Hoàn thiện hệ thống pháp luật và giám sát quyền lực: Hai mũi nhọn nhằm thực hiện hiệu quả Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực

Để hiểu rõ hơn về Chiến lược quan trọng này, đồng thời ghi nhận những ý kiến tâm huyết của Đại biểu Quốc hội và chuyên gia hiến kế để hiện thực hóa các mục tiêu của Chiến lược, Phóng viên Tạp chí Pháp lý có cuộc trao đổi với Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Quốc hội khoá XV, TS. Đỗ Đức Hồng Hà và Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an).

Một Phiên họp thường kỳ Chính phủ

Hai vấn đề lớn đặt ra với công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực trong tình hình mới

Phóng viên:  Thời gian qua, công tác PCTN, TC đạt được nhiều kết quả tích cực. Nhiều vụ án đặc biệt lớn được phát hiện và xử lý nghiêm minh. Hai ông có thể chia sẻ cảm nhận về những kết quả của công tác PCTN, TC đã đạt được trong thời gian gần đây.

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Những kết quả đạt được của công tác PCTN, TC thời gian gần đây là rất quan trọng, góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, góp phần quan trọng nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế, tạo động lực mới, khí thế mới để toàn Đảng, toàn dân thực hiện thắng lợi các Nghị quyết của Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an): Tôi đánh giá cao kết quả chống tham nhũng trong thời gian qua. Đặc biệt là từ năm 2016 trở lại đây (khi mà đồng chí Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng trực tiếp làm Trưởng Ban chỉ đạo Trung ương về PCTN, TC) phải nói là cuộc đấu tranh chống tham nhũng đã tạo ra một bước ngoặt mang tính chất đột phá, với nhiều vụ án đặc biệt lớn được phát hiện, xử lý nhiều cán bộ trong đó có cả cán bộ cấp cao (Bộ trưởng, Thứ trưởng; Bí thư, Chủ tịch tỉnh…). Điều này góp phần vào củng cố lòng tin của người dân đối với Đảng - đây là thành công lớn nhất.

Phóng viên: Bên cạnh những kết quả tích cực, hai ông có thể đánh giá về một số hạn chế, khó khăn thách thức của công tác này trong tình hình mới?

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Tôi cho rằng, tham nhũng vẫn là vấn nạn chung của thế giới và khu vực trong thời gian tới, với những diễn biến phức tạp, khó lường. Việt Nam cũng phải đối mặt với rất nhiều thách thức trong PCTN, TC. Tham nhũng ngày càng tinh vi, diễn biến phức tạp; phát sinh nhiều vụ việc có tổ chức, mang tính lợi ích nhóm; tài sản tham nhũng có giá trị lớn, có yếu tố nước ngoài; tham nhũng không chỉ xảy ra trong khu vực nhà nước mà xảy ra ở cả khu vực ngoài Nhà nước, cản trở sự cạnh tranh lành mạnh, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư, kinh doanh.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an): Trước hết, phải khẳng định rằng tham nhũng là căn bệnh cố hữu của mọi nhà nước, có nhà nước là có tham nhũng. Trong đó, Việt Nam chúng ta không ngoại lệ và nó chỉ khác nhau ở mức độ, quy mô, tính chất.

Có thể nhận định nguyên nhân khách quan là kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế là hai vấn đề mới xuất hiện song song. Trong khi đấy bộ máy nhà nước của ta chưa theo kịp các yêu cầu của kinh tế thị trường, yêu cầu của hội nhập. Hệ thống luật pháp rất chậm trễ trong việc thích nghi với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế - đấy là nguyên nhân cơ bản.

Kinh tế thị trường đòi hỏi một đội ngũ quan chức, công chức vừa giỏi chuyên môn trong điều kiện mới và vừa phải liêm khiết. Hội nhập quốc tế cũng vậy. Chúng ta chuẩn bị không kịp về luật pháp, chuẩn bị không kịp về cơ chế, chính sách, đặc biệt là chuẩn bị không kịp về con người và như vậy đã tạo ra một khoảng hở, khoảng trống rất lớn về quyền lực.

Trong cơ chế thị trường sẽ giao cho quan chức, công chức rất nhiều quyền lực, khác với thời kỳ bao cấp trước đây. Nhưng hệ thống giám sát quyền lực lại lỏng lẻo. Về chính trị học quyền lực giao đến đâu thì giám sát đến đấy, quyền lực không được giám sát sẽ tha hóa và tha hoá sẽ tham nhũng… Truy nguyên cuối cùng phải nói rằng, nguyên nhân cơ bản chủ yếu của tham nhũng là quyền lực không được giám sát chặt chẽ.

Từ thực tế đó, tôi thấy có hai vấn đề lớn đặt ra, cần phải giải quyết đối với công tác PCTN, TC trong tình hình mới. Vấn đề thứ nhất là hệ thống luật pháp phải hoàn chỉnh. Vấn đề thứ hai là công tác giám sát quyền lực. Thời gian qua, hai vấn đề này còn bất cập, hạn chế, tạo điều kiện cho một số quan chức tha hoá thực hiện hành vi tham nhũng.

Đặt trọng tâm vào 2 mũi nhọn phòng ngừa và xử lý nghiêm minh mọi hành vi tham nhũng

Phóng viên: Thưa Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, được biết, trước đây, năm 2009 Chính phủ cũng đã ban hành Chiến lược quốc gia PCTN đến năm 2020. Vừa qua, Chính phủ tiếp tục ban hành Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030. Xin ông cho biết, so với trước đây, Chiến lược lần này có những điểm đặc biệt gì mới?

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an)

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an): So sánh Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030 với Chiến lược trước đây thì có nhiều điểm khác nhau. Song chủ yếu thể hiện trên hai điểm mới cơ bản và quan trọng nhất sau:

Thứ nhất, Chiến lược quốc gia PCTN, TC năm 2023 so với năm 2009 thể hiện quyết tâm chính trị cao hơn. Từ quyết tâm chính trị của Đảng đến quyết tâm chính trị của cơ quan hành pháp, tư pháp như Chính phủ và các bộ ngành có liên quan thể hiện rất rõ ràng ở các mục tiêu, giải pháp và lộ trình thực hiện Chiến lược. Đấy là một cái khác biệt.

Thứ hai, so với Chiến lược năm 2009, Chiến lược lần này đưa ra các giải pháp cụ thể hơn, đồng bộ hơn, khả thi hơn và xác định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong hệ thống chính trị. Đấy là điểm mới thứ hai.

Phóng viên: Trong Chiến lược PCTN mới đây, Giai đoạn 1 có đề ra 03 mục tiêu cụ thể: 1. Khắc phục những sơ hở, bất cập trong chính sách, pháp luật trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội nhất là những lĩnh vực dễ phát sinh TN, TC; 2. Xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, kỷ cương, liêm chính; 3. Tăng cường các biện pháp phòng ngừa; kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh mọi hành vi TN, TC,  thu hồi triệt để tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát. Hai ông đánh giá thế nào về 3 mục tiêu này?

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà phát biểu tại Quốc hội

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn xác định PCTN, TC là “một cuộc đấu tranh gay go giữa cái tốt và cái xấu, cái cũ và cái mới, giữa đạo đức cách mạng là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư và kẻ địch là tệ tham ô, lãng phí, quan liêu”, phải được tiến hành thường xuyên, kiên quyết, kiên trì, bền bỉ, nhằm mục đích xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh.

Mục đích của việc xử lý tham nhũng, tiêu cực là để “trị bệnh cứu người”, kỷ luật một vài người để cứu muôn người, truy tố một vụ để cảnh tỉnh cả một vùng, một lĩnh vực; từ đó để cảnh báo, răn đe, giáo dục, phòng ngừa là chính, nên cần phát hiện từ sớm, xử lý từ đầu, không để vi phạm nhỏ tích tụ thành sai phạm lớn; phải tăng cường giáo dục kỷ luật, siết chặt kỷ luật, kỷ cương, dùng kỷ luật nghiêm minh và giám sát nghiêm khắc để cán bộ, đảng viên biết giữ gìn, nhớ điều cấm, giữ giới hạn. Tham nhũng, tiêu cực xảy ra do các nguyên nhân chủ quan và khách quan, nên việc xử lý phải hết sức biện chứng, chặt chẽ. Xử lý nghiêm hành vi sai phạm của những người vì động cơ vụ lợi, cá nhân; khuyến khích sự tự giác nhận khuyết điểm, sai phạm, tự nguyện khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại, từ chức của người có sai phạm; đồng thời bảo vệ, khuyến khích những người dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới, sáng tạo vì sự nghiệp chung. Các cơ quan có chức năng PCTN, TC là lực lượng nòng cốt trong cuộc đấu tranh PCTN, TC, vì vậy phải quan tâm chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ liêm chính, đủ năng lực để hoàn thành trọng trách được giao, đồng thời phải hết sức coi trọng việc kiểm soát quyền lực, PCTN, TC ngay trong các cơ quan này.

Từ sự phát triển nhận thức, tư duy về những vấn đề nêu trên, Đảng ta đề ra các nhiệm vụ, giải pháp PCTN, TC ngày càng đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, với bước đi, lộ trình phù hợp cho từng giai đoạn phát triển của đất nước, từ tuyên truyền, giáo dục; hoàn thiện thể chế; công tác cán bộ; kiểm tra, giám sát; công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình; kiểm soát tài sản, thu nhập; cải cách hành chính đến phát hiện, xử lý, xây dựng cơ quan, đơn vị và cán bộ chuyên trách PCTN, TC,... 03 mục tiêu này nhằm hiện thực hóa đường lối, chủ trương của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về PCTN. Đạt được 03 mục tiêu này sẽ bảo đảm được “bốn không”, đó là: “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực mà nhiều quốc gia đã và đang hướng đến.

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an):  Đúng vậy, tôi cho rằng, 3 mục tiêu đề ra trong giai đoạn 1 của Nghị quyết lần này đã thể hiện hoàn toàn đúng với tư tưởng của Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và tư tưởng chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư.

Tuy nhiên, tôi cho rằng đây là một tư tưởng mới. Bởi, về mặt khoa học cho thấy cái hay ở chỗ là hai trên ba mục tiêu là phòng ngừa. Có thể nói, phòng ngừa là mục tiêu hết sức cơ bản, quan trọng và lâu dài. Mục tiêu còn lại đấu tranh xử lý kịp thời, nghiêm minh và thu hồi tài sản… là cấp bách.

Như vậy, ta đã và đang vẫn đấu tranh kiên quyết, kiên trì, kiên quyết không ngừng nghỉ nhưng đồng thời đặt trọng tâm quan trọng vào phòng ngừa với hai mũi nhọn chủ yếu là bịt lỗ hổng về luật pháp và xây dựng bộ máy tinh gọn, đội ngũ công chức chuyên nghiệp, liêm chính, tận tuỵ. Chính hai điều này là điểm hết sức cơ bản, lâu dài, mang tính chiến lược.

Cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để phát huy hiệu lực, hiệu quả của Chiến lược PCTN,TC quốc gia

Phóng viên: Thưa Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, thời gian qua, qua công tác PCTN, điều tra xử lý các vụ án tham nhũng, các cơ quan chức năng (trong đó đặc biệt là cơ quan công an) đã chỉ ra nhiều hạn chế bất cập của hệ thống pháp luật kinh tế, pháp luật về PCTN và có lẽ những kiến nghị này của cơ quan Công an đã được thể chế hoá trong mục tiêu thứ nhất của Chiến lược PCTN, TC. Theo ông, để thực hiện tốt mục tiêu “Khắc phục những sơ hở, bất cập trong chính sách, pháp luật trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội nhất là những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực” mà Nghị Quyết của Chính phủ đã đề ra, Chính phủ và các bộ ngành liên quan, trong đó đặc biệt là ngành tư pháp cần tập trung vào giải quyết những vấn đề gì?

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an):  Theo tôi, trước hết Chính phủ và các bộ ngành liên quan, trong đó đặc biệt là các cơ quan tư pháp (Công an, Kiểm sát, Tòa án) và các cơ quan thanh tra, kiểm toán phải tăng cường tổng kết các vụ án lớn để nhận diện ra sơ hở về mặt luật pháp, sơ hở trong bố trí cán bộ, sơ hở trong giám sát quyền lực… Dứt khoát phải qua tổng kết thực tiễn. Chỉ có tổng kết các vụ án lớn thì các cơ quan tư pháp mới thấy rõ được sơ hở trong luật pháp, sơ hở trong vận hành của bộ máy nhà nước, sơ hở của bản thân mình chứ không thể nói chung được. Đấy là việc đầu tiên phải làm.

Việc thứ hai, từ việc tổng kết thực tiễn Chính phủ và các bộ ngành liên quan, các cơ quan tư pháp và kể cả các Ban của Đảng như Ban Tổ chức, Ủy ban Kiểm tra Trung ương phải đề nghị sửa đổi chính sách, luật pháp hiện hành theo hướng: rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội và PCTN, TC trong khu vực nhà nước và khu vực ngoài nhà nước, tập trung vào những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực như: tổ chức cán bộ; quản lý tài chính, ngân sách, tài sản công, quản lý vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp, đầu tư, xây dựng, đấu thầu, đấu giá; đất đai, tài nguyên, khoáng sản; tín dụng, ngân hàng; thuế, hải quan và các lĩnh vực khác liên quan trực tiếp đến người dân, doanh nghiệp; tăng cường giám sát quyền lực, cá thể hoá trách nhiệm của cá nhân, người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị…

Việc thứ ba, đó là phải làm tốt hơn nữa công tác điều tra, truy tố, xét xử; phải làm nhanh, làm kịp thời, không kéo dài. Trong đó đặc biệt quan tâm đến công tác thu hồi tài sản.

Phóng viên: Thưa TS. Đỗ Đức Hồng Hà, về mục tiêu thứ hai: “Xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, kỷ cương, liêm chính”, theo ông,  giải pháp nào trọng yếu đột phá để có thể lựa chọn được đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thực sự chuyên nghiệp, kỷ cương và liêm chính?

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà: Để có thể lựa chọn được đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức thực sự chuyên nghiệp, kỷ cương và liêm chính, tôi cho rằng chúng ta cần thực hiện tốt cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Đồng thời, chấn chỉnh, khắc phục ngay những biểu hiện đùn đẩy, né tránh, làm việc cầm chừng, sợ sai không dám làm trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Ngoài ra cần phải đổi mới chính sách tiền lương đối với công chức, viên chức, chế độ công vụ, đảm bảo cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có thu nhập hợp lý, ổn định cuộc sống, yên tâm công tác; tăng cường kiểm soát việc thực hiện chế độ, định mức, tiêu chuẩn trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách nhà nước.

Phóng viên: Tăng cường các biện pháp phòng ngừa, kịp thời ngăn chặn, xử lý nghiêm và thu hồi tài sản tham nhũng là một trong những mục tiêu quan trọng được đề ra trong Chiến lược. Trong mục tiêu cụ thể này, Phóng viên có suy nghĩ, gần đây, chúng ta đang làm rất tốt công tác tố tụng, xử lý nghiêm minh các cán bộ, quan chức tha hoá. Nhưng khâu phòng ngừa và khâu thu hồi tài sản tham nhũng còn hạn chế. Để mục tiêu này đạt hiệu quả cao, công tác tố tụng, công tác hoàn thiện pháp luật cần đặt ra những yêu cầu gì, thưa Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương?

Thiếu tướng, PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược (Bộ Công an): Theo tôi, có ba khâu cần phải thực hiện để làm tốt công tác này đó là:

Thứ nhất, xác định rõ và cụ thể về trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị; Thứ hai, tập trung vào giám sát quyền lực thông qua các hoạt động thanh tra, kiểm kiểm tra, kiểm toán…; Việc thứ ba là lựa chọn cán bộ. Tôi đề nghị, việc lựa chọn cán bộ chủ chốt phải tiến hành hai hình thức đó là thi tuyển hoặc bầu có số dư.

Ngoài ra, công tác thu hồi tài sản tham nhũng đang là một khâu còn hạn chế mà chúng ta chưa làm được. Theo tôi, để làm tốt được khâu này trong thời gian tới cần phải làm tốt 2 việc: Thứ nhất là phải công khai, minh bạch trong cái kê khai tài sản.

Thứ hai là phải xử lý được tài sản của cán bộ không giải trình được nguồn gốc. Điều này Luật Phòng, chống tham nhũng hiện nay chưa có quy định. Theo đó, cần phải sửa luật theo hướng tất cả những tài sản để cán bộ mà không giải thích được thì phải xử lý tịch thu, xung công. Bởi về nguyên tắc tài sản mà không giải thích được nguồn gốc, tức là tài sản phi pháp.

Phóng viên: TS. Đỗ Đức Hồng Hà có thể cho biết các cấp, các ngành, đặc biệt là các cơ quan được giao nhiệm vụ PCTN phải có những biện pháp gì để triển khai thực hiện tốt Chiến lược PCTN trong thời gian tới?

Phó Chủ nhiệm UBTP Quốc hội, TS. Đỗ Đức Hồng Hà:  Thứ nhất, để triển khai thực hiện tốt Chiến lược PCTN trong thời gian tới, các bộ, ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan theo chức năng, nhiệm vụ xây dựng chương trình, kế hoạch cụ thể tổ chức thực hiện Chiến lược và các nhiệm vụ được giao trong Kế hoạch thực hiện Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030.

Thứ hai, thanh tra Chính phủ chủ trì, phối hợp với Văn phòng Chính phủ và các cơ quan, tổ chức liên quan tham mưu giúp Chính phủ triển khai, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện Chiến lược; chủ động theo dõi, đánh giá, báo cáo tình hình thực hiện Chiến lược hằng năm, đề xuất sơ kết, tổng kết việc thực hiện Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030.

Và đặc biệt, các bộ, ngành, địa phương, các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề, các doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc “Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030”; kiến nghị lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Tòa án Nhân dân tối cao, Viện kiểm sát Nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, các cơ quan báo chí cùng toàn thể Nhân dân tham gia thực hiện, kiểm tra, giám sát việc thực hiện Chiến lược quốc gia PCTN, TC đến năm 2030./.