(Pháp lý) - “Gần 2.000 đối tượng tham nhũng được đưa về và hơn 1,12 tỷ USD được thu hồi” là những con số phản ánh kết quả đã đạt được sau 2 năm Trung Quốc triển khai chiến dịch “Lưới trời” truy quét những phần tử tham nhũng chạy ra nước ngoài.
Mặc dù gặp không ít khó khăn và cản trở từ nhiều phía, nhưng chiến dịch “Lưới trời” của chính quyền Bắc Kinh đã dành được nhiều thắng lợi liên tiếp với những “mẻ lưới” không hề nhẹ. Giới quan sát bình luận rằng: Những bước đi khôn ngoan, cẩn thận nhưng cũng đầy táo bạo được triển khai trong chiến dịch “Lưới trời” rất đáng để các nước khác học hỏi nếu muốn tiến hành các chiến dịch truy quét tội phạm tham nhũng.
Kết quả hai năm thực hiện chiến dịch “Lưới trời”
Vào tháng 7/2014, chính quyền Bắc Kinh đề ra chiến dịch “săn cáo, săn chồn” nhằm điều tra những phần tử tham nhũng chạy ra nước ngoài. Để hỗ trợ tốt hơn cho chiến dịch này trong việc điều tra, bắt giữ và tịch thu tài sản những tội phạm tham nhũng là đảng viên Đảng CS Trung Quốc, lãnh đạo công ty nhà nước và cán bộ tình nghi đã bỏ trốn ra nước ngoài, cuối tháng 3/2015 một chiến dịch xuyên quốc gia mang tên “Lưới trời” tiếp tục được tung ra. Khi phát động chiến dịch này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố: “Việc đưa tội phạm tham nhũng hồi hương được coi là mắt xích quan trọng trong cuộc chiến chống tham nhũng của Trung Quốc”.
Những người phụ trách chiến dịch nói trên là quan chức thuộc Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật T.Ư, Bộ Công an, VKSND Tối cao, Ban Tổ chức T.Ư và Ngân hàng T.Ư Trung Quốc. Với mục tiêu đánh tan các yếu tố tham nhũng, lật mặt các ngân hàng ngầm, tịch thu tài sản bất chính và bắt giữ, thuyết phục đối tượng chạy trốn ra nước ngoài quay trở về nước, có thể nói chính quyền Bắc Kinh đã “dốc toàn lực” cho chiến dịch này.
Chiến dịch “Lưới trời 2015” đã dẫn đến việc 1.023 quan tham phải hồi hương và thu hồi 3 tỉ nhân dân tệ (hơn 462 triệu USD). Tuy nhiên đây mới chỉ là con số rất nhỏ so với số tiền, số quan chức tham nhũng Trung Quốc lẩn trốn ở nước ngoài. Đến tháng 4/2016, chính quyền Bắc Kinh tiếp tục phát động “Lưới trời 2016”, ngay sau khi vụ việc rò rỉ hồ sơ Panama xảy ra. Theo báo cáo của Ủy ban Kiểm tra và kỷ luật T.Ư Trung Quốc, tính đến cuối năm 2016, Trung Quốc đã đưa về nước hơn 1.915 đối tượng từ 70 quốc gia và thu hồi 1,12 tỷ USD.
Và mới đây, ngày 7/3, tại Bắc Kinh, chiến dịch “Lưới trời 2017” lại chính thức được phát động. Theo đó, VKSND Tối cao Trung Quốc sẽ phụ trách công tác truy tìm các đối tượng thuộc diện quan chức phạm pháp bỏ trốn ra nước ngoài và thu hồi tài sản phi pháp, Bộ Công an Trung Quốc sẽ triển khai chiến dịch “Săn cáo” để bắt giữ các nghi phạm đang lẩn trốn ở nước ngoài và Ngân hàng T.Ư Trung Quốc sẽ phối hợp với Bộ Công an chặn đứng các hoạt động chuyển tiền phi pháp thông qua các công ty ở nước ngoài và các ngân hàng ngầm.
Liên kết với Interpol
Để truy bắt tội phạm đã bỏ trốn ra nước ngoài, nhất thiết phải tìm đến sự hỗ trợ từ Interpol, đó là điều mà bất cứ quốc gia thành viên nào cũng phải nghĩ đến khi muốn truy nã tội phạm quốc tế. Với chiến dịch “Lưới trời 2015”, ngay lập tức Văn phòng Interpol tại Trung Quốc đã liên hệ với tổ chức Interpol quốc tế để ban hành thông báo đỏ là danh sách 100 công chức và những người bị truy nã vì tội tham nhũng. Thông báo này kêu gọi định vị và bắt từng cá nhân đang bị truy nã sau đó yêu cầu các nước thành viên dẫn độ họ về Trung Quốc. Ngay sau đó, danh sách này đã được Interpol đăng tải trên website của mình cùng với cam kết sẽ hỗ trợ lực lượng cảnh sát quốc gia trong việc “nhận diện và định vị những người này với quan điểm bắt giữ và dẫn độ hoặc hành vi pháp lý tương tự”.
Thậm chí, để tăng cường sự hỗ trợ của Interpol trong cuộc chiến chống tham nhũng này, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật T.Ư Đảng CS Trung Quốc đã đích thân tới trụ sở của Interpol ở Lyon (Pháp). Và sau động thái này, Tổng thư ký Interpol quốc tế, ông Jurden Stock đã đăng trên website của Interpol rằng, ông đánh giá cao mối quan hệ hợp tác với Trung Quốc.
Lập tiểu tổ pháp lý hỗ trợ chiến dịch “Lưới trời”
Bởi vì “Lưới trời” là một chiến dịch xuyên quốc gia cho nên việc thông hiểu và tôn trọng luật pháp quốc tế, pháp luật của các nước sở tại là tối quan trọng. Hiểu được điều này, một tiểu tổ chuyên gia luật pháp quốc tế đã được Bộ Ngoại giao Trung Quốc thành lập vào đầu năm 2015 để hỗ trợ chiến dịch, đồng thời chịu trách nhiệm giải quyết tranh chấp.
Tiểu tổ này gồm có 15 chuyên gia và học giả, trong đó có những chuyên gia dày dạn kinh nghiệm đến từ Viện Luật pháp quốc tế, Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, các giảng viên chuyên ngành luật pháp quốc tế Đại học Bắc Kinh, Hiệu trưởng Đại học Chính pháp Trung Quốc…
Các chuyên gia trong tiểu tổ pháp lý này đã hỗ trợ đắc lực cho Bắc Kinh trong việc áp dụng các hiệp ước dẫn độ đã có, thương thảo ký kết thêm các hiệp định dẫn độ với nhiều quốc gia khác đồng thời nghiên cứu những biện pháp thúc đẩy hợp tác đa phương thông qua các điều ước quốc tế…Việc thành lập một tiểu tổ pháp lý hỗ trợ chiến dịch “Lưới trời” được đánh giá là một bước đi hết sức thông minh và cần thiết của chính quyền Bắc Kinh, tiểu tổ pháp lý nói trên như một chất xúc tác khiến cho hoạt động “săn bắt” tội phạm tham nhũng được vận hành trơn tru và thuận lợi hơn.
Đẩy mạnh chiến dịch bằng các hiệp ước dẫn độ
Làm sao nhận được sự hợp tác từ các nước chưa có hiệp ước dẫn độ với Trung Quốc? Đó chính là khó khăn lớn nhất mà chính quyền Bắc Kinh gặp phải khi triển khai chiến dịch “Lưới trời”. Đến nay, Trung Quốc mới chỉ ký hiệp định dẫn độ với 39 nước trên thế giới, tuy nhiên để đạt được mục đích như kỳ vọng của chiến dịch thì số lượng hiệp định này là chưa đủ. Bởi địa điểm lẩn trốn của các quan tham Trung Quốc hầu hết là ở các quốc gia chưa có hiệp định dẫn độ với nước này.
Chính vì vậy, tăng cường hợp tác quốc tế và đẩy nhanh ký kết các hiệp ước dẫn độ với các nước có cán bộ tham nhũng chạy tới là nhu cầu bức thiết được Trung Quốc đặt ra, ngay từ trước khi triển khai các chiến dịch “Săn cáo”, “Lưới trời”.
Theo đó, một loạt các cuộc thương thảo, đàm phán nhằm ký kết và phê chuẩn các hiệp ước tương trợ tư pháp, hiệp ước dẫn độ giữa Trung Quốc và nhiều quốc gia đã được tiến hành và đạt được một số kết quả nhất định:
Hiệp ước dẫn độ giữa Pháp và Trung Quốc sau một thời gian đàm phán, thương lượng đã đi đến ký kết và có hiệu lực kể từ ngày 17/7/2015. Sự kiện này đã tạo tiền đề cho tổ “săn cáo” của Bộ Công an Trung Quốc áp giải một số nghi phạm tham nhũng trốn ở Pháp về nước sau đó. Bên cạnh Pháp thì Trung Quốc cũng đã đạt được nhiều bước đi thành công trong chiến dịch “Lưới trời” tại Italia, Tây Ban Nha, các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất…
Vào tháng 12/2016, Australia cũng đã ra thông báo sẽ cân nhắc phê chuẩn hiệp ước dẫn độ với Trung Quốc vào năm 2017, bất chấp những lo ngại về hệ thống pháp lý và nhân quyền của Bắc Kinh.
Chính phủ Australia đang mong muốn mở rộng hợp tác với Bắc Kinh trong cuộc chiến chống tội phạm xuyên quốc gia và tin rằng một hiệp ước dẫn độ có thể hỗ trợ điều này. Tuy nhiên việc ký kết hiệp ước dẫn độ phải đi kèm với nhiều điều kiện, bao gồm tăng cường giám sát của chính phủ Australia đối với các trường hợp bị dẫn độ về Trung Quốc.
Bắc Mỹ là nơi “trú ẩn” của nhiều đối tượng tham nhũng bị Trung Quốc truy nã trong đó có Canada, tuy nhiên Trung Quốc cũng đã chính thức thảo luận về việc hoàn thiện hiệp định dẫn độ với quốc gia có diện tích lớn thứ hai thế giới này. Theo đó, nếu hiệp định được ký kết và phê chuẩn, các bên tuân thủ sẽ được hưởng các lợi thế về tăng cường thương mại và ngoại giao. Đồng thời sẽ cho phép cả Canada và Trung Quốc chia sẻ những tài sản mà các tội phạm Trung Quốc chuyển sang Canada. “Trung Quốc thích sử dụng thương mại để bồi đắp cho những nước đối xử tốt với họ và khi họ không tốt, họ sẽ bị trừng phạt” – truyền thông Trung Quốc cho hay.
Như vậy, thông qua các hiệp định cũ và mới ký kết, Trung Quốc đã có những bước đi thành công trong việc bắt lại các tội phạm tham nhũng. Tuy nhiên theo Tân Hoa xã thì các nước phương Tây vẫn còn lưỡng lự trong việc giúp đỡ hoặc ký kết hiệp ước dẫn độ với Trung Quốc. Điều này đòi hỏi chính quyền Bắc Kinh phải quyết tâm và đẩy mạnh hơn nữa các biện pháp hợp tác quốc tế, đồng thời cũng cần mềm dẻo hơn trong đàm phán, thương lượng để đạt được kết quả như mong đợi.
“Lưới trời” gặp nhiều rào cản từ Mỹ và một số quốc gia khác.
Theo giới truyền thông Mỹ và Trung Quốc đưa tin, trong vấn đề truy tìm và dẫn độ nghi phạm tham nhũng Trung Quốc, mặc dù Mỹ đã cam kết hợp tác, hỗ trợ Trung Quốc, nhưng có thể thấy sự hợp tác này là có giới hạn.
Mỹ không có hiệp ước dẫn độ với Trung Quốc và dường như cũng tỏ ra lạnh nhạt với chiến dịch này của Bắc Kinh khi để nhiều đối tượng bị Trung Quốc truy nã vẫn sống ung dung ở nước họ. Mặc dù từ năm 2015 Trung Quốc đã bày tỏ mong muốn sớm đi tới ký kết một hiệp ước dẫn độ giữa hai nước, tạo thuận lợi cho Trung Quốc truy tìm và dẫn độ những đối tượng tình nghi tham nhũng hiện đang lẩn trốn tại Mỹ. Nhưng cho đến nay, vẫn chưa có hiệp định nào giữa hai nước được ký kết, thậm chí là được đưa ra thảo luận, xem xét.
Tính đến thời điểm hiện tại, mới có hai trường hợp được dẫn độ từ Mỹ về Trung Quốc. Đó là viên chức tham nhũng nổi tiếng Yang Jin Jun. Tuy nhiên nguồn gốc sâu xa lại do ông này nhập cảnh trái phép vào Mỹ và phía Mỹ đã ra lệnh trục xuất về nước. Trường hợp thứ hai lại là do đối tượng tự nguyện về Trung Quốc đầu thú. Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn đánh giá cao động thái này của Mỹ và cho rằng đây là một bước đi tích cực giữa Mỹ - Trung trong chiến dịch “Lưới trời”.
Nhiều thời báo quốc tế thông tin, không chỉ Mỹ mà cả châu Âu cũng đặt điều kiện như Mỹ buộc Bắc Kinh phải nhận lại người Hoa di dân nếu muốn được sự giúp đỡ trong chiến dịch “Lưới trời”. Bởi vì Trung Quốc cũng chưa có hiệp ước dẫn độ với Liên hiệp Châu Âu, cho nên nếu Trung Quốc không làm gì giải quyết tình trạng “di dân”, các nước cũng sẽ không quan tâm tới “Lưới trời” của Trung Quốc.
New Zealand cũng là một nước có nhiều đối tượng tham nhũng Trung Quốc lui tới, chỉ sau Mỹ và Canada. Thế nhưng với việc chính quyền New Zealand nhìn nhận về hệ thống luật pháp không đáng tin cậy cũng như việc ngược đãi tù nhân của Trung Quốc, việc Trung Quốc mong muốn ký kết một hiệp định dẫn độ tội phạm với New Zealand là rất khó. Cuối năm 2016, Thủ tướng New Zealand John Key nói rằng đất nước mình sẽ ký hiệp định dẫn độ tội phạm nếu đó là những vụ nghiêm trọng, nhưng dẫn độ sẽ không dẫn đến việc bị cáo phải đối mặt với các biện pháp tra tấn hoặc án tử hình. Trong khi đó, Trung Quốc được biết đến là nước có số lượng phạm nhân bị tử hình nhiều nhất thế giới.
Tự thành lập tổ chức lực lượng truy bắt quốc tế
Đây chính là điểm nổi bật được xem là đầy táo bạo trong các chiến dịch “Săn cáo, săn chồn” và “Lưới trời” của chính quyền Bắc Kinh. Thay vì trông chờ vào sự trợ giúp của các lực lượng an ninh các nước sở tại, Trung Quốc đã tự tung ra đội ngũ săn tìm tham quan ở nước ngoài.
Tân Hoa Xã cho hay, đội ngũ được chính quyền Trung Quốc giao trách nhiệm này có độ tuổi trung bình là 30, thậm chí có người mới ngoài 20, biết nhiều thứ tiếng và thường xuyên đi nhiều nơi trên thế giới. Những người được tuyển mộ vào lực lượng mật thám dựa theo các tiêu chuẩn về kiến thức kinh tế, luật pháp, ngoại ngữ, kỹ năng thẩm vấn và quản lý, bên cạnh đó còn là “chỉ số xúc cảm” của họ. Ông Liu Dong – Phó giám đốc đơn vị chống tội phạm kinh tế của Bộ Công an Trung Quốc chính là người đứng đầu nhóm hơn 20 “thợ săn” khét tiếng này.
Khi tác chiến tại các nước sở tại, thành viên biệt đội thường hoạt động dưới các vỏ bọc khác nhau. Theo đó, có khá nhiều công an Trung Quốc giả dạng nhập cảnh vào một số nước như Mỹ, Úc,…bằng hộ chiếu du lịch và áp dụng nhiều chiến thuật để bắt bọn đào tẩu trong đó gồm cả việc đe dọa người thân còn sống ở Trung Quốc của chúng. Năm 2015, cảnh sát Trung Quốc cũng đã tiến hành hàng loạt chiến dịch bí mật tại Canada để đưa những quan chức tham nhũng và rửa tiền về nước.
Nhận định chung về chiến dịch “Lưới trời” của Trung Quốc, giới quan sát cho rằng: Mặc dù còn gặp khó khăn và rảo cản từ nhiều phía, nhưng có thể nói chính quyền Bắc Kinh đã có những bước đi khá thành công trong chiến dịch “Lưới trời”. Với các kết quả đã đạt được sau hai đợt triển khai chiến dịch “Lưới trời” 2015 và 2016, Trung Quốc đã tạo ra bước đột phá mạnh mẽ trong công cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng đầy rẫy khó khăn nhiều năm qua.
Lan Hương
