Góp ý thuế tối thiểu toàn cầu: Một góc nhìn từ quy định của Luật Đầu tư

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Gần đây, Bộ Tài chính đã có tờ trình xây dựng Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, dự thảo này đang trong quá trình lấy ý kiến.

Nội dung đề cương của Dự thảo này tập trung ghi nhận việc Việt Nam sẽ áp dụng chính sách về thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn (Qualified Domestic Minimum Top-up Tax, “QDMTT”) và tổng hợp thu nhập chịu thuế tối thiểu (Income Inclusion Rule, “IIR”), đồng thời, tại Khoản 2 Điều 7 của Dự thảo cũng nêu trách nhiệm của Chính phủ trong việc xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật về đầu tư để đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước và doanh nghiệp đối với trường hợp người nộp thuế theo quy định tại Nghị quyết này có đề nghị được đảm bảo ưu đãi đầu tư.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi sẽ không đề cập đến nội dung của các quy định về QDMTT hay IIR, thay vào đó, chúng tôi tập trung vào những giải pháp, chính sách dành cho doanh nghiệp mà Việt Nam có thể áp dụng bổ sung, sau khi đã nội luật hóa các chính sách thu thuế, dưới góc nhìn của Luật Đầu tư 2020.

1. Giải pháp bảo đảm ưu đãi đầu tư

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 13 Luật Đầu tư 2020, trường hợp văn bản pháp luật mới được ban hành quy định ưu đãi đầu tư thấp hơn ưu đãi đầu tư mà nhà đầu tư được hưởng trước đó thì nhà đầu tư được tiếp tục áp dụng ưu đãi đầu tư theo quy định trước đó cho thời gian hưởng ưu đãi còn lại của dự án đầu tư.

Có thể thấy, đối tượng chịu ảnh hưởng bởi chính sách thuế tối thiểu toàn cầu tại Việt Nam phải là các công ty thành viên của các tập đoàn đa quốc gia, với một trong số các tiêu chí là mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp mà công ty đó thực tế phải chịu nhỏ hơn mức thuế suất tối thiểu là 15%. Hiện nay, rất nhiều dự án đầu tư của các tập đoàn đa quốc gia (Multinational Enterprises, “MNE”) tại Việt Nam đang được hưởng các ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp như miễn thuế hoặc giảm thuế suất trong một thời hạn nhất định. Do đó, một khi Việt Nam áp dụng quy định về QDMTT, rõ ràng ưu đãi đầu tư đối với các công ty thành viên của MNE sẽ bị ảnh hưởng. Điều này có vẻ sẽ phạm quy định được đề cập tại Khoản 2 Điều 13 Luật Đầu tư 2020 nêu trên.

Trên thực tế, nhiều hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam đã đặt ra vấn đề này tại các diễn đàn, hội thảo về thuế tối thiểu toàn cầu, tuy nhiên, vấn đề này đến nay vẫn chưa được giải đáp một cách rõ ràng. Một số ý kiến cho rằng nếu trường hợp Việt Nam không cần hành động thì các công ty thành viên của các MNE đang hoạt động tại Việt Nam vẫn phải chịu thuế bổ sung, vì mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp mà các công ty này đang hưởng ở dưới mức 15%. Tuy nhiên, theo quan điểm của chúng tôi, ý kiến này là chưa hoàn toàn thuyết phục. Bởi lẽ, các chương trình hành động chống xói mòn thu ngân sách, trốn tránh thuế toàn cầu mà thuế tối thiểu toàn cầu là một trong các chính sách thì không phải là điều ước quốc tế hay cam kết quốc tế và không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng. Việt Nam lựa chọn áp dụng vì không muốn mất đi nguồn thu thuế có thể sẽ được thu bởi quốc gia khác. Đồng thời, vì việc “quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế” thuộc về quyền hạn của Quốc hội, do đó, Quốc hội phải ban hành văn bản pháp luật để quy định về thuế tối thiểu toàn cầu trong trường hợp này.

Việc ban hành văn bản pháp luật liên quan đề cập đến QDMTT và IIR đã khiến cho lợi ích từ việc ưu đãi đầu tư (miễn thuế, giảm thuế suất) trước đó không còn nữa. Do vậy, việc nhà đầu tư nước ngoài là các công ty thành viên của MNE đề cập đến vấn đề bảo đảm ưu đãi đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư 2020 là hợp lý, các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam cần lưu ý đến quy định này để có thể đưa ra những hướng xử lý phù hợp, tránh làm phát sinh tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài và cơ quan Nhà nước trong hoạt động đầu tư.

2. Giải pháp để bù đắp cho các công ty thành viên của MNE bị ảnh hưởng

2.1 Các giải pháp bù đắp bằng tiền

Hiện nay, không ít công ty thành viên của MNE thuộc đối tượng chịu ảnh hưởng bởi chính sách thuế tối thiểu toàn cầu đang mong muốn Việt Nam sẽ có các hình thức hỗ trợ, bù đắp cho các doanh nghiệp này bằng tiền. Tuy nhiên, theo Dự thảo Nghị quyết được Bộ Tài chính xây dựng, chưa có nội dung nào về các chính sách hỗ trợ, bù đắp mà Việt Nam sẽ áp dụng.

Theo quy định tại Điều 10.1 Quy tắc Mẫu GloBe[1], QDMTT là thuế tối thiểu được quy định trong pháp luật nội địa của một quốc gia, phải được thực thi mà quản lý tuân theo các quy tắc và diễn giải của GloBe, với điều kiện quốc gia đó không cung cấp bất kỳ một lợi ích nào liên quan đến QDMTT[2]. Đây là một quy định sẽ ít nhiều gây khó khăn cho các cơ quan có thẩm quyền trong việc lựa chọn các chính sách hỗ trợ, bù đắp cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, bởi nếu một hình thức hỗ trợ bằng tiền được xây dựng không thực sự khéo, QDMTT có thể bị xem là không phù hợp với quy tắc GloBe.

Thay vì bù đắp trực tiếp bằng tiền cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, Nhà nước có thể lựa chọn các hình thức ưu đãi khác, được quy định trong Luật Đầu tư 2020[3]. Cụ thể, Nhà nước có thể điều chỉnh các quy định pháp luật để cho phép các doanh nghiệp bị ảnh hưởng được tăng thời gian miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất; hoặc các quy định về khấu hao tài sản, tăng mức chi phí được trừ khi tính thu nhập chịu thuế.

Ngoài ra, Nhà nước còn có thể căn cứ vào lĩnh vực hoạt động của từng doanh nghiệp để có các chính sách hỗ trợ phù hợp, chẳng hạn hỗ trợ chi phí đầu tư, chi phí nghiên cứu phát triển đối với các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực công nghệ, các lĩnh vực xanh.

 

2.2 Các giải pháp khác

Hiện nay, ngoài các chính sách ưu đãi đầu tư, Luật Đầu tư 2020 còn quy định các chính sách về hỗ trợ đầu tư như[4]:

• Hỗ trợ phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội trong và ngoài hàng rào dự án đầu tư;
• Hỗ trợ đào tạo, phát triển nguồn nhân lực;
• Hỗ trợ tín dụng;
• Hỗ trợ tiếp cận mặt bằng sản xuất, kinh doanh; hỗ trợ cơ sở sản xuất, kinh doanh di dời theo quyết định của cơ quan nhà nước;
• Hỗ trợ khoa học, kỹ thuật, chuyển giao công nghệ;
• Hỗ trợ phát triển thị trường, cung cấp thông tin;
• Hỗ trợ nghiên cứu và phát triển.

Trên thực tế, các hình thức hỗ trợ đầu tư này vẫn chưa được áp dụng nhiều, do đó, trong bối cảnh phải đưa ra các chính sách cụ thể để bù đắp cho doanh nghiệp bị ảnh hưởng, cơ quan có thẩm quyền có thể tập trung xây dựng các quy định chi tiết để áp dụng các hình thức này.

Về lâu dài, Việt Nam không chỉ quan tâm đến quyền lợi của các doanh nghiệp hiện hữu đang bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế tối thiểu toàn cầu, mà còn phải quan tâm đến việc thu hút đầu tư từ các nhà đầu tư mới. Rõ ràng thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động rất lớn đến tình hình thu hút đầu tư nước ngoài tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, nơi mà thuế vẫn là một trong các chính sách quan trọng nhất để thu hút đầu tư. Tuy nhiên, với đặc thù của một quốc gia đang phát triển, Việt Nam vẫn còn rất nhiều dư địa cho hoạt động đầu tư nước ngoài. Để có thể tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài trong thời gian tới, cơ quan có thẩm quyền cũng cần phải tính đến các giải pháp “phi lợi ích vật chất” khác cho các nhà đầu tư, đơn cử như việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, cải cách mạnh mẽ hơn các thủ tục hành chính trong lĩnh vực đầu tư, tăng cường hoạt động đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng được yêu cầu của nhà đầu tư,…  

Có thể thấy, việc nội luật hóa các chính sách về thuế tối thiểu toàn cầu hiện nay gần như là yêu cầu bắt buộc đối với Việt Nam để bảo vệ lợi ích của quốc gia, tuy nhiên, các cơ quan có thẩm quyền vẫn cần phải tính toán hết sức kỹ lưỡng về những rủi ro pháp lý khi áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu cũng như sự “được – mất” khi nội luật hóa các chính sách này. Từ đó đề ra các giải pháp để vẫn bảo đảm ưu đãi, hỗ trợ cho các doanh nghiệp bị ảnh hưởng/nhà đầu tư mới và vẫn tuân thủ các quy tắc chung của sân chơi toàn cầu.

Luật sư Nguyễn Văn Phúc

Trợ lý Luật sư Phạm Lương Khánh Linh

( Công Ty Luật TNHH HM&P)