Quy định pháp luật về điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại của Hoa Kỳ và những thực tế pháp lý Doanh nghiệp Việt cần đặc biệt lưu ý

Đạo luật Thương mại 1988 của Hoa Kỳ quy định rất cụ thể về ngăn chặn việc lẩn tránh lệnh áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp. (Ảnh minh hoạ)

Quy định về điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại của Hoa Kỳ

Theo đó, điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại là một trong những biện pháp phòng vệ thương mại mà các nước nhập khẩu hàng hoá sử dụng để nhằm ngăn chặn các sản phẩm nhập khẩu từ nước xuất khẩu nào đó đang bị lệnh áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp thay đổi nguồn gốc hàng hóa để không chịu thuế thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp. Nếu bị kết luận cuối cùng khẳng định có lẩn tránh thuế, nước nhập khẩu sẽ áp dụng chế tài "trừng phạt" rất nặng, trong nhiều trường hợp doanh nghiệp sẽ "mất" toàn bộ thị trường xuất khẩu.

Tại Hoa Kỳ, điều luật về chống lẩn tránh thuế được quy định tại Mục 1321 của Đạo luật Thương mại liên ngành và Cạnh tranh 1988 (còn gọi là Đạo luật Thương mại 1988) với tên gọi “Ngăn chặn việc lẩn tránh lệnh áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp” (được pháp điển tại Mục 781 Đạo luật Thuế quan ban hành năm 1930). Quy định của điều luật về chống lẩn tránh thuế ra đời tại Hoa Kỳ, một mặt để theo kịp với quy định của EU về chống lẩn tránh thuế được thông qua vào năm 1987 và mặt khác là do quan ngại việc các nhà sản xuất Châu Á tham gia vào các hành vi lẩn tránh thuế.

Sau vòng đàm phán Uruguay, Hoa Kỳ đã sửa đổi một số tiêu chí đối với các quy định chống lẩn tránh thuế tại Đạo luật Thương mại 1988 thông qua Đạo luật Các Hiệp định về vòng đàm phán Uruguay (URAA). Những thay đổi này chủ yếu liên quan đến lẩn tránh thượng nguồn và lẩn tránh qua nước thứ 3 để sửa những lỗ hổng pháp lý. Trong trường hợp lẩn tránh qua nước thứ 3, yêu cầu tại Đạo luật 1988 về sự khác biệt “nhỏ” giữa trị giá của hàng lắp ráp và linh kiện nhập khẩu là không đủ để ngăn chặn các hành vi lẩn tránh ví dụ như hoạt động lắp ráp ở nước thứ 3 là nhỏ trong khi lượng linh kiện mua từ những nguồn khác là lớn.

Tuy nhiên, theo quy định chống lẩn tránh thuế hiện tại của Hoa Kỳ, thuế chống bán phá giá có thể được mở rộng cho các linh kiện nhập khẩu và sản phẩm từ một nước thứ 3 mà không cần phải tiến hành một cuộc điều tra về chống bán phá giá, chống trợ cấp và thiệt hại, điều này bị cho là vi phạm quy định WTO.

Thẩm quyền và trình tự thủ tục điều tra

Cơ quan có thẩm quyền điều tra các vụ việc chống lẩn tránh thuế là Bộ Thương mại Hoa Kỳ và Uỷ ban Thương mại quốc tế (ITC). Bộ Thương mại Hoa Kỳ trong đó đóng vai trò chính trong khi ITC chỉ đưa ra ý kiến liên quan đến một số vấn đề.

Trong vụ việc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp, Bộ Thương mại Hoa Kỳ là cơ quan chịu trách nhiệm điều tra liệu có hành vi phá giá, trợ cấp hay không và tính toán biên độ phá giá, trợ cấp. Tại , Bộ Thương mại Hoa Kỳ, đơn vị chịu trách nhiệm điều tra là Vụ Thực thi và Tuân thủ (Enforcement and Compliance- E&C) thuộc Tổng vụ Quản lý Thương mại Quốc tế. Uỷ ban Thương mại quốc tế là cơ quan chịu trách nhiệm điều tra liệu ngành sản xuất trong nước có bị thiệt hại hay không.

Nếu một trong hai cơ quan này ra kết luận phủ định, không có phá giá/trợ cấp hoặc không có thiệt hại thì vụ việc sẽ được chấm dứt.

Mục 1321 (e) quy định về thủ tục chung khi điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp. Một cuộc điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp sẽ được khởi xướng nếu ngành sản xuất trong nước liên quan nộp đơn kiện và cung cấp bằng chứng đầy đủ về việc xảy ra hành vi lẩn tránh. Sau khi nhận đơn, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ nghe các ý kiến của các bên liên quan về việc liệu họ ủng hộ hay phản đối đơn kiện. Một thông báo sẽ được ban hành tại Công báo Liên bang nếu vụ việc được khởi xướng bởi Bộ Thương mại Hoa Kỳ.

Đáng lưu ý là, Bộ Thương mại Hoa Kỳ cũng có thể tự khởi xướng điều tra kể cả khi không có đơn kiện trong một số trường hợp. Tuy nhiên, việc tự khởi xướng sẽ phụ thuộc vào việc liệu bằng chứng có đủ để cho thấy có hành vi lẩn tránh hay không.

Sau khi cuộc điều tra được khởi xướng, các bên liên quan sẽ được cung cấp bảng câu hỏi để cung cấp thông tin liên quan về các hành vi lẩn tránh. Những nguồn khác như tài liệu chính thức cũng có thể cung cấp thông tin phù hợp cho Bộ Thương mại Hoa Kỳ .

Một quyết định tạm thời sẽ được ban hành nếu Bộ Thương mại Hoa Kỳ ra kết luận. Tuy nhiên, bên liên quan có thể tiếp tục cung cấp bằng chứng và đưa ra quan điểm hoặc yêu cầu tranh tụng chính thức. Đồng thời, Bộ Thương mại Hoa Kỳ  sẽ thông báo với Uỷ ban Thương mại quốc tế nếu dự định mở rộng biện pháp áp thuế CBPG/CTC ban đầu cho một sản phẩm mới.

Mặt khác, Uỷ ban Thương mại quốc tế có thể yêu cầu tham vấn với Bộ Thương mại Hoa Kỳ nếu cần thiết. Việc tham vấn này sẽ cho phép ITC quyết định liệu kết luận hiện hành về thiệt hại của lệnh áp thuế ban đầu có vấn đề gì không nếu Bộ Thương mại Hoa Kỳ mở rộng lệnh áp thuế hiện hành cho sản phẩm mới.

Trong vòng 60 ngày, Uỷ ban Thương mại quốc tế sẽ phải cung cấp bản ý kiến bằng văn bản cho Bộ Thương mại Hoa Kỳ liên quan đến vấn đề này. Sau khi nhận được ý kiến của Uỷ ban Thương mại quốc tế, Bộ Thương mại Hoa Kỳ sẽ đưa ra kết luận cuối cùng (công bố công khai) về thông tin được cung cấp bởi các bên liên quan và ý kiến của Uỷ ban Thương mại quốc tế.

Theo quy định, một cuộc điều tra chống lẩn tránh thuế phải được thực hiện trong vòng 300 ngày sau khi khởi xướng. Các quyết định của Bộ Thương mại Hoa Kỳ về các biện pháp chống lẩn tránh thuế bị rà soát tư pháp.

Bên cạnh đó, Hoa Kỳ áp dụng một hệ thống đặc biệt liên quan đến thu thuế. Khi Bộ Thương mại Hoa Kỳ ra kết luận cuối cùng khẳng định có lẩn tránh thuế, thuế sẽ không bị áp ngay lập tức sau quyết định này mà yêu cầu một khoản đảm bảo (thường dưới dạng đặt cọc bằng tiền mặt) đối với hàng hoá bị nghi ngờ. Một cuộc rà soát hành chính để tính toán mức thuế cuối cùng chính thức sẽ được tiến hành sau khi hoàn thành cuộc điều tra.

Do đó, việc tính toán và thu thuế chính thức được thực hiện sau cuộc rà soát hành chính này. Tuy nhiên, mức thuế chính thức được tính toán phụ thuộc vào mức độ phá giá/trợ cấp của giai đoạn rà soát.

Cần lưu ý là thủ tục này chỉ áp dụng cho các vụ việc điều tra chống lẩn tránh liên quan đến hành vi lẩn tránh thượng nguồn (nhưng không bao gồm lắp ráp hoặc hoàn thiện nhỏ), lẩn tránh thông qua nước thứ 3 và sản phẩm phiên bản sau. Những hành vi lẩn tránh khác sẽ phải tuân theo các thủ tục cụ thể.

Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) mới đây khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đối với một số sản phẩm ống thép nhập khẩu từ Việt Nam. (Ảnh minh hoạ)

Một số vấn đề Doanh Nghiệp Việt Nam cần đặc biệt lưu ý.

Cho đến nay Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã khởi xướng hàng trăm vụ điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp, trong đó chủ yếu là các vụ điều tra đối với lệnh áp thuế dành cho Trung Quốc, UAE, Đài Loan, Canada,…

Đối với Việt Nam, Hoa Kỳ đã tiến hành điều tra trên 5 vụ, hầu hết là điều tra lẩn tránh thuế với sản phẩm thép – mới đây nhất là cuộc điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đối với một số sản phẩm ống thép - chủ yếu thuộc mã HS 7306.61 và 7306.30 theo đơn kiện của các doanh nghiệp sản xuất ống thép lớn tại Hoa Kỳ cáo buộc Việt Nam nhập khẩu thép cán nóng - là nguyên liệu chính để sản xuất ra ống thép từ Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc… (đang bị áp dụng thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp cao nhất lên đến 616%) sau đó gia công, chế biến đơn giản thành ống thép và xuất sang Hoa Kỳ.

Đáng lưu lý là phần lớn các vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế đối với hàng Việt Nam đều liên quan đến cáo buộc lẩn tránh thuế áp tại một số nước đang bị áp thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp và đa phần liên quan đến hình thức lắp ráp, gia công, chế biến đơn giản tại một nước thứ ba (Việt Nam), lấy xuất xứ để xuất khẩu sang Hoa Kỳ.

Ngoài ra, mức thuế chống lẩn tránh thuế thường được Hoa Kỳ áp dụng  bằng với mức thuế của vụ việc gốc và do đó hàng hoá bị điều tra chống lẩn tránh thuế có thể bị áp một mức thuế rất cao. Ngoài ra, một vụ việc chống lẩn tránh thuế có thể dẫn tới một vụ việc điều tra chống lẩn bán phá giá, chống trợ cấp.

Đặc biệt, do quy định/thông lệ của Hoa Kỳ là sẽ áp mức thuế chống lẩn tránh chung cho tất cả các doanh nghiệp dù doanh nghiệp có hợp tác hay không hợp tác với doanh nghiệp có hành vi lẩn tránh. Vì vậy, các doanh nghiệp không hợp tác sẽ rất thiệt và không được hưởng mức thuế thấp hơn kể cả họ không hợp tác với doanh nghiệp có hành vi lẩn tránh. Đây là một thực tế pháp lý mà các doanh nghiệp Việt cần hết sức lưu ý để không phạm phải.

Thay lời kết

Trong bối cảnh thương mại quốc tế đang có những diễn biến hết sức phức tạp, số vụ điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ với hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ ngày càng nhiều lên. Vì vậy hơn lúc nào hết các doanh nghiệp Việt cần chủ động tìm hiểu cơ chế, quy định, thủ tục điều tra của các nước mà mình xuất khẩu, đặc biệt tại các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ, EU,…

Đồng thời, cần phải chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa để không vi phạm, không tham gia, tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.

Từ thực tiễn các vụ việc điều tra gian lận xuất xứ, chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đã và đang xảy ra, để giảm rủi ro, bên cạnh sự hỗ trợ kịp thời của Chính phủ, thông qua việc trao đổi, làm việc trực tiếp với các cơ quan điều tra, cho thấy sự chuẩn bị, tham gia của các doanh nghiệp đóng vai trò then chốt.

Do đó, Doanh nghiệp Việt cần chủ động hoàn thiện hệ thống quản lý, số liệu để đảm bảo đáp ứng các yêu cầu về thông tin, đồng thời cần hợp tác tối đa với của cơ quan liên quan tại nước nhập khẩu trong các vụ việc điều tra.

Khi phát hiện các dấu hiệu vi phạm, doanh nghiệp cần chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng để điều tra, ngăn chặn, tránh để hành vi của một vài doanh nghiệp làm ảnh hưởng tới các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính.