2030, tỷ trọng giá trị sản xuất của các ngành là: Nông nghiệp 97,8%; Thủy sản (1,8%); Lâm nghiệp (0,3%). Cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp: Trồng trọt (69,9%); chăn nuôi (22,9%); dịch vụ nông nghiệp (5,2%).
Để đạt được định hướng trên, cần thực hiện 1 số giải pháp sau:
Thứ nhất, tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh đi đôi với xây dựng nông thôn mới, tăng cường tuyên truyền, huy động mọi nguồn lực, lồng ghép các chương trình, dự án, tín dụng đầu tư về nông nghiệp. Tiếp tục xây dựng hạ tầng nông nghiệp, nông thôn mới theo tư duy mới gắn với bảo vệ môi trường.
Thứ hai, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp, tăng cường tập huấn chuyển giao tiến bộ khoa học – kỹ thuật. Xây dựng các bộ tiêu chí đánh giá chất lượng cho từng loại sản phẩm nông nghiệp; đào tạo và hướng dẫn nông dân áp dụng rộng rãi những tiến bộ khoa học mới phù hợp với các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalG.A.P, USDA, JAS,… Đồng thời, nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm nông nghiệp, phát triển nông nghiệp chế biến sâu, nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến (ISO, HACCP, GMP,…) kết hợp với các biện pháp về tổ chức sản xuất, tiêu thụ hàng hóa nhằm nâng cao giá trị gia tăng nông, lâm, thủy sản.
Thứ ba, tăng cường hợp tác, tăng cường liên kết “4 nhà” nhằm mang lại hiệu quả cao trong sản xuất nông nghiệp. Mặt khác, thực hiện tốt các dịch vụ công trong sản xuất nông nghiệp, cung cấp những thông tin về thị trường, khoa học và công nghệ, các mô hình làm ăn hiệu quả để phổ biến, nhân rộng, giúp nông dân cùng học tập và áp dụng. Cùng với đó, đẩy mạnh tuyên truyền để nông dân thay đổi tư duy sản xuất tự cung, tự cấp, quan tâm tìm hiểu và đón đầu thị trường để tránh tình trạng cung vượt cầu.
Thứ tư, đẩy mạnh thu hút đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, sử dụng có hiệu quả gói hỗ trợ tín dụng đầu tư cho nông nghiệp công nghệ cao từ 60 - 100 ngàn tỉ của Chính phủ đồng thời khai thác tốt các điều kiện thuận lợi trong hội nhập quốc tế cho phát triển lực lượng sản xuất, phát huy cao nội lực, ứng dụng nhanh các thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến cho nông nghiệp, nông thôn, phát triển nguồn nhân lực, nâng cao dân trí nông dân.
Thứ năm, nâng cao năng lực và trách nhiệm của ban xây dựng nông thôn mới kiêm ban chỉ đạo tái cơ cấu nông nghiệp cấp xã. Gắn trách nhiệm với cơ chế, ưu đãi lợi ích kinh tế để họ an tâm tập trung làm việc. Đồng thời, coi trọng vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu vì công cuộc tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh có thành công hay không đều gắn liền với trọng trách của người đứng đầu. Cần phát huy dân chủ trong lãnh đạo, hướng nhân dân chọn người đứng đầu có tâm, có tầm để xây dựng chính quyền liêm chính, kiến tạo, tạo cơ sở vững chắc cho việc cơ cấu lại nghành nông nghiệp thành công, phát triển bền vững.
ThS. Trương Cao Huyền Trang
(Học viện Chính trị khu vực III)
