Toàn cảnh Phiên họp
Phân quyền, phân cấp cho địa phương: Cần rõ nội dung, phạm vi và nhiệm vụ
Trình bày tóm tắt Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nêu rõ, việc sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương nhằm quán triệt Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết số 18-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII và Nghị quyết số 27-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, nhất là xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ Nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại.
Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) gồm 07 chương, 59 điều (giảm 84 điều so với Luật hiện hành). Trong đó, dự thảo luật có các quy định rõ về phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền giữa chính quyền địa phương các cấp; Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp; Về mô hình tổ chức chính quyền địa phương; Về cơ cấu tổ chức và hoạt động của HĐND, UBND các cấp; Tổ chức đơn vị hành chính, thành lập, giải thể, nhập chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính...
Dự thảo Luật quy định khi phân quyền, phân cấp nhiệm vụ, quyền hạn cho chính quyền địa phương phải bảo đảm: Xác định rõ nội dung và phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn mà chính quyền địa phương được quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả; Không trùng lặp, chồng chéo về nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cơ quan và giữa các cấp chính quyền địa phương; Phải phù hợp với điều kiện, đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt và khả năng, điều kiện thực hiện nhiệm vụ của chính quyền địa phương các cấp; Kiểm soát quyền lực và quy định trách nhiệm giám sát, kiểm tra của cơ quan nhà nước cấp trên.
Dự thảo luật quy định rõ chủ thể phân cấp và chủ thể nhận phân cấp; Trách nhiệm của cơ quan phân cấp trong việc bảo đảm các điều kiện để thực hiện việc phân cấp; Cơ quan nhận phân cấp chịu trách nhiệm hoàn toàn về kết quả thực hiện nhiệm vụ được phân cấp nếu cơ quan phân cấp đã bảo đảm các điều kiện theo quy định. Quy định này nhằm tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan trong phạm vi thẩm quyền của mình rà soát và đẩy mạnh việc thực hiện phân cấp thẩm quyền kèm theo các điều kiện bảo đảm thực hiện.
Về uỷ quyền, dự thảo Luật quy định theo hướng quy định cụ thể các chủ thể được uỷ quyền và chủ thể nhận uỷ quyền; Quy định rõ yêu cầu của việc uỷ quyền; Quy định cụ thể trách nhiệm của cơ quan uỷ quyền và cơ quan nhận uỷ quyền trong việc thực hiện nhiệm vụ uỷ quyền. Quy định này nhằm bảo đảm việc uỷ quyền được tiến hành chặt chẽ, có cơ chế kiểm soát và tránh việc uỷ quyền tràn lan.
Mở rộng mô hình chính quyền đô thị
Liên quan đến mô hình tổ chức chính quyền địa phương, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, dự thảo luật quy định theo hướng mở rộng việc áp dụng mô hình chính quyền đô thị tại quận của thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng để áp dụng cho tất cả các quận của thành phố trực thuộc trung ương.
Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà
Đồng thời, lần sửa đổi này cũng mở rộng việc áp dụng mô hình chính quyền đô thị tại phường của thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng để áp dụng cho tất cả các đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương.
Đối với đơn vị hành chính ở hải đảo sẽ tổ chức phù hợp với quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện địa lý, dân cư, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh do Uỷ ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, tổ chức chính quyền địa phương do Quốc hội quy định khi thành lập.
Về việc mở rộng phạm vi không tổ chức HĐND ở các xã thuộc thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Pháp luật cho rằng quy định như dự thảo luật là phù hợp.
“Có ý kiến đề nghị cần lý giải cặn kẽ, có tính thuyết phục hơn việc mở rộng này bởi đây là vấn đề có tác động, ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện các thiết chế về dân chủ ở địa phương”, ông Tùng nêu.
Nâng quyền chủ tịch UBND
Đáng lưu ý, về tổ chức và hoạt động của UBND, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị quy định thống nhất theo hướng làm việc theo chế độ thủ trưởng. Chủ tịch UBND là người đứng đầu UBND, chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp, trước cơ quan nhà nước cấp trên và trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của UBND.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu tại phiên họp
Tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn lưu ý, việc sửa luật phải đồng bộ với Luật Tổ chức Chính phủ và các luật khác. Do vậy, với các quy định mới, khi sửa đổi phải cân nhắc kỹ, đảm bảo không trái với Hiến pháp. Việc thí điểm không có HĐND ở quận, huyện vẫn chưa có tổng kết, đánh giá, vì thế cũng không nên vội vàng. Nếu quy định không tổ chức HĐND xã trong đô thị, cũng chỉ nên thí điểm.
Về mô hình tổ chức và hoạt động của UBND, theo Chủ tịch Quốc hội, thẩm quyền chung là tập thể, thẩm quyền riêng là chủ tịch UBND, nếu nâng quyền của chủ tịch UBND sẽ hợp lý hơn và không nên bỏ “chế độ tập thể”. “Có nhiều điểm mới, rất hay nhưng cũng phải phù hợp”, Chủ tịch Quốc hội nêu.
Về đề xuất này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho rằng, sau thời gian thí điểm, sơ kết cho thấy hiệu quả tốt, có tác động tích cực. “Xã trong đô thị không tổ chức hội đồng nhân dân thì có tác động gì? Về chính sách sẽ không ảnh hưởng. Việc nhất quán theo một mô hình sẽ tốt hơn. Đây là đổi mới có tính đột phá cho sự phát triển cũng như phương thức quản lý và phù hợp với xu thế chung”, ông Tùng nêu.
Tiếp thu các ý kiến tại phiên họp, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình cho biết, đề xuất không tổ chức HĐND ở xã trong đô thị xuất phát từ gợi ý của Ủy ban Pháp luật và sự đồng tình ủng hộ của thành phố Hà Nội.
Với mô hình "chế độ thủ trưởng", cả thông lệ quốc tế và thực tiễn tổ chức, chúng ta cũng đã thành công. Điều này góp phần đề cao trách nhiệm của chủ tịch UBND, ít phải đi xin ý kiến lòng vòng, chờ đến khi họp HĐND sẽ mất đi cơ hội.
Đề nghị quy định thống nhất về tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân
Về mô hình tổ chức chính quyền địa phương, Thường trực Ủy ban Pháp luật cơ bản tán thành với đề xuất của Chính phủ về việc điều chỉnh tổ chức mô hình chính quyền địa phương, cấp chính quyền địa phương ở từng loại đơn vị hành chính phù hợp với địa bàn đô thị, nông thôn, miền núi, hải đảo. Về việc mở rộng phạm vi không tổ chức HĐND ở các xã thuộc thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương, đa số ý kiến trong Thường trực Ủy ban Pháp luật cho rằng quy định như dự thảo Luật là phù hợp. Có ý kiến đề nghị cần lý giải cặn kẽ, có tính thuyết phục hơn việc mở rộng này bởi đây là vấn đề có tác động, ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện các thiết chế về dân chủ ở địa phương.
Có ý kiến cho rằng, mô hình tổ chức chính quyền địa phương như đề xuất tại dự thảo Luật chưa có sự thống nhất với mô hình tổ chức chính quyền tại thành phố Hà Nội theo quy định của Luật Thủ đô. Do đó, đề nghị Chính phủ thể hiện rõ quan điểm về việc tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội sắp tới nên được tiếp tục thực hiện theo Luật Thủ đô hay sẽ thực hiện thống nhất như các thành phố khác theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương.
Về tổ chức và hoạt động của Ủy ban nhân dân, Thường trực Ủy ban Pháp luật nhận thấy, quy định về tổ chức và hoạt động của UBND như dự thảo Luật chưa thể hiện rõ yêu cầu đổi mới về tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương; chưa có cơ chế để tăng cường tính tự chủ, chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của UBND, chưa phân định rõ phạm vi trách nhiệm giữa Chủ tịch UBND với tập thể UBND, dẫn đến sự phức tạp, thiếu thống nhất trong mô hình tổ chức cơ quan hành chính ở địa phương vì tuy có cùng tên gọi là UBND nhưng UBND ở nơi có HĐND và nơi không tổ chức HĐND lại có nhiệm vụ, quyền hạn, nguyên tắc hoạt động và chế độ trách nhiệm khác nhau.
Vì vậy, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị quy định thống nhất theo hướng cả nơi tổ chức cấp chính quyền địa phương và nơi không tổ chức cấp chính quyền địa phương thì UBND đều được tổ chức theo mô hình cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương làm việc theo chế độ thủ trưởng. Chủ tịch UBND là người đứng đầu UBND, chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp (đối với nơi có tổ chức HĐND), trước cơ quan nhà nước cấp trên và trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của UBND. Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND, các cơ quan chuyên môn, tổ chức, đơn vị trực thuộc (đối với cấp tỉnh, cấp huyện) hoặc công chức ở cấp xã sẽ là bộ phận hợp thành cơ cấu của UBND ở từng cấp.
Về phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền giữa chính quyền địa phương các cấp, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với việc tiếp tục hoàn thiện các quy định về phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương nhằm cụ thể hóa chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đồng thời đề nghị tiếp tục rà soát dự thảo Luật này và dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) để có sự thống nhất trong cách thức quy định các nguyên tắc về phân định thẩm quyền, về phân quyền, phân cấp, ủy quyền, bảo đảm tính đồng bộ, thông suốt cả về chủ thể, đối tượng, phương thức phân cấp, ủy quyền, chế độ trách nhiệm cũng như điều kiện bảo đảm thực hiện phân cấp, ủy quyền...
Đảm bảo tính khái quát, ổn định và khả thi của luật
Phát biểu kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, qua thảo luận, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ và Bộ Nội vụ - cơ quan chủ trì soạn thảo và Thường trực Ủy ban Pháp luật – cơ quan chủ trì thẩm tra đã phối hợp tích cực, khẩn trương nghiên cứu soan thảo, thẩm tra dự án luật để kịp trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến tại Phiên họp này.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu kết luận
Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất phạm vi sửa đổi toàn diện, sự cần thiết, các nội dung cơ bản, tư tưởng sửa đổi luật bảo đảm thể chế kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng về cải cách tổ chức bộ máy về phân cấp, phân quyền và ủy quyền, nâng cao hiệu lực lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành hoạt động của đất nước.
Đối với nội dung về phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền và ủy quyền, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất với dự thảo luật; đồng thời đề nghị giao các cơ quan tiếp tục rà soát thống nhất giữa dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) với dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) và các luật chuyên ngành có liên quan để chỉnh lý các nội dung cho phù hợp.
Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất quy định rõ nhiệm vụ, cơ chế làm việc của Hội đồng nhân dân, của Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp trong dự thảo luật theo hướng khái quát nhưng đủ cụ thể và phân định rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân, cơ chế làm việc của các cấp chính quyền, của từng cơ quan trong hệ thống chính quyền, đảm bảo tính khái quát, ổn định, khả thi của luật.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, đối với 02 vấn đề lớn khác (Vấn đề không tổ chức Hội đồng nhân dân ở xã trong đô thị; Tổ chức mô hình cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương làm việc theo chế độ thủ trưởng thay vì hai mô hình như hiện nay), Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao cho các cơ quan liên quan nghiên cứu, trình tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Quốc hội với Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ thảo luận, trước khi báo cáo cấp có thẩm quyền.
