Đề xuất bổ sung một số tội danh mới vào Bộ luật Hình sự 2015

(Pháp lý) - Như đã đề cập ở bài trước, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS 2015 (do Bộ Tư pháp chủ trì, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội thẩm tra) chỉ được tiến hành trong phạm vi 141 điều của BLHS 2015 trong đó có những điều sửa đổi về kỹ thuật, có những điều sửa đổi, bổ sung về nội dung và (có thể) bãi bỏ 01 điều.

Tuy nhiên, rất nhiều ý kiến cho rằng: cần xác định quan điểm sửa đổi, bổ sung BLHS lần này là khắc phục triệt để những điểm chưa hợp lý của BLHS 2015, thậm chí là có thể sửa đổi căn bản, toàn diện Bộ luật. Đồng thời “Ngoài 141 điều đã thống kê, nếu còn vấn đề nào còn thiếu sót, vướng mắc thì nên tiếp tục nghiên cứu bổ sung và giải quyết những bất cập của Bộ Luật…”

Theo đó, đã có rất nhiều đề xuất cần bổ sung thêm một số tội danh mới trong BLHS 2015 đã được các luật sư, luật gia…kiến nghị gửi lên Cơ quan chủ trì soạn thảo dự án Luật. Các chuyên gia pháp luật này cho rằng, việc bổ sung một số tội danh mới trong BLHS 2015 là hết sức cần thiết nhằm góp phần đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới.

Vậy những tội danh nào đang được các chuyên gia pháp luật đề nghị bổ sung vào BLHS 2015 ?

Cần quy định thêm 5 tội danh mới vào nhóm tội phạm tham nhũng

Để đảm bảo tính tương thích giữa BLHS với Luật Phòng, chống tham nhũng 2005 (Luật PCTN), nhiều chuyên gia pháp luật kỳ cựu cho rằng, BLHS 2015 cần thiết phải bổ sung thêm 5 tội danh trong nhóm các tội phạm về tham nhũng.

Lý giải điều này, ông Đinh Văn Quế, nguyên Chánh tòa Hình sự, TAND Tối cao cho biết: Điều 3 của Luật PCTN đã quy định 12 hành vi tham nhũng độc lập. Trước đây, trong Pháp lệnh chống tham nhũng thì số hành vi tham nhũng chỉ là 7. Lẽ ra sau khi Luật PCTN 2005 có hiệu lực, tất cả những hành vi trên cần phải quy định là tội phạm. Tuy nhiên từ BLHS 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 cho đến BLHS 2015 vẫn chỉ quy định 7 tội danh tương ứng với 7 hành vi tham nhũng. 5 hành vi còn lại BLHS chưa quy định là tội phạm hoặc chỉ coi là một tình tiết định khung tăng nặng của một số tội phạm khác không phải là tội phạm tham nhũng. Điều này rõ ràng là không tương thích với Luật PCTN 2005.

Theo thông lệ quốc tế thì mọi hành vi tham nhũng đều bị xử lý hình sự, thái độ của các nhà nước đều rất quyết liệt. Do đó, ông Đinh Văn Quế kiến nghị: BLHS 2015 cần bổ sung thêm 5 tội danh về tham nhũng liên quan đến các hành vi tham nhũng mới tại Điều 3 Luật PCTN, cụ thể như sau:

Các hành vi: Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của nhà nước vì vụ lợi (quy định tại khoản 8 và 9 Điều 3 Luật PCTN) chỉ được BLHS 2015 coi là tình tiết định khung tăng nặng trong một số tội cụ thể thì tới đây khi sửa đổi, bổ sung không nên quy định là tình tiết định khung tăng nặng nữa mà cần xác lập thành tội danh riêng biệt trong nhóm các tội phạm tham nhũng với tên gọi: “Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn đưa hối lộ hoặc làm môi giới hối lộ” và “Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của nhà nước”.

Tiếp đó, hành vi nhũng nhiễu vì vụ lợi (khoản 10 Điều 3 Luật PCTN) cũng cần được quy định thành tội “Nhũng nhiễu vì vụ lợi” trong BLHS. Điểm g khoản 2 Điều 354 BLHS 2015 quy định hành vi “sách nhiễu” là tình tiết định khung tăng nặng của tội Nhận hối lộ. Tuy nhiên nhũng nhiễu có nội dung rộng hơn sách nhiễu. Do đó, việc BLHS bỏ qua hành vi “nhũng nhiễu vì vụ lợi” là chưa hợp lý.

Theo quy định tại khoản 11 Điều 3 Luật PCTN thì hành vi không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi cũng là hành vi tham nhũng. Mặc dù hành vi này đã được quy định trong BLHS 2015 với các dạng như: “không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nhiệm vụ được giao” gây ra các hậu quả nhất định ở tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 360); “cố ý từ bỏ nhiệm vụ công tác” ở tội đào nhiệm (Điều 363); tội không truy cứu TNHS người có tội (Điều 369); tội thiếu trách nhiệm để người bị giam, giữ trốn (Điều 376); tội không thi hành án (Điều 379); tội từ chối khai báo, từ chối kết luận giám định hoặc từ chối cung cấp tài liệu (Điều 383). Nếu vì vụ lợi mà “không thực hiện nhiệm vụ, công vụ” ở các dạng hành vi nói trên thì sẽ bị xử lý hình sự về tội danh tương ứng. Tuy nhiên còn rất nhiều trường hợp vì vụ lợi mà “không thực hiện nhiệm vụ, công vụ” nhưng không thuộc các trường hợp được mô tả tại các tội danh kể trên. Do đó, vẫn cần phải quy định tội “không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi” mới có căn cứ để xử lý các trường hợp bị “bỏ sót”. Có như vậy, mới đáp ứng được yêu cầu của việc phòng, chống loại tội phạm này.

Cuối cùng, khoản 12 Điều 3 Luật PCTN quy định hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi…là hành vi tham nhũng. Tuy nhiên BLHS 2015 xác định chỉ hành vi bao che cho người có hành vi phạm tội mới bị xử lý hình sự (tại Điều 223, khoản 2 Điều 389) là quá hẹp. Vì vậy, cần quy định một tội danh riêng biệt “Bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật” để điều chỉnh tất cả các hành vi bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi chứ không chỉ bó hẹp ở người có hành vi phạm tội.

Cần hình sự hóa một số hành vi sai phạm trong công tác tổ chức cán bộ

Thời gian qua, nhiều vụ sai phạm nghiêm trọng trong bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ bị “phanh phui” gây bức xúc trong dư luận. Từ thực tế đó, một số chuyên gia pháp luật đã đặt vấn đề: cần thiết phải quy định trong BLHS các tội danh độc lập liên quan đến các sai phạm trong công tác tổ chức cán bộ.

Ông Vũ Quốc Hùng – nguyên Ủy viên T.Ư Đảng, nguyên Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Kiểm tra T.Ư cho rằng: trong công tác tổ chức cán bộ, nếu người có chức vụ, quyền hạn có hành vi nhận tiền để chạy chức, chạy quyền thì có thể bị xử lý về tội Nhận hối lộ. Nhưng trên thực tế còn có rất nhiều vụ tuyển dụng, bổ nhiệm, luân chuyển chỉ chứa đựng yếu tố “quan hệ”, “hậu duệ” hoặc đổi quan hệ này được quan hệ khác…rất khó xử lý. Nếu đối chiếu các trường hợp này với các tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ và lạm quyền trong khi thi hành công vụ thì cũng chưa thật sự thỏa mãn vì hai tội này đòi hỏi phải gây ra những thiệt hại nhất định. Trong khi đó không phải mọi trường hợp tuyển dụng, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ sai phạm đều gây ra hậu quả có thể nhìn thấy ngay được. Đó chính là “lỗ hổng” mà theo ông Vũ Quốc Hùng, BLHS cần “lấp” bằng cách bổ sung một số tội danh riêng biệt liên quan đến công tác tổ chức cán bộ, chỉ cần có hành vi cố ý làm sai là có thể xử lý, không đòi hỏi phải có hậu quả.

Với kinh nghiệm hoạt động nhiều năm trong lĩnh vực pháp luật hình sự, ông Vũ Đức Khiển – nguyên Phó Viện trưởng VKSND Tối cao, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đề xuất: “Cần tách các hành vi nhận hối lộ trong công tác tổ chức cán bộ thành một tội danh riêng trong BLHS. Đồng thời bổ sung một số tội danh cụ thể tương ứng với các hành vi vi phạm trong công tác tổ chức cán bộ”. Theo đó, có thể xác lập một số tội danh mới như: Tội lợi dụng chức vụ quyền hạn cố ý tuyển dụng, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động cán bộ sai quy trình; tội nhận hối lộ trong công tác tổ chức cán bộ; tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thao túng trong công tác tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ;… “Nếu có thể bổ sung được những tội danh này vào BLHS, nguồn gốc tham nhũng sẽ phần nào được đẩy lùi”, ông Vũ Đức Khiển nhấn mạnh.

Bổ sung một số tội danh về xâm hại tình dục trẻ em

Thực tế cho thấy, tỷ lệ xử lý các vụ án xâm hại tình dục trẻ em còn quá thấp so với con số được phát hiện. Một nguyên nhân cơ bản được đưa ra là: do còn có “khoảng trống” trong BLHS liên quan đến các dạng khác nhau của hành vi dâm ô trẻ em, đã gây khó khăn cho việc xử lý các vụ án này trên thực tế.

Thứ trưởng Bộ LĐ – TB & XH khẳng định, pháp luật hình sự còn bỏ sót một số hành vi xâm hại tình dục trẻ em nghiêm trọng như tàng trữ ấn phẩm khiêu dâm trẻ em, chưa quy định cụ thể các hành vi thuộc tội danh dâm ô đối với trẻ em; Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, VKSNDTC đều đề nghị BLHS cần quy định rõ khái niệm “dâm ô” tại Điều 146 BLHS 2015…

Là một người tham gia bảo vệ cho rất nhiều trường hợp trẻ em bị xâm hại tình dục, Ls. Lê Văn Luân, Văn phòng LS Hưng Đạo Thăng Long, Đoàn LS TP. Hà Nội đã có Đơn kiến nghị góp ý Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS 2015, gửi tới Bộ tư pháp, Ủy ban Tư pháp, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội...Trong đó, Ls. Lê Văn Luân đề xuất: BLHS 2015 sửa đổi cần phải cụ thể hóa và phân hóa một cách rõ ràng đối với hành vi “dâm ô” cả về mặt nội hàm pháp lý lẫn trách nhiệm hình sự. Đồng thời cần hình sự hóa bốn hành vi “dâm ô” sau đây: Tội chủ định gặp trẻ em với mục đích dâm ô; Tội chủ ý khiêu dâm với trẻ em; Tội chủ ý dụ dỗ trẻ em đồng thuận thực hiện hành vi tình dục; Tội chủ ý chứa chấp, sử dụng các hình ảnh khiêu dâm trẻ em.

Cũng theo Ls. Lê Văn Luân, đối với mỗi tội danh, có thể áp dụng hình phạt chính là phạt tiền hoặc phạt tù từ 1 – 4 năm; hình phạt bổ sung là cấm vĩnh viễn việc hành nghề liên quan đến trẻ em, không được tiếp cận trẻ em và phải bị theo dõi, công khai tên tuổi, danh tính trên trang thông tin quốc gia, cộng đồng dân cư nơi cư trú. Nếu tái phạm hoặc vi phạm các quy định về “khoảng cách an toàn” với trẻ em sẽ bị bắt giam trở lại.

Hành vi làm giàu bất hợp pháp cần phải hình sự hóa ?

Ngay từ khi có Dự án BLHS 2015 thay thế cho BLHS 1999 (sửa đổi bổ sung 2009), thì đã có nhiều ý kiến đề xuất phương án quy tội làm giàu bất hợp pháp vào nhóm tội tham nhũng. Tuy nhiên, phương án này đã không được thông qua trong BLHS 2015. Đến nay, khi BLHS 2015 bị lùi hiệu lực thi hành để Quốc hội và Chính phủ tiếp tục sửa đổi, bổ sung thì nhiều người vẫn giữ quan điểm: vẫn cần “tội phạm hóa” hành vi làm giàu bất hợp pháp nhằm đấu tranh có hiệu quả với hành vi tham nhũng, tạo cơ chế thu hồi tận gốc tài sản tham nhũng.

Những người theo quan điểm này lý giải như sau: Hành vi làm giàu bất hợp pháp của cán bộ, công chức do lợi dụng chức vụ, quyền hạn không chỉ có tham ô; nhận hối lộ; lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản của người khác; vì vụ lợi mà làm trái công vụ (trong tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ); vì vụ lợi mà vượt quá quyền hạn làm trái công vụ (trong tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ) hoặc những trường hợp khác mà BLHS đã quy định, mà còn có những trường hợp cán bộ công chức giàu lên nhanh chóng do lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình nhưng lại không giải thích được lý do giàu lên, không làm rõ được nguồn gốc minh bạch của tài sản. Thực tế là hiện nay một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức nước ta đang giàu lên nhanh chóng, bất bình đẳng xã hội gia tăng. Chính phủ không thể kiểm soát được tài sản, thu nhập thực tế của cán bộ, công chức bằng các quy định về kê khai tài sản, công khai bản kê khai tài sản, giải trình và xác minh nguồn gốc tài sản, thu nhập…

Do vậy, yêu cầu hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp trong điều kiện nước ta hiện nay là cấp bách.

Theo đó, nhiều ý kiến cho rằng, Cơ quan chủ trì soạn thảo Dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS 2015 cần căn cứ vào Điều 20 Công ước quốc tế về phòng chống tham nhũng (mà Việt Nam đã tham gia), vận dụng linh hoạt quy định này để bổ sung tội “Làm giàu bất hợp pháp” vào BLHS sao cho phù hợp và không mâu thuẫn với các văn bản pháp luật hình sự liên quan: “Trên cơ sở tuân thủ hiến pháp và các nguyên tắc cơ bản của hệ thống pháp luật nước mình, mỗi quốc gia thành viên sẽ xem xét áp dụng các biện pháp lập pháp và các biện pháp cần thiết khác nhằm quy định là tội phạm, nếu được thực hiện một cách cố ý, hành vi làm giàu bất hợp pháp, nghĩa là việc tài sản của một công chức tăng lên đáng kể so với thu nhập hợp pháp của công chức mà công chức này không giải thích được một cách hợp lý về lý do tăng đáng kể”.

Kết mở

Hy vọng những đề xuất, góp ý trên đây sẽ được Chính phủ và Quốc hội xem xét trong tiến trình xây dựng và hoàn tất Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS 2015. Xin được trích lời của Bộ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Tô Lâm để thay cho lời kết: “Xây dựng BLHS không phải chỉ để xử lý tội phạm, không phải chỉ là quy định về hình phạt mà nhiệm vụ rất quan trọng là phải giúp ngăn chặn tội phạm, phòng ngừa tội phạm…Đây là một cơ hội để lần nữa sửa căn cơ BLHS 2015 chứ không chỉ dừng ở phạm vi sửa đổi, bổ sung một số điều”.

Tuệ Lâm