Bộ Công Thương dưới góc nhìn “lợi ích nhóm”

(Pháp lý) - Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng giao Ủy ban Kiểm tra Trung ương chỉ đạo chặt chẽ các đoàn kiểm tra kết luận "công tâm, khách quan, trong sáng, không chịu bất kỳ một sức ép nào của bất cứ tổ chức, cá nhân nào" đối với những vấn đề xảy ra tại Bộ Công Thương dưới thời quản lý của Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng… Với tinh thần đó, dư luận kỳ vọng  những biểu hiện “lợi ích nhóm” tại Bộ này chắc chắn sẽ được phơi bày.

Có hay không “nhóm lợi ích” ở Bộ Công thương?

Ngày 18/7, Văn phòng Trung ương Đảng có công văn gửi các ban, bộ, cơ quan liên quan, truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về các công việc cần làm sau khi có Thông báo kết luận của Ủy ban Kiểm tra Trung ương về ông Trịnh Xuân Thanh. Tổng Bí thư giao Ủy ban kiểm tra Trung ương tiến hành các công việc thuộc thẩm quyền, trong đó có kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm với nguyên Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng một cách "khách quan, không chịu bất kỳ một sức ép nào".

[caption id="attachment_146007" align="aligncenter" width="410"] Cựu Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng (bên trái) và ông Trịnh Xuân Thanh đang được dư luận “đặc biệt” quan tâm[/caption]

Trước đó, Ủy ban Kiểm tra Trung ương cũng quyết định kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm đối với Ban cán sự Đảng Bộ Công Thương và Bí thư Ban cán sự Đảng Bộ Công Thương nhiệm kỳ 2010-2015. Đến ngày 15/7, Hội đồng bầu cử quốc gia đã biểu quyết không công nhận tư cách đại biểu Quốc hội khóa 14 đối với ông Trịnh Xuân Thanh.

Trong một diễn biến khác, Phó Thủ tướng Chính phủ Trương Hòa Bình đã có ý kiến chỉ đạo Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo kiểm tra, xem xét giải quyết kiến nghị của Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam tại Văn bản số 868/VAFI ngày 13/6/2016 và thông báo kết quả giải quyết cho Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam, báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả trước ngày 30/7/2016.

Dư luận cả nước đang chờ kết quả kiểm tra của các cơ quan chức năng, làm rõ những sai phạm của cựu Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng mà việc bổ nhiệm, thuyên chuyển ông Trịnh Xuân Thanh, ông Vũ Quang Hải, ông Võ Thanh Hà… là những “phần nổi phản ánh tảng băng chìm” chắc chắn không nhỏ.

Ngày 19/7/2016, trên website của Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính (VAFI) có bài viết của ông Nguyễn Hoàng Hải – Phó Chủ tịch VAFI với tựa đề “Cựu Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng đã phạm sai lầm gì trong công tác quản lý vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp”. Theo tác giả, có các vấn đề nổi cộm sau:

Thứ nhất, việc bổ nhiệm các chức danh chủ chốt tại một số Tập đoàn, Tổng Công ty nhà nước trực thuộc Bộ Công thương quản lý đã không đòi hỏi nhiều về kinh nghiệm và thành tích quản trị cao. Nhìn vào việc bổ nhiệm các chức danh Chủ tịch HĐQT tại 3 Tập đoàn kinh tế lớn là Sabeco, Habeco, Vinataba thì thấy thành tích quản trị doanh nghiệp của Chủ tịch Habeco, Vinataba hết sức nghèo nàn, họ không phải là những người thành công và đi lên từ Habeco, Vinataba. Họ chưa đáp ứng được yêu cầu phải là linh hồn của doanh nghiệp, phải được đào tạo thử thách và có nhiều thành tích tại các vị trí đã kinh qua.

Với Chủ tịch Sabeco, hầu như không có kinh nghiệm quản trị doanh nghiệp, thành tích về quản trị doanh nghiệp, tuy nhiên hiện nay vị này còn kiêm nhiệm luôn cả chức danh Tổng Giám đốc SABECO – Hành vi bổ nhiệm này là sai Luật Doanh nghiệp và Luật quản lý vốn nhà nước. Vấn đề đặt ra là tại sao Bộ Công thương không có phương án bổ nhiệm TGĐ Sabeco ? Chẳng nhẽ Sabeco không còn ai có thể đảm đương vị trí TGĐ để đến mức phải bổ nhiệm một người không có kinh nghiệm quản trị làm TGĐ? Đây là vấn đề hết sức nguy hiểm trong công tác quản lý vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp.

[caption id="attachment_146008" align="aligncenter" width="410"] Thứ trưởng Hồ Thị Kim Thoa trao bằng khen và kỷ niệm chương cho ông Võ Thanh Hà - Chủ tịch HĐQT Sabeco - Đơn vị tài trợ cho Tuần nhận diện hàng Việt 2015[/caption]

Nhìn chiến lược hoạt động của Petro Vietnam, EVN, TKV… chúng ta có thể nhận thấy không có một HĐQT nào sốt sắng với định hướng cổ phần hóa cả Tập đoàn. Suất đầu tư trong lĩnh vực điện, dầu khí, than khoáng sản là rất cao so với lĩnh vực tư nhân. Bộ máy quản lý cồng kềnh, các đơn vị trên chưa thực sự hoạt động theo mô hình Tập đoàn mà thực chất chỉ là những đơn vị quản lý hành chính ở cấp trung gian. Hiện nay các Tập đoàn, Tổng Công ty của Bộ Công thương như Tổng Công ty Thép, Tâp đoàn Hóa chất, TKV ở một vị thế tài chính rất yếu so với 10 năm trước kia. Mang tiếng là công ty mẹ nhưng mẹ không có khả năng cứu được con mà phải trông chờ nhà nước hỗ trợ hay bơm vốn, điều này đang diễn ra tại Đạm Ninh Bình, Đạm Hà Bắc, Công ty Gang thép Thái nguyên…

Nếu nhìn vào cách bổ nhiệm nhân sự chủ chốt tại đa phần doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả như Vinamilk, Hòa Phát , FPT, Nhựa Bình Minh, Coteccons…. thì thấy rằng không bao giờ có cách thức bổ nhiệm như trên. Mọi chức danh chủ chốt phải được đào tạo và rèn luyện , thử thách qua nhiều vị trí khác nhau, từ thấp lên cao. Trong quá trình làm việc, nếu cán bộ lãnh đạo nào không đạt yêu cầu thì phải tự nguyện thôi chức nếu không sẽ bị sa thải và điều chuyển bởi HĐQT hay Đại hội cổ đông.

Thứ hai, chậm bàn giao một số doanh nghiệp đã cổ phần hóa về cho SCIC quản lý. Hơn 10 năm trước, dưới thời nguyên Bộ trưởng Bộ Công nghiệp Hoàng Trung Hải quản lý thì sau khi SCIC được Chính phủ thành lập, nhiều doanh nghiệp đã cổ phần hóa trực thuộc Bộ được nhanh chóng bàn giao về cho SCIC quản lý phần vốn nhà nước.

Tuy nhiên trong 9 năm, dưới thời Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng thì lại làm ngược lại, điển hình tiêu biểu là Sabeco, Habeco sau 9 năm cổ phần hóa vẫn không được chuyển giao về cho SCIC. Một điều chắc chắn rằng việc chậm trễ bàn giao không phải là do Bộ Công thương có khả năng quản lý vốn tốt hơn SCIC? Tại sao cựu Bộ trưởng cứ thích quản lý những doanh nghiệp không còn thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ mình ?

Thứ ba, nhiều doanh nghiệp đã cổ phần hóa trực thuộc Bộ Công thương trốn tránh niêm yết, người đại diện không thực hiện Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ. Dưới thời cựu Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng, phong trào cổ phần hóa đi xuống và trì trệ.

Thứ tư, việc bổ nhiệm Vũ Quang Hải làm thành viên HĐQT kiêm PTGĐ Sabeco mang đậm tính vụ lợi và hành vi này bị nghiêm cấm theo Luật Phòng, chống tham nhũng. VAFI từng đặt câu hỏi: Vũ Quang Hải (con trai Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng) về Cục Xúc tiến thương mại (XTTM) để làm gì ? Chắc chắn không phải vì yêu thích công việc xúc tiến thương mại, hay vì muốn tiến thân theo con đường thuần túy là công chức nhà nước. Trả lời cho câu này là Vũ Quang Hải chỉ ở Cục XTTM có 1 năm rồi đi về Sabeco.

Trong thời gian ngắn ngủi ở Cục XTTM với vai trò là Phó GĐ Trung tâm hỗ trợ xuất khẩu, Vũ Quang Hải còn được ưu ái và được bổ nhiệm chức danh Kiểm soát viên Tổng Công ty thuốc lá VN (Vinataba). Việc bổ nhiệm này hoàn toàn phi lý, sai luật và cũng mang tính vụ lợi bởi lẽ, Luật Công chức nhà nước qui định điều kiện để làm thành viên Ban kiểm soát tại DNNN, người đó phải là công chức nhà nước, tuy nhiên Vũ Quang Hải nói với Báo Tuổi trẻ rằng khi được tuyển dụng về Trung tâm hỗ trợ xuất khẩu là không theo cơ chế tuyển dụng ngạch công chức nhà nước? Như vậy có thể ở thời điểm Vũ Quang Hải về Cục XTTM vẫn chưa phải là công chức nhà nước ?

Hơn nữa, Điều 122 Luật Doanh nghiệp 2005 qui định : “Thành viên Ban kiểm soát không phải là vợ hoặc chồng, cha, cha nuôi, mẹ , mẹ nuôi, con, con nuôi, anh,chị, em ruột của thành viên HĐQT, giám đốc hoặc TGĐ và người quản lý khác”. Ông Vũ Huy Hoàng là Bộ trưởng, là người đại diện quản lý vốn cao nhất có quyền bổ nhiệm các thành viên HĐQT thì rõ ràng việc bổ nhiệm Vũ Quang Hải là không đúng luật.

Thông thường khi người ta chọn người làm kiểm soát viên ở Bộ để thực hiện giám sát vốn nhà nước người ta thường lấy người ở các Vụ, Cục có nhiệm vụ quản lý vốn nhà nước tại DNNN đó, tức là kiểm soát viên phải lấy từ Vụ Tài chính, Vụ Tổ chức hay Vụ quản lý ngành chứ người ta không lấy người ở Cục , Vụ khác không có nhiệm vụ quản lý vốn tại doanh nghiệp đó. Và Trung tâm hỗ trợ xuất khẩu không có nhiệm vụ quản lý vốn nhà nước tại Vinataba. Ngoài việc bằng cấp về tài chính thì còn đòi hỏi KSV phải ít nhất có kinh nghiệm quản lý vốn và tài sản nhà nước trong 3 năm, bởi vì người KSV phải cập nhập kiến thức và chế độ chính sách của nhà nước liên quan đến rất nhiều lĩnh vực từ quản lý tài chính kế toán, luật doanh nghiệp, bất động sản, xây dựng, chế độ chính sách về tiền lương. Từ phân tích trên tác giả khẳng định rằng Vũ Quang Hải không đủ tư cách làm Kiểm soát viên tại Vinataba và không thể có chức Phó Vụ trưởng. Việc bổ nhiệm chức Phó Vụ trưởng cho Vũ Quang Hải cũng là hành vi mang tính chất vụ lợi và bị pháp luật nghiêm cấm.

Cần kiểm tra, làm rõ đưa ra ánh sáng “nhóm lợi ích”

Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 đã qui định “nghiêm cấm hành vi lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ vì vụ lợi” nên những dấu hiệu trên đây cần được kiểm tra làm rõ.

Việc bổ nhiệm những cán bộ không đủ năng lực lên làm lãnh đạo DNNN, điển hình là bổ nhiệm đối với ông Trịnh Xuân Thanh, ông Võ Thanh Hà, ông Vũ Quang Hải… là những người thân tín của Bộ trưởng, không đủ tiêu chuẩn, thậm chí đang phải chịu trách nhiệm về những khoản thất thoát, thua lỗ khổng lồ nhưng lại được bổ nhiệm lên những chức vụ cao hơn, quan trọng hơn, cho thấy công tác cán bộ tưởng rằng đã có một qui trình chặt chẽ, khoa học nhưng trong thực tế vẫn dễ dàng được thao túng; nhiều thiết chế bị vô hiệu; nguyên tắc minh bạch, dân chủ cũng bị vô hiệu. Thời gian qua, người ta nói nhiều đến “lợi ích nhóm”, phải chăng đây là những vụ việc khá điển hình. Nội dung vụ việc này chắc chắn sẽ được các cơ quan chức năng làm rõ rằng có hay không việc chạy chức, chạy quyền, chạy qui hoạch rồi bao che cho “cánh hẩu” khi sai phạm để né trách nhiệm.

[caption id="attachment_146009" align="aligncenter" width="410"] Sabeco - một trong những “con gà đẻ trứng vàng” của Bộ Công thương (ảnh: Dây chuyền sản xuất tại Sabeco)[/caption]

Ngoài vấn đề nhân sự như đã nêu, ở Bộ Công thương những năm qua còn nhiều thiếu sót, thậm chí sai phạm như VAFI phân tích. Vấn đề đặt ra là phải xem xét vai trò và trách nhiệm của Chính phủ, trong việc quản lý, chỉ đạo, xem xét trách nhiệm của Quốc hội trong vai trò giám sát, đối với hoạt động bất thường tại Bộ Công Thương trong một thời gian dài như vậy.

Ví dụ vấn đề các doanh nghiệp của Bộ Công thương không chịu niêm yết, chúng ta biết rằng để thúc đẩy mạnh mẽ việc thoái vốn nhà nước và niêm yết chứng khoán, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã ban hành Quyết định 51/2014/QĐ-CP ngày 15/9/2014, trong đó khoản 2 Điều 14 qui định : “Đối với doanh nghiệp đã chính thức chuyển thành công ty cổ phần trước ngày quyết định này có hiệu lực thi hành, đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước có trách nhiệm chỉ đạo người đại diện phối hợp, đôn đốc doanh nghiệp hoàn tất việc thực hiện đăng ký giao dịch và niêm yết trong thời hạn tối đa 1 năm kể từ ngày quyết định có hiệu lực thi hành”. Nhưng rõ ràng nhiều đại diện cổ phần nhà nước tại Bộ Công thương đã không tuân thủ thực hiện Quyết định này.

Theo VAFI, Sabeco và Habeco là điển hình của việc tìm mọi cách trốn tránh niêm yết, không thực hiện chỉ thị của Chính phủ. Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng là thành viên Chính phủ, chắc phải nhiều lần nghe Thủ tướng nói về việc thúc đẩy doanh nghiệp niêm yết nhưng Bộ trưởng không chấp hành lệnh của cấp trên, không triển khai thúc đẩy việc niêm yết nhiều doanh nghiệp trực thuộc Bộ, nhưng cũng không được phát hiện để chấn chỉnh. Cũng vì thế mà công tác cổ phần hóa theo kế hoạch cũng bị trì trệ.

Theo các chuyên gia, việc nhiều doanh nghiệp đã cổ phần hóa rồi trốn tránh niêm yết tức là không thực hiện cam kết của Chính phủ với nhà đầu tư chứng khoán, từ đó làm giảm lòng tin từ giới đầu tư. Nếu sự trì trệ trên đây được Quốc hội phát hiện trong hoạt động giám sát để có kiến nghị phù hợp thì chắc vấn đề đã được khắc phục sớm hơn.

Vụ việc này Tổng Bí thư đã trực tiếp chỉ đạo, đã có những xử lý bước đầu, đó là những tín hiệu đáng mừng cho công cuộc chống tham nhũng gian nan ở Việt Nam hiện nay. Người dân hy vọng rằng vụ việc được giải quyết rốt ráo, toàn diện để làm trong sạch bộ máy, răn đe những “nhóm lợi ích” đã và đang hình thành, cũng như lành mạnh hóa nền kinh tế, mà trước hết là tại các DNNN còn nhiều bất cập hiện nay.

 Lưu Thái Bảo