Có xử lý được hình sự những vụ bán đất công giá rẻ?

(Pháp lý) - Liên quan đến việc bán đất công giá rẻ bị phát hiện thời gian gần đây, nhiều quan chức Nhà nước đã bị xử lý kỷ luật. Cá biệt một số quan chức ở Đà Nẵng đã bị khởi tố hình sự trong vụ án liên quan tới việc chuyển nhượng đất đai công sản trái quy định pháp luật cho Công ty của Phan Văn Anh Vũ.

Khi phân tích tính chất pháp lý của một số vụ mua bán đất công giá rẻ diễn ra ở TP. HCM và một số địa phương thời gian qua, một số chuyên gia pháp lý cho rằng, để truy cứu trách nhiệm hình sự những quan chức cố ý làm trái, cần lưu ý một số căn cứ và quy định pháp luật về đất đai, về hình sự.

Hàng loạt quan chức “dính phốt” vì bán đất công giá rẻ

Ngày 2/6, Ban Thường vụ Thành ủy TP. Hồ Chí Minh đã thống nhất đề xuất kỷ luật ông Tất Thành Cang - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư thường trực Thành ủy, vì liên quan tới vụ Công ty Tân Thuận sang nhượng trái phép tài sản có giá trị lớn cho công ty Quốc Cường Gia Lai. Ban Thường vụ Thành ủy TP.HCM xác định những vi phạm của ông Tất Thành Cang là ra quyết định không đúng thẩm quyền, vi phạm các quy định của Nhà nước về quản lý tài sản, đầu tư trong các doanh nghiệp nhà nước, về kinh doanh bất động sản, không bảo đảm quy trình, nguyên tắc xử lý công việc của Đảng bộ thành phố và thiếu kiểm tra trong triển khai thực hiện các quyết định của mình. Ban Thường vụ Thành ủy giao Ủy ban Kiểm tra Thành ủy tập hợp đầy đủ hồ sơ tài liệu liên quan, gửi báo cáo Ủy ban Kiểm tra Trung ương xem xét xử lý theo quy định của Đảng.

Liên quan tới vụ việc này, Ủy ban Kiểm tra Thành ủy TP.HCM cũng đã quyết định cách hết chức vụ trong Đảng đối với ông Trần Công Thiện, Bí thư Chi bộ, Tổng Giám đốc Công ty Tân Thuận. Văn phòng Thành ủy (đơn vị trực tiếp quản lý công ty Tân Thuận) cách chức thành viên Hội đồng thành viên và Tổng Giám đốc Công ty Tân Thuận đối với ông Thiện. Ủy ban Kiểm tra Thành ủy kiến nghị Ban Thường vụ Thành ủy chỉ đạo Ban Cán sự đảng UBND TP chỉ đạo UBND TP, yêu cầu Thanh tra TP làm rõ có hay không hành vi cố ý làm trái quy định của pháp luật của ông Trần Công Thiện trong việc tham mưu đề xuất giá chuyển nhượng chưa đảm bảo ngang giá thị trường tại thời điểm chuyển nhượng. Sau thanh tra, nếu phát hiện có hành vi cố ý làm trái sẽ chuyển cơ quan chức năng có thẩm quyền xem xét xử lý theo quy định của pháp luật.

Trước đó, Công ty Tân Thuận đã ký chuyển nhượng phần diện tích đất đã đền bù tại khu dân cư Phước Kiển (xã Phước Kiển, huyện Nhà Bè) cho Công ty Quốc Cường Gia Lai hơn 30 ha với giá 1,29 triệu đồng/m2. Có thông tin cho rằng, việc chuyển nhượng đất tại khu dân cư Phước Kiển giữa Công ty Tân Thuận với Công ty Quốc Cường Gia Lai với giá thấp hơn rất nhiều so với thị trường.

Một vụ khác xảy ra ở Đà Nẵng đã bị khởi tố, trước đó thời điểm giữa tháng 4/2018, báo Tuổi trẻ thông tin: Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an có quyết định khởi tố bị can hai nguyên chủ tịch UBND TP Đà Nẵng là ông Trần Văn Minh (bị bắt tạm giam) và ông Văn Hữu Chiến do các vi phạm về quản lý đất đai. Thông tin trên tờ báo này cho biết, từ năm 2007 đến nay, rất nhiều nhà đất công sản ở Đà Nẵng được bán có dấu hiệu vi phạm khi không thực hiện theo đúng qui định Luật Đất đai. Đáng chú ý, việc bán hàng loạt nhà đất công sản, giao đất cho nhà đầu tư, trong đó chủ yếu là giao cho Phan Văn Anh Vũ (còn gọi là Vũ "nhôm") có dấu hiệu vi phạm khi không thực hiện đúng theo Luật đất đai. Vai trò trách nhiệm của cá nhân lãnh đạo TP Đà Nẵng lúc bây giờ có ông Trần Văn Minh, Văn Hữu Chiến (nguyên Chủ tịch UBND TP). Các cơ quan, cá nhân tham mưu có vai trò của ông Nguyễn Điểu (nguyên Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường), Đào Tấn Bằng (nguyên Phó Chánh Văn phòng UBND TP Đà Nẵng).

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ năm 2012, khu đất có diện tích 21.538m2 phía Nam cuối đường Phạm Văn Đồng do UBND TP Đà Nẵng chuyển nhượng cho ông Hoàng Hải và bà Trung Thị Lâm Ngọc vào năm 2005 với giá trị hợp đồng là 84 tỉ đồng. Đồng thời, khu đất 29 ha thuộc dự án khu đô thị Đa Phước được giao cho Công ty cổ phần xây dựng 79 thấp hơn giá thành phố quy định làm lợi cho Công ty cổ phần xây dựng Bắc Nam 79 là 570 tỉ đồng.

Tháng 2/2011, ông Đào Tấn Bằng, Phó Chánh Văn phòng UBND TP Đà Nẵng ký văn bản thông báo ý kiến của chủ tịch và các phó chủ tịch thống nhất đồng ý nguyên tắc việc thu hồi và chuyển quyền sử dụng đất cho Công ty cổ phần xây dựng Bắc Nam 79 phần diện tích 29ha thuộc dự án khu đô thị quốc tế Đa Phước để công ty này sử dụng diện tích đất nêu trên liên doanh với Công ty TNHH Daewon Cantavil thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu biệt thự, nhà phố. Giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất của khu đất nêu trên được căn cứ vào quy định tại biên bản thỏa thuận nguyên tắc của UBND TP Đà Nẵng ký với Công ty TNHH Daewon Cantavil vào ngày 16/11/2006. Tuy nhiên, giá đất theo nguyên tắc thỏa thuận giữa UBND TP Đà Nẵng ký với Công ty TNHH Daewon Cantavil là trái với quy định pháp luật do chưa có tham mưu của Hội đồng thẩm định giá đất TP và tham mưu về giá đất của Sở Tài chính. Việc UBND TP Đà Nẵng ký thỏa thuận nguyên tắc cố định giá đất cho cả dự án gây thất thoát cho ngân sách, tạo điều kiện cho nhà đầu tư đầu cơ đất đai, lợi ích nhóm. Việc đề xuất UBND TP Đà Nẵng giao đất cho Công ty cổ phần xây dựng Bắc Nam 79, có vai trò của ông Lê Cảnh Dương, lúc đó là Phó giám đốc Trung tâm xúc tiến đầu tư TP Đà Nẵng.

Tháng 10/2017, tại một báo cáo của UBND TP Đà Nẵng khi làm việc với Thanh tra Chính phủ và Cơ quan an ninh điều tra Bộ Công an xác định: "Việc xác định giá và hệ số sinh lợi ở các khu đất này có biểu hiện làm lợi cho doanh nghiệp. Sau khi doanh nghiệp mua nhà đất công sản không sử dụng được mục đích như tờ trình xin mua lúc đầu mà đem bán để hưởng giá trị chênh lệch. Tại các khu đất nhà công sản không nộp tiền đúng thời gian qui định như UBND TP Đà Nẵng vẫn ban hành quyết định giảm 10% tiền sử dụng đất gây thất thoát cho ngân sách nhà nước".

Xử lý hình sự cần lưu ý một số vấn đề

Phân tích về khía cạnh pháp lý đối với những vụ việc liên quan đến bán đất công giá rẻ diễn ra ở TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và một số địa phương khác thời gian vừa qua, Luật sư Nguyễn Mạnh Thuật - Giám đốc Công ty Luật hợp danh Đông Nam Á bày tỏ quan điểm: với những gì đã diễn ra, tùy thuộc vào hành vi, mức độ và hậu quả của từng vụ việc, từng cán bộ gây ra có thể xử lý kỷ luật về mặt Đảng, kỷ luật về mặt chính quyền, xử lý hình sự nếu đủ căn cứ hoặc bồi thường thiệt hại theo hướng dân sự.

Phân tích kỹ hơn, Luật sư Nguyễn Quang Dũng – Giám đốc Công ty Luật Đại Kim cho rằng, bán đất công giá rẻ là một vấn đề rất “nóng”, người dân rất bức xúc trong những năm gần đây. Để xử lý vấn đề này và để quy trách nhiệm cho người bán, cần xác định một cách rõ ràng đó có phải là trách nhiệm của người duyệt bán hay người bán, thêm nữa, cần quy chiếu với các quy định pháp luật xem họ làm đúng hay sai.

Về mặt pháp luật, cũng xin lưu ý một số vấn đề: thứ nhất hiện liên quan đến việc xác định giá đất, chúng ta đang có hai loại giá khác nhau, là giá đất theo đơn giá của nhà nước được xác định trên cơ sở Nghị định 104/2014/NĐ-CP. Đây là cơ sở để các địa phương xây dựng bảng giá đất tại địa phương mình. Và thực tế đơn giá này thấp hơn rất nhiều lần so với giá đất được giao dịch thực tế trên thị trường bất động sản.

Thứ hai, nhiều trường hợp việc định giá đất để bán, lại được xác định trong giá trị doanh nghiệp và một thời gian khá dài chúng ta chỉ xác định giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị cổ phần hóa doanh nghiệp căn cứ vào đơn giá của nhà nước theo quy định tại Nghị định 187/2004/NĐ-CP. Nghị định này hiện nay tuy đã hết hiệu lực, nhưng nó có ảnh hưởng trong một thời gian dài và đã gây thất thoát lớn tài sản nhà nước.

Thứ ba, là xác định trách nhiệm của tổ chức thẩm định trong việc định giá. Và để xác định trách nhiệm của người duyệt bán tài sản đó, cần xác định rõ người đó làm việc đó vì lợi ích gì. Nếu không có lợi ích kinh tế gì, nhưng thiếu trách nhiệm thì xử lý trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 179, Bộ luật Hình sự. Khung hình phạt cao nhất đối với tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp chỉ là đến 10 năm tù. Nhưng nếu xác định được người bán hưởng lợi ích kinh tế từ việc làm sai trái đó, các chủ thể thực hiện hành vi phạm tội có thể phải chịu trách nhiệm và bị xử lý, điều tra, khởi tố nhóm tội “tham ô tài sản” hoặc “nhận hối lộ” được quy định tại Bộ luật Hình sự. Tùy theo tính chất mức độ vi phạm của người phạm tội để xác định tội danh và tổng hợp hình phạt. Khung hình phạt cao nhất đối với tội này có thể đến tử hình.

Cùng quan điểm với những phân tích trên, Luật sư Nguyễn Thị Thúy Kiều – Giám đốc Công ty Luật TNHH Bắc Nam cho biết: việc bán đất công giá rẻ ( nếu chứng minh được yếu tố cố ý làm trái) ở những địa phương trong thời gian qua như chúng ta biết, hầu hết đều thực hiện trước ngày Bộ Luật Hình sự 2015 có hiệu lực. Do đó, nếu hiện nay xác định được rằng những đối tượng có liên quan trong việc mua bán đất công trên có những hành vi cấu thành tội phạm, vẫn có thể xử lý hình sự nếu còn thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.

Đối với vụ việc liên quan đến công ty Tân Thuận, Luật sư Kiều phân tích: trường hợp này các cơ quan có thẩm quyền đã áp dụng hình thức kỷ luật Đảng, kỷ luật hành chính đối với các cá nhân liên quan. Tuy nhiên, xử lý kỷ luật Đảng viên theo điều lệ Đảng là độc lập với xử lý trách nhiệm hình sự nếu hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ tới mức phải xử lý hình sự. Do đó, nếu trường hợp xác định các cá nhân liên quan đến vụ việc công ty Tân Thuận bán đất giá rẻ cho Công ty Quốc Cường Gia Lai thực hiện hành vi vi phạm đến mức phải xử lý hình sự, ngoài hình thức bị xem xét kỷ luật Đảng theo các quy định tại Điều lệ Đảng, cơ quan điều tra cần tiến hành khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với cá nhân trên để tiến hành điều tra. Tuy nhiên, để xử lý được hình sự, cơ quan điều tra phải xác định được hành vi vi phạm của các cá nhân vi phạm quy định nào của pháp luật, lỗi vô ý hay lỗi cố ý, có động cơ vụ lợi không?... để áp dụng chế tài tương ứng theo quy định pháp luật.

Liên quan đến việc bán đất công giá rẻ xảy ra ở nhiều tỉnh, thành thời gian gần đây, tại buổi họp báo Chính phủ gần đây, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cho biết: Ban chỉ đạo phòng chống tham nhũng Trung ương, đứng đầu là Tổng Bí thư rất quan tâm, chỉ đạo quyết liệt xử lý những vụ việc liên quan đến đất công, bán đấu giá rẻ, chỉ định thầu, không đấu thầu gây thất thoát. Theo ông Mai Tiến Dũng, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và Phó Thủ tướng thường trực Trương Hòa Bình cũng đã có nhiều cuộc họp giao cho thanh tra yêu cầu thanh tra, kiểm tra xác minh làm rõ những vấn đề dư luận quan tâm.

Hòa Đình