Từ đại án Việt Á: Kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số cơ chế, chính sách pháp luật

Cơ quan điều tra (C03) Bộ Công an đã ban hành Kết luận điều tra "đại án" Việt Á” và đề nghị truy tố 38 bị can

Bắt tay cấu kết “ công – tư”, thu lợi bất chính 1.200 tỉ đồng

Cơ quan điều tra Bộ Công an (C03) đã ban hành Kết luận điều tra "đại án Việt Á” và đề nghị truy tố 38 bị can về các tội: về các tội "Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng", "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí", "Tham ô tài sản," "Nhận hối lộ", “Đưa hối lộ”và "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ.". Đáng chú ý, trong số này có 3 cựu Ủy viên Trung ương Đảng gồm các ông: Nguyễn Thanh Long (cựu Bộ trưởng Bộ Y tế), Chu Ngọc Anh (cựu Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, cựu Chủ tịch UBND TP Hà Nội) và Phạm Xuân Thăng (cựu Bí thư Hải Dương).

Nghiên cứu vụ án này cho thấy các đối tượng đã sử dụng nhiều chiêu thức, thủ đoạn tinh vi để trục lợi trái pháp luật 1.200 tỉ đồng:

1. Thông đồng móc ngoặc công - tư , chiếm đoạt đề tài nghiên cứu khoa học của nhà nước

Đây là thủ đoạn chính mà các đối tượng sử dụng để Việt Á có thể tham gia sâu vào quá trình nghiên cứu đề tài khoa học của nhà nước để từ đó chiếm đoạt, sử dụng, khai thác kết quả nghiên cứu của đề tài, dù Việt Á chỉ là một công ty  kinh doanh buôn bán máy móc thiết bị và phụ tùng máy khác, sản xuất hóa chất cơ bản.

Theo đó, đầu năm 2020, dịch Covid-19 bùng phát tại Vũ Hán (Trung Quốc), thực hiện chủ trương của Chính phủ và Bộ KH&CN, Học viện Quân y đã giao Viện nghiên cứu Y dược tiến hành nghiên cứu, chế tạo kit xét nghiệm, kinh phí được Bộ KH&CN cấp từ ngân sách (18,89 tỷ đồng) kết quả nghiên cứu thuộc sở hữu Nhà nước và hợp đồng thực hiện đề tài kết quả nghiên cứu phải được bàn giao lại cho Bộ KH&CN.

Tuy nhiên, để có tên trong thành phần tham gia nghiên cứu, sản xuất kít xét nghiệm, Phan Quốc Việt đã thông đồng với Trịnh Thanh Hùng Phó Vụ trưởng Vụ KH&CN các ngành kinh tế kỹ thuật thuộc Bộ KH&CN để Công ty Việt Á tham gia nghiên cứu, được sử dụng, khai thác kết quả nghiên cứu đề tài, lập hồ sơ đăng ký gửi Bộ Y tế.

Cụ thể, Hùng đã yêu cầu Sơn - Phó Giám đốc Viện nghiên cứu Y dược trong đề xuất của Học viện Quân y phải đưa Công ty Việt Á là đơn vị tham gia phối hợp nghiên cứu, chế tạo kít xét nghiệm. Theo yêu cầu của ông Hùng, ngày 31/1/2020, Học viện Quân y đề xuất Việt Á là đơn vị phối hợp nghiên cứu, chế tạo kit test.

Sau quy trình nghiên cứu test thành công, Hùng bị cáo buộc tác động để Học viện Quân y có văn bản nghiệm thu kết quả giai đoạn 1 của đề tài. Hội đồng tư vấn đánh giá nghiệm thu cấp quốc gia sau đó nghiệm thu giai đoạn 1 và đề nghị Bộ Y tế cấp phép, không nêu đề nghị cấp phép sử dụng cho Công ty Việt Á, song Chủ tịch Việt Á vẫn sử dụng biên bản nghiệm thu này để lập hồ sơ đề nghị Bộ Y tế cấp số đăng ký lưu hành test xét nghiệm cho Việt Á.

Sau đó, Phan Quốc Việt đã dùng tiền để nhờ ông Nguyễn Văn Trịnh (Thư ký Phó Thủ tướng), Nguyễn Thanh Long, Bộ trưởng Bộ Y tế; Nguyễn Huỳnh (Thư ký ông Long) can thiệp tác động nhằm đẩy nhanh việc đăng ký lưu hành chính thức kit xét nghiệm Covid-19 cho Công ty Việt Á.

Từ đây, các đối tượng đã “ thành công” trong việc biến test xét nghiệm từ sản phẩm nghiên cứu thuộc sở hữu Nhà nước do Bộ KH&CN quản lý thành tài sản thuộc sở hữu của Công ty Việt Á, trái quy định pháp luật.

2. Bắt tay nhau nâng khống giá trị thành phẩm, đẩy giá bán:

Để có thể bán kít xét nghiệm của Việt Á với giá cao hơn rất nhiều lần so với giá thực tế cho các đơn vị, địa phương, Phan Quốc Việt đã tìm các nâng khống giá hiệp thương của Bộ Y tế, từ đó tạo ra mặt bằng giá chung.

Theo kết luận của cơ quan điều tra, giá sản xuất 1 test xét nghiệm là 143.461 đồng (bao gồm toàn bộ chi phí hợp lý, hợp lệ và lợi nhuận định mức 5%). Thế nhưng Phan Quốc Việt đã nâng khống giá trị nguyên vật liệu đầu vào trong cơ cấu đơn giá đưa ra để hiệp thương và được Bộ Y tế xác định giá 470.000 đồng/test.

Khi tổ chức hiệp thương gia, hồ sơ hiệp thương của Bộ Y tế còn thiếu Bảng chi tiết yếu tố hình thành giá, Công ty Việt Á thiếu các căn cứ tính giá. Dù vậy, Nguyễn Nam Liên (cựu Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính - Bộ Y tế) vẫn thực hiện hiệp thương giá test xét nghiệm với Công ty Việt Á và Bộ trưởng Y tế vẫn quyết định thống nhất giá hiệp thương với Công ty Việt Á 470.000 đồng/test không có căn cứ, trái quy định.

Khi Bộ Y tế kiểm tra giá hiệp thương, xác định Công ty Việt Á thay đổi nguyên vật liệu sản xuất so với hồ sơ đăng ký lưu hành nhưng Bộ Y tế không ra kết luận kiểm tra, không kiến nghị biện pháp xử lý. Sự "bao che" này giúp Công ty Việt Á tiếp tục sử dụng giá hiệp thương trước đó, tạo mặt bằng giá cao để bán cho các đơn vị, địa phương.

3. Dùng “quân xanh”, thao túng đấu thầu, độc quyền cung cấp kít xét nghiệm cho các địa phương:

Quá trình Công ty Việt Á sản xuất và tiêu thụ kit test Covid-19, với mục đích để Công ty Việt Á được thuận lợi trong việc tiêu thụ kit test thu lời bất chính, Phan Quốc Việt trực tiếp hoặc chỉ đạo 7 nhân viên phụ trách vùng của Công ty Việt Á liên hệ làm việc và thỏa thuận, thống nhất với lãnh đạo, cán bộ các công ty trung gian theo hình thức bán cho các đơn vị, cơ sở y tế qua công ty trung gian; hoặc liên hệ các lãnh đạo, cán bộ các đơn vị, cơ sở y tế để Công ty Việt Á giao kit test và các thiết bị, vật tư y tế khác cho các đơn vị, cơ sở y tế sử dụng trước.

Bước tiếp theo là sẽ thông đồng để hợp thức hồ sơ đấu thầu, ký hợp đồng để đơn vị, cơ sở y tế thanh quyết toán, chuyển tiền cho Công ty Việt Á và công ty trung gian theo đơn giá do Công ty Việt Á, công ty trung gian đưa ra.

Trong đó, báo giá do Công ty Việt Á, công ty trung gian đưa ra là giá thấp nhất để lãnh đạo, cán bộ các đơn vị, cơ sở y tế sử dụng đưa vào hồ sơ dự toán, hồ sơ đấu thầu theo các hình thức đấu thầu rộng rãi, chào thầu qua mạng hoặc chỉ định thầu thông thường hay chỉ định thầu rút gọn.

Cơ quan điều tra khẳng định, việc này không đảm bảo nguyên tắc khách quan, minh bạch trong đấu thầu, vi phạm các điều cấm trong đấu thầu.

4. Thao túng quan chức bằng thủ đoạn quà cáp cảm ơn, chia hoa hồng, hối lộ tiền tỷ:

Có thể khẳng định xuyên suốt cả quá trình phạm tội của Phan Quốc Việt và đồng phạm đều thấy sự cấu kết công – tư. Phan Quốc Việt đã dùng thủ đoạn quà cáp cảm ơn, chia hoa hồng, hối lộ tiền tỷ các quan chức để “đánh gục” các quan chức giúp sức cho hắn và đồng phạm thực hiện hành vi thu lợi bất chính với số tiền lên tới 1.200 tỉ đồng

Ảnh minh họa

Để thuận lợi tham gia phối hợp thực hiện đề tài nghiên cứu, sản xuất test xét nghiệm sau đó chiếm đoạt, sử dụng, khai thác kết quả nghiên cứu của đề tài, Phan Quốc Việt đã được giúp sức hỗ trợ của một số lãnh đạo, cựu lãnh đạo tại Bộ Khoa học và Công nghệ, trong đó có cả cựu bộ trưởng Chu Ngọc Anh.

Theo cơ quan điều tra, ông Chu Ngọc Anh, với vai trò bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, dù biết rõ quyền sở hữu, quyền sử dụng kết quả nghiên cứu đề tài thuộc Nhà nước, song vẫn để Bộ tổ chức họp báo, ra thông cáo báo chí về kết quả nghiên cứu và cấp phép test xét nghiệm là sản phẩm của đề tài cho Công ty Việt Á.

Hay như, để được cấp số đăng ký lưu hành, cũng như thuận lợi nâng khống giá bán kít xét nghiệm, Phan Quốc Việt đã được giúp sức hỗ trợ một số lãnh đạo, cựu lãnh đạo tại Bộ Y tế, trong đó đặc biệt là ông Nguyễn Thanh Long, cựu Bộ trưởng Bộ Y tế đã can thiệp tác động nhằm đẩy nhanh việc đăng ký lưu hành chính thức cũng như bao che nâng khống giá trị thành phẩm, tạo mặt bằng giá bán kít xét nghiệm.

Để có thể thao túng quan chức, Phan Quốc Việt không tiếc tiền để chi quà cảm ơn, hối lộ. Theo kết luận điều tra, tổng số tiền Việt chi cho các đối tượng cán bộ, quan chức lên đến 3,45 triệu USD. Trong đó, đưa hối lộ cựu bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long 2,25 triệu USD; chi quà cảm ơn Cựu bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh 200.000 USD , hối lộ cựu Bí thư Hải Dương hàng tỉ đồng và hối lộ nhiều cán bộ khác như: cựu thư ký bộ trưởng Y tế Nguyễn Huỳnh, Phạm Duy Tuyến, cựu giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) Hải Dương; Trịnh Thanh Hùng, cựu phó vụ trưởng Vụ Khoa học - Công nghệ các ngành kinh tế kỹ thuật, Bộ KH&CN…

Đáng chú ý, trong quá trình tiêu thụ, đưa kít xét nghiệm vào các đơn vị, cơ sở y tế các địa phương, để nhận được sự giúp sức Phan Quốc Việt còn thỏa thuận chia phần trăm hoa hồng ngoài hợp đồng cho lãnh đạo, cán bộ các đơn vị, cơ sở y tế.

Kiến nghị

Từ những nghiên cứu và phân tích nêu trên, chúng tôi cho rằng để ngăn chặn những thủ đoạn phạm tội cũng như để không còn xảy ra những vụ án tương tự trong tương lai, các cơ quan chức năng cần thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ, trong đó:

1. Cần sớm xây dựng, ban hành và thực thi các cơ chế về kiểm soát quyền lực. Mọi quyền lực của người có chức vụ, quyền hạn đều phải được kiểm soát chặt chẽ từ bên trong và kiểm soát từ bên ngoài bằng các cơ chế và quy định rõ ràng, cụ thể. Đặc biệt, trong công tác cán bộ phải đánh giá đúng khả năng công tác, phẩm chất đạo đức của mỗi cán bộ để sắp xếp, phân công, chuyển đổi vị trí công tác, ràng buộc chặt chẽ trách nhiệm với quyền hạn…

2. Tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật, xóa bỏ cơ chế "xin -cho". Đặc biệt, hoàn thiện các quy định về quản lý tài sản công, thực hiện, chuyển giao đề tài, nhiệm vụ khoa học tài trợ bằng ngân sách nhà nước… theo hướng tất cả các đề tài, nhiệm vụ khoa học tài trợ bằng ngân sách nhà nước cần đấu thầu thực hiện triển khai; Việc chuyển giao sử dụng kết quả nghiên cứu của các đề tài, nhiệm vụ khoa học tài trợ bằng ngân sách nhà nước phải thực hiện theo hướng đấu giá quyền sử dụng… Bởi thực tế hiện nay, những nhiệm vụ này vẫn thực hiện dựa trên cơ chế giao khoán, ký hợp đồng và thỏa thuận chuyển giao… điều này dễ nảy sinh cơ chế "xin -cho", không đảm bảo công khai, minh bạch, chặt chẽ và môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng và công bằng.

3. Liên quan đến hoạt động đấu thầu, mua sắm công, đặc biệt là đấu thầu mua sắm thiết bị, sinh phẩm y tế tại các cơ sở y tế, bệnh viện nhà nước… hầu hết những bất cập, lỗ hổng của quy định pháp luật đều đã được các cơ quan chức nhận diện và đã kiến nghị khắc phục sửa đổi bổ sung theo như Luật Đấu thầu (sửa đổi), Luật Giá (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ Năm vừa qua và tới đây là  nhiều đạo luật liên quan khác… Các luật sửa đổi bổ sung mới sẽ tạo lập hành lang pháp lý mới, hiệu quả hơn trong đấu thầu, bịt kín những kẽ hở lớn của pháp luật đang tạo điều kiện thuận lợi để cho các đối tượng lợi dụng, “lách luật” để trục lợi từ hoạt động đấu thầu, mua sắm công trong thời gian qua, trong đó có đấu thầu mua sắm thiết bị, sinh phẩm y tế tại các cơ sở y tế, bệnh viện nhà nước.

4. Mặc dù vậy, chúng tôi cho rằng để ngăn chặn những tiêu cực trong đấu thầu, mua sắm công trong thời gian tới, không chỉ hoàn thiện chính sách pháp luật đã đủ mà cần phải có những biện pháp song song khác. Bởi dù pháp luật có kín kẽ đến mấy thì cũng rất khó để ngăn chặn hết được những đối tượng liều lĩnh, cố tình vi phạm pháp luật để thu lợi bất chính. Cụ thể cần tăng cường các hoạt động giám sát của xã hội, của các tổ chức xã hội.. đặc biệt giám sát của báo chí đối với hoạt động đấu thầu mua sắm chi tiêu công.

5. Cuối cùng cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng chống tham nhũng, tiêu cực. Trong đó, hoàn thiện các quy định về kê khai tài sản cán bộ công chức, tăng cường cơ chế giám sát của xã hội; bổ sung quy định về xử lý tài sản không rõ nguồn gốc hoặc không giải trình hợp lý; sửa đổi Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự theo hướng: xử lý, thu hồi tài sản tăng thêm không giải trình được nguồn gốc và hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp, nhận quà biếu; tăng nặng các chế tài pháp lý, từ xử lý kỷ luật, xử lý hành chính cho đến xử lý hình sự, bảo đảm tính nghiêm khắc và đủ sức răn đe hơn nữa đối với các hành vi vi phạm…