Việt Nam đang trong giai đoạn thúc đẩy hoàn thiện thể chế, chính sách ưu đãi, hạ tầng kỹ thuật, quản trị, nhân lực để phát triển công nghiệp chíp bán dẫn trong tương lai. Nghiên cứu, tham khảo chính sách pháp luật về phát triển công nghiệp chíp bán dẫn của một số nước để vận dụng phù hợp với điều kiện và hoản cảnh của Việt Nam là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Ảnh minh họa
Chính sách pháp luật phát triển công nghiệp chíp bán dẫn của một số nước
1. Đạo luật Chips và khoa học : Tầm nhìn của nước Mỹ đối với ngành chíp bán dẫn
Trong nỗ lực phát triển với những tiến bộ khoa học và công nghệ, Hoa Kỳ đã thông qua luật hỗ trợ sản xuất chất bán dẫn và xác định những công nghệ tiên phong để đầu tư R&D (Đạo luật Chíp và khoa học).
Đạo luật Chíp và khoa học hướng tới 2 mục tiêu quan trọng là phát triển kinh tế và bảo vệ an ninh quốc gia của Mỹ. Do đó, các doanh nghiệp muốn nhận được hơn 150 triệu USD tài trợ phải nộp kế hoạch chia sẻ cho chính phủ Mỹ về hoạt động sản xuất, một phần của bất kỳ dòng tiền hoặc lợi nhuận nào vượt quá mức họ đăng ký.
Để nhận được gói trợ cấp từ đạo luật CHIPS và Khoa học, các công ty đăng ký cần thỏa mãn 2 điều kiện quan trọng.
Thứ nhất, chính phủ Mỹ yêu cầu các công ty muốn nhận trợ cấp trên 150 triệu USD phải công khai kế hoạch đầu tư cụ thể, bao gồm cả dòng tiền, lợi nhuận, và trao cho các cơ quan giám sát của Mỹ quyền truy cập vào cơ sở dữ liệu trong hoạt động sản xuất. Đây là yếu tố nhạy cảm với các công ty sản xuất chip nước ngoài do lo ngại tiết lộ bí mật công nghệ. Đồng thời, nếu công ty thu về lợi nhuận vượt mong đợi, họ sẽ phải nộp lại 75% số tiền trợ cấp cho chính phủ Mỹ.
Thứ hai, Mỹ tái khẳng định nguyên tắc loại các doanh nghiệp có ý định tăng quy mô sản xuất và đầu tư ở các quốc gia gây lo ngại về an ninh. Điều đó có nghĩa là để nhận được trợ cấp, các công ty sản xuất bán dẫn không thể mở rộng đầu tư ở Trung Quốc trong vòng 10 năm, một trong những cứ điểm sản xuất chip lớn nhất thế giới. Thêm vào đó, các doanh nghiệp cũng phải cam kết, trong tương lai, sẽ đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn của Mỹ bao gồm chương trình nghiên cứu và phát triển hay hỗ trợ các doanh nghiệp khác tại Mỹ.
Ảnh minh họa
Ngoài ra, các công ty nhận hỗ trợ cũng bị cấm sử dụng tiền này để mua cổ phiếu của họ trong 5 năm. Do đó, các doanh nghiệp dù lo ngại, vẫn cần phải đáp ứng các tiêu chí trên. Đến nay, các công ty bán dẫn ở Mỹ đã công bố hơn 40 dự án mới, với trị giá khoảng 200 tỷ USD.
Đây cũng chính là chiến lược để dẫn đầu trong ngành bán dẫn chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đã vạch ra. Đạo luật CHIPS và Khoa học là một chiến lược rất quan trọng để Mỹ giành lại vị thế vốn có trong ngành sản xuất chất bán dẫn.
Để hiện thực hóa kế hoạch đầy tham vọng này, chính quyền Mỹ đang tích cực thúc đẩy đầu tư tư nhân, tăng cường hợp tác với các đối tác, đồng minh, tập trung xây dựng lực lượng lao động chất lượng cao; cắt giảm thời gian và chi phí xây dựng nhà máy, cũng như thực thi các hàng rào bảo vệ. Điều này đều hướng tới mục tiêu cuối cùng và quan trọng nhất là đưa Mỹ trở lại vị trí dẫn đầu về sản xuất chất bán dẫn toàn cầu.
Có thể thấy Mỹ đang tận dụng triệt để vị thế của cường quốc kinh tế mạnh nhất cũng như thị trường lớn nhất thế giới để thu hút dòng vốn đầu tư vào ngành sản xuất chip, trong khi làm suy yếu các đối thủ cạnh tranh. Việc thâm nhập thị trường Mỹ là điều bắt buộc cho các công ty công nghệ nước ngoài để tiếp tục đứng vững trong ngành sản xuất bán dẫn, nhưng cùng với đó sẽ là những đánh đổi và lựa chọn khó khăn.
2. Hai trụ cột chính sách quan trọng phát triển ngành công nghiệp chíp bán dẫn Nhật Bản
Mới đây, Chính phủ Nhật Bản cho biết sẽ tiếp tục cung cấp các khoản hỗ trợ cho tập đoàn bán dẫn TSMC để xây dựng nhà máy sản xuất chất bán dẫn thứ 2 tại tỉnh Kumamoto. Nhà máy này có thể sản xuất chất bán dẫn có kích thước từ 6 đến 7 nanomet, tiên tiến hơn nhiều so với công nghệ 40 nanomet mà Nhật Bản hiện có thể sản xuất. TSMC là đơn vị sản xuất bán dẫn độc lập lớn nhất thế giới, nhận gia công chip cho các hãng công nghệ hàng đầu như Apple, Qualcolmm, AMD... Hiện các cơ sở sản xuất chip của tập đoàn này chủ yếu tập trung tại Đài Loan (Trung Quốc).
Ảnh minh họa
Thị trấn công nghiệp công nghệ cao đang hình thành ở Kikuyo, tỉnh Kumamoto là bằng chứng cho sự biến chuyển trong ngành sản xuất chất bán dẫn của Nhật Bản. Trong nhiều năm, chuỗi cung ứng chip nhỏ bên trong điện thoại thông minh, ô tô và máy bay chiến đấu… Để giảm bớt tính phụ thuộc phần lớn vào một số nhà máy ở Đài Loan (Trung Quốc), Nhật Bản đã quyết định đầu tư mạnh mẽ để hồi sinh ngành sản xuất chip của mình.
Chính phủ của Thủ tướng Kishida Fumio đã phân bổ 4.000 tỷ Yen (26,7 tỷ USD) tài trợ trong 3 năm để củng cố năng lực sản xuất chất bán dẫn của Nhật Bản, với mục tiêu đạt 10.000 tỷ Yen, số bán của chip sản xuất nội địa, lên hơn 15.000 tỷ Yen vào năm 2030. Chiến lược sản xuất chất bán dẫn của Nhật Bản bao gồm hai trụ cột chính: thu hút các nhà sản xuất chip nước ngoài bằng cách ban hành các gói trợ cấp và triển khai các dự án đầy tham vọng để giành lại vị thế dẫn đầu trong công nghệ chip, giảm nguy cơ phụ thuộc vào nguồn cung không ổn định từ bên ngoài.
Ngoài ra, các ông lớn khác trong ngành như Micron Technology, ASML hay Samsung Electronics... cũng đang đầu tư vào các cơ sở sản xuất hoặc nghiên cứu tại Nhật Bản do bị thu hút bởi lực lượng lao động lành nghề, dịch vụ đáng tin cậy và chính sách hỗ trợ hẫu hĩnh của đất nước này.
Đáng chú ý, năm 2023, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản đã công bố Đạo luật Ngoại hối và Ngoại thương sửa đổi, bổ sung 23 hạng mục thiết bị sản xuất chip vào danh sách xuất khẩu bị kiểm soát. Theo Nikkei, những quy định sửa đổi này có hiệu lực pháp luật quy định 23 mặt hàng mới được bổ sung vào Đạo luật và sẽ yêu cầu giấy phép xuất khẩu riêng. Theo Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản (METI), 23 danh mục bao gồm thiết bị làm sạch wafer, tạo màng, xử lý nhiệt, phơi sáng, khắc và kiểm tra. METI lưu ý, những thiết bị liên quan đến tia cực tím (EUV) và bộ nhớ xếp chồng 3D cũng phải có giấy phép xuất khẩu.
3. Hàn Quốc thông qua luật mở rộng ưu đãi thuế cho ngành sản xuất Chíp
Nền kinh tế thứ 4 châu Á phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu chất bán dẫn. Tuy nhiên, số liệu xuất khẩu suy giảm mạnh thời gian gần đây do ảnh hưởng của suy thoái toàn cầu trong lĩnh vực này. “Đạo luật về chip của Hàn Quốc” với các khoản giảm thuế lớn hơn đối với các khoản đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn để giảm bớt gánh nặng cho các nhà sản xuất chip Hàn Quốc đang cạnh tranh trong cuộc chạy đua vũ trang chip toàn cầu.
Đạo luật Thuế đặc biệt được Quốc hội Hàn Quốc thông qua nhằm tăng cường hỗ trợ ngành công nghiệp bán dẫn bằng cách mở rộng ưu đãi thuế cho các nhà sản xuất chip và các ngành công nghiệp chiến lược khác. Đạo luật Thuế đặc biệt (K-Chips) tập trung vào việc tăng tỷ lệ tín dụng thuế với các công ty đầu tư cơ sở vật chất vào các ngành chiến lược quốc gia, bao gồm chất bán dẫn, pin thứ cấp và ôtô điện.
Theo đó tỷ lệ tín dụng thuế đối với các tập đoàn sẽ tăng từ 8% hiện nay lên 15%, trong khi tỷ lệ đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ tăng từ 16% lên 25%. Các doanh nghiệp cũng được cắt giảm thêm 10% thuế đối với số tiền đầu tư tăng thêm so với mức đầu tư bình quân của 3 năm trước đó.
Theo Viện Nghiên cứu Kinh tế Hàn Quốc, 10 nhà sản xuất chip hàng đầu của Hàn Quốc sẽ tiết kiệm tới 360 tỷ won (277 triệu USD) nếu tỷ lệ khấu trừ thuế tăng thêm 1 điểm phần trăm. Samsung gần đây đã thông báo rằng họ sẽ đầu tư khoảng 300 nghìn tỷ won vào việc xây dựng một cụm chip khổng lồ với năm nhà máy sản xuất chip tiên tiến ở Yongin, tỉnh Gyeonggi vào năm 2042. SK hynix hiện cũng đang làm việc để thành lập một cụm bán dẫn ở cùng thành phố, đầu tư khoảng 120 nghìn tỷ won.
4. Chính sách ưu đãi đặc biệt cho công nghệ phát triển ngành chíp bán dẫn của Đài Loan (Trung Quốc)
Thực tế cho thấy cơ chế hợp tác chặt chẽ giữa các đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và chính quyền trong nhiều chục năm qua đưa ngành bán dẫn Đài Loan lên hàng đầu thế giới. Đài Loan hiện cung cấp hơn một nửa số chip bán dẫn cho toàn cầu. Với các chất bán dẫn tiên tiến nhất, Đài Loan chiếm 92% sản lượng, theo thống kê của Boston Consulting.
Ảnh minh họa
Mô hình phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của Đài Loan, trong đó có đào tạo nhân lực, dựa trên 4 trục: chính quyền, công ty, trường đại học, các viện nghiên cứu và phát triển (R&D). Bốn thành tố này hỗ trợ, nâng đỡ và giải quyết các vấn đề của nhau.
Doanh nghiệp đặt hàng viện nghiên cứu, trường đại học tìm kiếm các giải pháp trong sản xuất, tuyển dụng sinh viên từ các trường. Viện nghiên cứu cung cấp các khóa học nâng cao, đào tạo tay nghề cho lao động tại doanh nghiệp. Các trường đại học gửi sinh viên đến thực tập tại hai nơi này. Chính quyền đứng ở giữa, đóng vai trò kết nối, điều phối, đưa ra chiến lược phát triển tổng thể và cung cấp ngân sách. Đến năm 2023, gần 400.000 sinh viên các nhóm ngành liên quan trực tiếp và gián tiếp đến lĩnh vực bán dẫn, được tiếp cận và hưởng lợi từ mô hình này.
Đặc biệt mới đây, các nhà lập pháp ở Đài Loan đã đưa ra các ưu đãi mới cho các nhà sản xuất chip Đài Loan ở nước này. Theo luật mới, các nhà sản xuất chất bán dẫn có thể yêu cầu hoàn lại 25% chi phí nghiên cứu và phát triển (R&D) hàng năm dưới dạng tín dụng thuế mỗi năm và 5% chi phí vốn hàng năm cho thiết bị xử lý tiên tiến. Khoản tín dụng thuế 25% cho R&D là đáng kể. Đóng khung những con số này là chi tiêu cho R&D ở Đài Loan đạt 11,7 tỷ đô la vào năm 2021, theo báo cáo của thời gian EE. Con số này chiếm khoảng 14,4% chi tiêu R&D toàn cầu của ngành trong năm đó. Mục tiêu là khuyến khích các xưởng đúc chip trong nước như TSMC tiếp tục hoạt động tại quốc gia này. Nó cũng sẽ giảm giá mua máy in thạch bản cực tím, cần thiết để sản xuất chip tiên tiến nhất thế giới được sử dụng trong mọi thứ, từ điện tử tiêu dùng đến hệ thống phòng thủ quân sự cao cấp.
Đài Loan đã thông qua đạo luật Chips với nhiều ưu đãi mới để tăng khả năng cạnh tranh toàn cầu trong lĩnh vực bán dẫn, đặc biệt khi các chính phủ lớn đang chạy đua để đưa hoạt động sản xuất chip về nước. Đặc biệt, trong đó cho phép các công ty chips địa phương chuyển 25% chi phí nghiên cứu và phát triển hằng năm thành tín dụng thuế, một phần trong nỗ lực giữ công nghệ bán dẫn tiên tiến ở quê nhà và duy trì vị trí dẫn đầu về công nghệ.
Một số đề xuất xây dựng chính sách pháp luật phát triển ngành chíp bán dẫn của Việt Nam
Với sự cạnh tranh mạnh mẽ của các nước phát triển về công nghệ chíp bán dẫn trong thời gian qua và trước nhu cầu không thể thiếu chip bán dẫn trong các sản phẩm của kỷ nguyên chuyển đổi số, Việt Nam cần nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm chính sách của các quốc gia, xây dựng kế hoạch, chiến lược dài hạn, trung hạn về phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, từng bước tiếp cận tham gia vào các khâu, chuỗi sản xuất của ngành công nghiệp bán dẫn, tăng cường hợp tác quốc tế để đảm bảo trong tương lai 10-20 năm tới không bị nằm ngoài xu thế phát triển và bị động trong ngành công nghiệp quan trọng hàng đầu thế giới.
Thủ tướng Phạm Minh Chính thăm công ty sản xuất chíp bán dẫn tại Bắc Giang
Gần đây nhất, tháng 4/2024, chủ trì Hội nghị về phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn cần 5 trụ cột, trong đó có trụ cột về nguồn nhân lực.
Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, xác định công nghiệp bán dẫn là ngành công nghệ cao, được ưu tiên. Chính phủ giao các bộ, ngành liên quan phối hợp xây dựng Đề án phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030; xây dựng Chiến lược Phát triển ngành bán dẫn Việt Nam đến năm 2030. Trước đó, tại Kết luận số 64-KL/TW ngày 18/10/2023 của Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII đã yêu cầu "Tập trung đào tạo 50.000 - 100.000 nhân lực chất lượng cao cho ngành sản xuất chíp bán dẫn đến năm 2025 và năm 2030".
Được biết, Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đang gấp rút nghiên cứu, phối hợp với các chuyên gia trong và ngoài nước, tập đoàn tư vấn Quốc tế để góp ý hoàn thiện nội dung cho Dự thảo Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045;
Theo Bộ trưởng Bộ Thông tin và truyền thông Nguyễn mạnh Hùng: Công nghiệp chíp bán dẫn cũng là cốt lõi của công nghiệp chuyển đổi số. Công nghiệp chuyển đổi số là thị trường lớn nhất của chip bán dẫn. Năm 2024 là năm đầu tiên Việt Nam thực hiện chiến lược quốc gia về phát triển công nghiệp bản dẫn. Công nghiệp bán dẫn là ngành công nghiệp nền tảng và là ngành công nghiệp trọng yếu quốc gia trong 30 - 50 năm tới.
Ngành công nghiệp bán dẫn thế giới đã phát triển rất cao và đã có sự phân công trình độ công nghệ khác nhau giữa các quốc gia. Do đó Việt Nam cần có chính sách thu hút đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp bán dẫn, hợp tác với nước ngoài, mục tiêu và lợi ích của đối tác là những yếu tố cần cân nhắc để xây dựng phương án hợp tác đầu tư, chuyển giao công nghệ phù hợp. Để thu hút đầu tư cần đánh giá lựa chọn giữa các hình thức (đầu tư FDI, liên doanh hay chuyển giao toàn bộ công nghệ…) để Việt Nam có thể từng bước nắm bắt, làm chủ và phát triển được công nghệ trong ngành bán dẫn.
Từ nghiên cứu những kinh nghiệm chính sách thành công của Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), chúng tôi có một số đề xuất sau:
1. Việt Nam nên nghiên cứu và xây dựng các chính sách thu hút đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn theo hình thức công - tư, hỗ trợ các tập đoàn, công ty tư nhân lớn có tiềm lực như Viettel, FPT, Vingroup… xây dựng nhà máy chip bán dẫn. Trong đó, tập trung tăng cường đầu tư cho R&D; hợp tác nghiên cứu với nước ngoài; nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ, đào tạo chuyên gia kĩ thuật cao; tập hợp, thu hút sự tham gia của chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài trong tham vấn chính sách, tham gia trực tiếp vào các dự án nghiên cứu - sản xuất chip bán dẫn.
2. Sớm ban hành các chính sách, pháp luật phù hợp với thực tế hoạt động của doanh nghiệp, để các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư lĩnh vực vi mạch hay các doanh nghiệp ở Việt Nam đang hoạt động trực tiếp làm về lĩnh vực vi mạch bất kể lớn hay nhỏ đều dễ dàng nhận được ưu đãi từ các chính sách thuế và hạ tầng của Chính phủ.
Về chính sách thuế, Việt Nam nên tham khảo “Đạo luật về chip của Hàn Quốc” với các khoản giảm thuế lớn hơn đối với các khoản đầu tư vào ngành công nghiệp bán dẫn để giảm bớt gánh nặng , thu hút DN đầu tư sản xuất chip.
3. Để đáp ứng được nhu cầu nguồn nhân lực có trình độ cao để tận dụng được mối quan hệ hợp tác với các quốc gia có công nghiệp bán dẫn phát triển, về ngắn hạn, Việt Nam cần xem xét sửa đổi luật để cho phép nhân lực cao nước ngoài vào làm việc, và xây dựng cơ chế quản lý riêng cho lĩnh vực công nghệ cao để kịp đón nhận được làn sóng đầu tư. Đề án phát triển nguồn nhân lực phát triển công nghiệp bán dẫn của Việt Nam không thể thiếu nguồn nhân lực cao về tư pháp, pháp lý, chính sách. Hệ thống giáo dục và đào tạo của Việt Nam cần được đổi mới để đào tạo ra những kỹ sư chất lượng cao để phát triển công nghiệp bán dẫn nước nhà trong tương lai gần.
4. Về mô hình phát triển ngành công nghiệp bán dẫn, theo chúng tôi, Việt Nam nên tham khảo kinh nghiệm của Đài Loan ( Trung Quốc), trong đó có đào tạo nhân lực, dựa trên 4 trục: chính quyền, công ty, trường đại học, các viện nghiên cứu và phát triển (R&D). Bốn thành tố này hỗ trợ, nâng đỡ và giải quyết các vấn đề của nhau.
Doanh nghiệp đặt hàng viện nghiên cứu, trường đại học tìm kiếm các giải pháp trong sản xuất, tuyển dụng sinh viên từ các trường. Viện nghiên cứu cung cấp các khóa học nâng cao, đào tạo tay nghề cho lao động tại doanh nghiệp. Các trường đại học gửi sinh viên đến thực tập tại hai nơi này. Chính quyền đứng ở giữa, đóng vai trò kết nối, điều phối, đưa ra chiến lược phát triển tổng thể và cung cấp ngân sách.
5. Mới đây, tại Hội nghị Thủ tướng Chính phủ gặp mặt cộng đồng doanh nghiệp FDI và Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam thường niên, ông Phùng Việt Thắng, đại diện Intel Việt Nam đã đưa ra 3 ý kiến đóng góp cũng rất đáng lưu tâm. Theo đó đại diện Intel nhấn mạnh về giải pháp xây dựng nguồn nhân lực cho công nghiệp bán dẫn và phát triển AI tại Việt Nam nhanh chong hơn. Cũng theo đại diện Intiel, để phát triển nhanh hơn, Việt Nam nên quan tâm đến Đạo luật CHIPS và Khoa học của Hoa Kỳ như một nguồn lực , kinh nghiệm quan trọng để hỗ trợ Việt Nam trong việc phát triển ngành công nghiệp chíp bán dẫn.
6. Ngoài ra, theo chúng tôi, Việt Nam cũng nên tham khảo Hai trụ cột chính sách quan trọng trong phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của Nhật Bản
Theo Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện NQ 41 – NQ/TW ( Nghị quyết của Bộ Chính trị về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới ) , Chính phủ, Bộ ngành sẽ rà soát sửa đổi bổ sung, nghiên cứu xây dựng mới các chính sách, luật sau: Sửa đổi Luật Khoa học và Công nghệ; Nghiên cứu, đề xuất xây dựng Dự án Luật Công nghiệp trọng điểm; Hoàn thiện thể chế, hành lang pháp lý cho phát triển kinh tế số; Xây dựng và hoàn thiện Chiến lược quốc gia về phát triển ngành công nghiệp bán dẫn; ……
