Chuyên gia pháp luật: Thành công trong đấu tranh với tội phạm “Đưa - Nhận hối lộ” thời gian qua đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau.

 

Trước đây, việc xử lý được loại tội phạm này rất khó khăn, số đối tượng bị xử lý về tội danh này chưa nhiều, chỉ như phần nổi của tảng băng chìm. Tuy nhiên, thời gian gần đây, số lượng các vụ án xử lý được các bị cáo về hành vi đưa nhận hối lộ ngày càng nhiều, cá biệt có những vụ đối tượng nhận hối lộ là lãnh đạo cấp cao (trong đó có những người mang quân hàm tướng, bộ trưởng, thứ trưởng...).

Điều này cho thấy việc xử lý tội phạm tham nhũng ở Việt Nam, đặc biệt là tội phạm “Đưa - Nhận hối lộ” ngày càng quyết liệt, ngày càng không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đấu tranh phòng, chống tham nhũng đã và đang trở thành một xu thế tất yếu để làm trong sạch bộ máy nhà nước, giữ uy tín của Đảng trước nhân dân.

Liên tục đưa ra ánh sáng những vụ án, đối tượng có hành vi “Đưa - Nhận hối lộ”

Mới đây nhất là vụ án “Nhận hối lộ” xảy ra tại Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao với nhiều cán bộ cấp cao, trong đó có cả cán bộ mang hàm thứ trưởng, cục trưởng đã bị khởi tố điều tra về hành vi nhận hối lộ.

Theo đó, ngày 27/01/2022, Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố vụ án “Nhận hối lộ" để xét duyệt cấp phép cho các công ty thực hiện chuyến bay đưa công dân Việt Nam từ nước ngoài về nước nhằm trục lợi cá nhân xảy ra tại Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao.

 

Liên quan đến vụ án “Nhận hối lộ” ra tại Cục lãnh sự, Bộ Ngoại giao, đến nay, cơ quan chức năng đã khởi tố, bắt tạm giam 8 bị can gồm: Tô Anh Dũng - Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Nguyễn Thị Hương Lan - Cục trưởng Cục Lãnh sự, Đỗ Hoàng Tùng - Phó Cục trưởng Cục Lãnh sự, Lê Tuấn Anh - Chánh Văn phòng Cục Lãnh sự, Lưu Tuấn Dũng - Phó phòng Bảo hộ công dân Cục Lãnh sự, Phạm Trung Kiên - Chuyên viên Vụ trang thiết bị và Công trình y tế Bộ Y tế, Vũ Anh Tuấn - nguyên cán bộ Cục Quản lý xuất nhập cảnh Bộ Công an, Hoàng Diệu Mơ - Tổng giám đốc Công ty TNHH thương mại du lịch và dịch vụ hàng không An Bình.

Trước đó, trong vụ “thổi giá” kít xét nghiệm Covid-19 Việt Á, ngày 31/12/2021, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra Quyết định bổ sung Quyết định khởi tố vụ án về các tội Đưa hối lộ, Nhận hối lộ và Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ, đồng thời ra các quyết định, thủ tục tố tụng.

Đáng chú ý, theo thông tin công bố của cơ quan điều tra, số tiền mà Công ty Việt Á chi “hoa hồng” cho đối tác là lãnh đạo các Bệnh viện, CDC các tỉnh, thành phố trong quá trình cung cấp sản phẩm lên tới gần 800 tỉ đồng.

Trong Quyết định bổ sung, Cơ quan điều tra đã khởi tố bị can đối với Phan Quốc Việt, Tổng Giám đốc Công ty Việt Á và Vũ Đình Hiệp, Phó Tổng giám đốc Công ty Việt Á về tội Đưa hối lộ; khởi tố bị can đối với Phạm Duy Tuyến, Giám đốc CDC Hải Dương về tội Nhận hối lộ.

Liên quan đến vụ án này, cho đến thời điểm hiện tại đã có 28 bị can bị khởi tố, với nhiều tội danh khác nhau. Hiện, vụ án đang được C03 Bộ Công an tiếp tục điều tra mở rộng theo quy định pháp luật. Tuy nhiên, trong vụ án này, không loại trừ khả năng sẽ có thêm đối tượng liên quan sẽ bị khởi tố về tội “Đưa – Nhận hối lộ” nếu cơ quan chức năng thu thập thêm được thông tin, tài liệu, chứng cứ… vững chắc để chứng minh được hành vi này, đáp ứng được niềm mong mỏi của dư luận lâu nay.

 

Ở một diễn biến khác, liên quan đến những sai phạm xảy ra tại Bộ tư lệnh Cảnh sát Biển, hồi đầu tháng 10/2021 Cơ quan điều tra đã khởi tố, bắt giam 2 sĩ quan cấp tướng quân đội để điều tra về hành vi nhận hối lộ.

Theo đó, cơ quan điều tra đã khởi tố, bắt tạm giam Thiếu tướng Lê Xuân Thanh - Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ Cảnh sát biển, Phó Bí thư Đảng ủy, Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 3 vì đã có hành vi vi phạm pháp luật trong việc ký các văn bản, hồ sơ để thanh toán chi phí xử lý vụ việc, thuê phương tiện, xăng dầu, gây thất thoát lớn ngân sách nhà nước; nhận hối lộ.

Đồng thời, khởi tố, bắt tạm giam Thiếu tướng Lê Văn Minh - Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ Cảnh sát biển, Phó Bí thư Đảng ủy, Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4, vì đã có hành vi vi phạm pháp luật trong việc ký, phê duyệt các văn bản, hồ sơ xử lý các vụ việc, thuê phương tiện và đề nghị thanh toán, rút tiền từ ngân sách nhà nước; nhận hối lộ.

Trên đây chỉ là một số những ví dụ điển hình về các vụ án kinh tế, tham nhũng mới nhất mà cơ quan chức năng đã khám phá, điều tra hành vi “Đưa - Nhận hối lộ”. Trước đó, đã có rất nhiều các vụ án khác, cơ quan chức năng đã chứng minh và xử lý được nhiều đối tượng về hành vi này. Điển hình như trong vụ án Phan Văn Anh Vũ (Vũ "nhôm"), Phan Văn Anh Vũ đã phải trả giá bằng mức án 7 năm 6 tháng tù cho hành vi "Đưa hối lộ"; Nguyễn Duy Linh, cựu phó tổng cục trưởng Tổng cục Tình báo trả giá bằng 14 năm tù cho hành vi nhận hối lộ và với hành "Môi giới hối lộ", Hồ Hữu Hòa (SN 1984, trú tại thị trấn Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) bị tuyên phạt 2 năm 7 tháng 25 ngày tù.

Hay như trong vụ MobiFone mua 95% cổ phần AVG; vụ gian lận thi cử ở Sơn La; gian lận thi cử ở Hoà Bình… Mặc dù bước đầu khai nhận với cơ quan điều tra, các nghi can đều phủ nhận việc đã đưa, nhận tiền hối lộ. Nhưng, sau nhiều lần quyết liệt điều tra, Cơ quan Công an đã khởi tố bổ sung nhiều bị can về tội “Đưa hối lộ” và “Nhận hối lộ”.

Đấu tranh với tội phạm “Đưa – Nhận hối lộ" ngày càng quyết liệt

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Pháp lý, nhiều chuyên gia pháp luật cho rằng, việc điều tra, chứng minh, xử lý tội phạm đưa hối lộ và nhận hối lộ là một việc hết sức khó khăn. Đây là một thách thức đối với các cơ quan tiến hành tố tụng. Bởi, việc tìm ra những bằng chứng, chứng cứ để chứng minh tội phạm của các cơ quan tố tụng khi phát hiện có dấu hiệu của tội phạm này thực sự không dễ dàng.

Bên cạnh đó, vấn đề đánh giá lời khai, chứng cứ; xác định các tình tiết của vụ án, dấu hiệu cấu thành tội phạm còn gặp nhiều khó khăn dẫn đến việc không thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một số đối tượng liên quan hay lúng túng trong việc xác định tội danh.

Đặc biệt, trong điều tra, xử lý tội phạm có một nguyên tắc là phải xử lý đúng người đúng tội và đúng pháp luật. Phải có căn cứ chứng minh bằng chứng cứ tài liệu chứng minh một cách chắc chắn, chứ không phải bằng sự suy diễn hay nhận định. Trong khi đó, các đối tượng phạm tội đều có trình độ học vấn cao, có hiểu biết pháp luật, là cán bộ, công chức, viên chức trong cơ quan, doanh nghiệp nhà nước, tổ chức xã hội. Họ trưởng thành đầy đủ về mặt nhận thức, có kinh nghiệm sống, có nhiều mối quan hệ xã hội và họ có đủ thủ đoạn để đối phó với cơ quan chức năng…

Tuy nhiên, công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng những năm gần đây đạt được nhiều thành tựu, nhiều vụ án lớn đã bị phát hiện, xử lý. Trong đó, số lượng các vụ án xử lý được các bị can, bị cáo về hành vi đưa nhận hối lộ ngày càng nhiều, cá biệt có những vụ đối tượng nhận hối lộ là quan chức lãnh đạo cấp cao (có những người mang quân hàm tướng, bộ trưởng, thứ trưởng...).

 

Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường (Trưởng VP Luật sư Chính Pháp) nhận định, điều đặc biệt trong các tội danh về tham nhũng và chức vụ như: Tham ô; Nhận hối lộ; Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; Lạm quyền trong khi thi hành công vụ; Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng... là những hành vi có thể xảy ra rất nhiều nhưng rất khó phát hiện, khó xử lý.

Tiến sĩ Cường cho rằng, khác với các hành vi phạm tội khác như tham ô, lợi dụng chức vụ quyền hạn, lạm quyền...Tội đưa hối lộ luôn gắn với các tội danh khác như tội nhận hối lộ, môi giới hối lộ. Với những người "trong cuộc" thì đều nhận thức được hành vi của mình là vi phạm pháp luật, có thể bị xử lý hình sự với những chế tài rất nghiêm khắc nên họ luôn tìm cách che giấu, trốn tránh, cản trở, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc phát hiện xử lý tội phạm.

Hành vi đưa hối lộ thường diễn ra kín đáo, bí mật, cả người đưa và người nhận hối lộ đều tìm cách che giấu, trốn tránh nên rất khó có người nhìn thấy, phát hiện để tố cáo, tố giác, xử lý.

“Thực tiễn cho thấy, để xử lý được hành vi nhận hối lộ thì rất cần lời khai của người đưa hối lộ, người môi giới hối lộ. Nếu những người này không khai ra và cơ quan điều tra không thu thập thêm được các chứng cứ khác để chứng minh tội phạm thì hướng điều tra sẽ đi vào ngõ cụt”. Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường nhận định.

Thành công đến từ nhiều nguyên nhân

Nhận định về nguyên nhân dẫn đến những kết quả đáng khích lệ trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực – đặc biệt đấu tranh tội phạm đưa nhận hối hối lộ trong thời gian qua, TS. LS Đặng Văn Cường cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự thành công này.

Trong đó, đầu tiên phải kể đến đó là có sự quyết tâm cao của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Thứ hai, lực lượng đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cũng ngày càng  được hoàn thiện, chuyên nghiệp hơn, dày dặn kinh nghiệm hơn, được trang bị nhiều phương tiện kỹ thuật hiện đại, có sự phối hợp chặt chẽ nên hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng nói chung và với hành vi nhận hối lộ nói riêng có nhiều chuyển biến.

Thứ ba, những vụ án tham nhũng có hành vi nhận hối lộ được xử lý ngày càng nhiều khiến niềm tin của cơ quan tiến hành tố tụng và nhân dân trong việc đấu tranh đối với tội danh này ngày càng được nâng cao. Nhiều trường hợp người đưa hối lộ cũng đã chủ động ghi hình, chuyển tiền qua tài khoản, để lại các tin nhắn qua điện thoại, mạng xã hội nên cơ quan điều tra có thể căn cứ vào những chứng cứ vật chất đó để đấu tranh về hành vi nhận hối lộ.

 

Thứ tư, chính sách và pháp luật về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cũng đã có những thay đổi thể hiện quyết tâm, mục tiêu của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Theo đó, tội nhận hối lộ theo Điều 354 BLHS 2015 sửa đổi 2017 đã được mở rộng rất nhiều, theo đó của nhận hối lộ có thể là lợi ích vật chất hoặc lợi ích phi vật chất. Người đưa hối lộ có thể đưa trực tiếp hoặc đưa gián tiếp qua người trung gian. Thời điểm nhận hối lộ có thể nhận trước nhận sau, miễn là có sự thỏa thuận để thực hiện một công việc theo yêu cầu của người đưa hối lộ.

Chính vì quy định về tội nhận hối lộ mở rộng hơn so với quy định của BLHS 1999, thêm vào đó các phương tiện kỹ thuật ngày càng hiện đại, được trang bị đầy đủ cho lực lượng phòng, chống tội phạm. Việc quản lý không gian mạng ngày càng tốt hơn khiến việc thu thập các chứng cứ để chứng minh hành vi nhận hối lộ dễ dàng hơn trước, việc phát hiện, xử lý hiệu quả hơn trước.

Ngoài ra, điều 364 BLHS 2015 sửa đổi 2017 cũng quy định về trường hợp người đưa hối lộ do bị ép buộc, sau đó chủ động khai báo với cơ quan chức năng thì được miễn trách nhiệm hình sự. Đây là quy định mới, mở thêm hướng để phát hiện hành vi nhận hối lộ. Rất nhiều trường hợp người đưa hối lộ bị hạch sách, sách nhiễu, bị đe dọa, ép buộc phải đưa hối lộ nên họ đã chủ động ghi âm, ghi hình, lưu lại các chứng cứ làm căn cứ tố cáo sau khi hành vi nhận hối lộ xảy ra. Theo quy định tại khoản 7 thì họ được miễn trách nhiệm hình sự nên việc phát hiện, chứng minh tội phạm từ quy định này thuận lợi hơn trước.

Một nguyên nhân không thể không kể đến đó chính là vai trò rất lớn của các cơ quan báo chí, truyền thông, thông tin từ quần chúng... Sự phát triển nhanh chóng của các cơ quan truyền thông trong thời gian gần đây, sự quan tâm của người dân đối với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cũng là những yếu tố thúc đẩy các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan chức năng quyết liệt hơn nữa trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm tham nhũng nói chung, với hành vi đưa nhận môi giới hối lộ nói chung riêng. Nhiều thông tin từ quần chúng cũng là những thông tin có ý nghĩa góp phần đấu tranh phát hiện loại tội phạm này.

Thay lời kết

Thiết nghĩ, đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là nhiệm vụ, mục tiêu cũng là trách nhiệm khó khăn không chỉ đối với nhà nước Việt Nam mà đối với nhiều quốc gia. Để tiếp tục phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, trong đó có đấu tranh với tội phạm đưa nhận hối lộ tiếp tục đạt được hiệu quả hơn nữa, các chuyên gia cho rằng cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó có các giải pháp:

1. Cải cách tiền lương, đổi mới phương thức quản lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để không ngừng nâng cao đời sống vật chất tinh thần của người có chức vụ quyền hạn để người có chức vụ quyền hạn không cần tham nhũng, không muốn tham nhũng;

2. Bồi dưỡng giáo dục trình độ nghiệp vụ và đạo đức để nâng cao đạo đức, bản lĩnh chính trị của người có chức vụ quyền hạn để người có chức vụ quyền hạn không bị cám dỗ, sa ngã bởi lợi ích vật chất, họ tự hào về công việc và trách nhiệm của họ đối với xã hội;

3. Tăng cường các công tác quản lý kinh tế, quản lý hành chính có hiệu quả Trong đó phải đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, công khai minh bạch, tăng cường cơ chế giám sát, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào công tác quản lý để hoạt động quản lý kinh tế khoa học, hiện đại, có hiệu quả, sao cho người có chức vụ quyền hạn có muốn tham nhũng cũng không thể tham nhũng;

4. Hạn chế sử dụng tiền mặt, đẩy mạnh việc quản lý đất đai, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đầy đủ, chính chủ và quản lý đất chính chủ, quản lý chặt chẽ hơn nữa các tài sản có đăng ký quyền sở hữu sao cho những người tham nhũng, nhận hối lộ không có chỗ để cất giấu tài sản. Với những tài sản bất minh, tài sản không rõ nguồn gốc thì kiên quyết làm rõ để xử lý, trong đó có thể bổ sung quy định về đánh thuế cao, tịch thu, để cho minh bạch trong việc quản lý tài sản, phát hiện tài sản do phạm tội mà có;

5. Tiếp tục duy trì quyết tâm đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực tăng cường phát hiện và xử lý nghiêm minh những hành vi tham nhũng nói chung, hành vi đưa và nhận hối lộ nói riêng sao cho người có chức vụ quyền hạn không dám tham nhũng khi có cơ hội. Những hình phạt nghiêm khắc sẽ là những biện pháp để răn đe, phòng ngừa chung cho xã hội phải để những người có cơ hội tham nhũng biết hậu quả mình có thể gánh chịu mà không dám tham nhũng nữa.

Có thực hiện đồng bộ, đầy đủ các giải pháp từ cơ chế chính sách, hoàn thiện pháp luật, làm tốt công tác nhân sự, tăng cường đào tạo bồi dưỡng nâng cao năng lực trình độ, bản lĩnh của cán bộ, ứng dụng khoa học kỹ thuật, quản lý chặt chẽ kinh tế, tăng cường cơ chế giám sát phát hiện và xử lý tham nhũng thì công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng sẽ tiếp đạt hiệu quả cao hơn, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.